ਭੂ-ਰਸਾਇਣ
ਭੂ -ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਉਹ ਵਿਗਿਆਨ ਹੈ ਜੋ ਮੁੱਖ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦੀ ਛਾਲੇ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੀ ਵਿਧੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।[1] : 1 ਭੂ-ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਖੇਤਰ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਪੂਰੇ ਸੂਰਜੀ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਘੇਰਦਾ ਹੈ,[2] ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੈਂਟਲ ਸੰਚਾਲਨ, ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦਾ ਗਠਨ ਅਤੇ ਗ੍ਰੇਨਾਈਟ ਅਤੇ ਬੇਸਾਲਟ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।[1] : 1 ਇਹ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਭੂ- ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਇੱਕ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਖੇਤਰ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਭੂ-ਰਸਾਇਣ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1838 ਵਿੱਚ ਸਵਿਸ-ਜਰਮਨ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਚੀਅਨ ਫ੍ਰੀਡਰਿਕ ਸ਼ੋਨਬੀਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ: "ਭੂ-ਰਸਾਇਣ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਕਾਰਬ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਰਹੱਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਇੱਕ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਭੂ-ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।"[3] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਕੀ ਦੀ ਸਦੀ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਆਮ ਸ਼ਬਦ "ਰਸਾਇਣਕ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨ" ਸੀ, ਅਤੇ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੰਪਰਕ ਸੀ।[3]
1884 ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਰਵੇਖਣ (USGS) ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਵੱਡੀਆਂ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭੂ-ਰਸਾਇਣ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਚੱਟਾਨਾਂ ਅਤੇ ਖਣਿਜਾਂ ਦੇ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਸਰਵੇਖਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਮੁੱਖ USGS ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਫ੍ਰੈਂਕ ਵਿਗਲਸਵਰਥ ਕਲਾਰਕ, ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਤੱਤ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤਾਤ ਵਿੱਚ ਘਟਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਮਾਣੂ ਭਾਰ ਵਧਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੀਓਕੈਮਿਸਟਰੀ ਦੇ ਡੇਟਾ ਵਿੱਚ ਤੱਤ ਦੀ ਭਰਪੂਰਤਾ 'ਤੇ ਕੰਮ ਦਾ ਸਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[3][4]: 2
1850 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਲਕਾਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਭੂਮੀ ਚੱਟਾਨਾਂ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। 1901 ਵਿੱਚ, ਓਲੀਵਰ ਸੀ. ਫਰਿੰਗਟਨ ਨੇ ਇਹ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਕਿ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਅੰਤਰ ਸਨ, ਪਰ ਸਾਪੇਖਿਕ ਭਰਪੂਰਤਾ ਅਜੇ ਵੀ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।[3] ਇਹ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਕੈਮਿਸਟਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸੀ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਸੂਰਜੀ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਗਠਨ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਜੋ ਕੁਝ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ।[5]
20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ, ਮੈਕਸ ਵਾਨ ਲੌਅ ਅਤੇ ਵਿਲੀਅਮ ਐਲ. ਬ੍ਰੈਗ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਦੀ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਐਕਸ-ਰੇ ਸਕੈਟਰਿੰਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। 1920 ਅਤੇ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਵਿਕਟਰ ਗੋਲਡਸ਼ਮਿਟ ਅਤੇ ਓਸਲੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਮ ਖਣਿਜਾਂ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਮੂਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਲਈ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੈੱਟ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਗੋਲਡਸ਼ਮਿਟ ਨੇ ਇਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਜੀਓਕੈਮਿਸਚ ਵਰਟੀਲੁੰਗਸਗੇਸੇਟਜ਼ੇ ਡੇਰ ਐਲੀਮੈਂਟੇ [ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਭੂ-ਰਸਾਇਣਕ ਨਿਯਮ] ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।[4]: 2 [6]
1960 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 2002 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਸਾਲ 2002 ਤੱਕ ਮੈਨਫ੍ਰੇਡ ਸ਼ਿਡਲੋਵਸਕੀ ਦੀ ਖੋਜ ਆਈਸੋਟੋਪ-ਬਾਇਓਜੀਓਕੈਮਿਸਟਰੀ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਕੈਂਬਰੀਅਨ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਸਬੂਤ ਦੇ ਨਾਲ ਅਰਲੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਜੀਵ-ਰਸਾਇਣ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ।[7][8]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ 1.0 1.1 Albarède, Francis (2007). Geochemistry : an introduction. Translated from the French. (5th ed.). Cambridge: Cambridge Univ. Press. ISBN 9780521891486.
- ↑ McSween, Jr, Harry Y.; Huss, Gary R. (2010). Cosmochemistry. Cambridge University Press. ISBN 9781139489461.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Kragh, Helge (2008). "From geochemistry to cosmochemistry: The origin of a scientific discipline, 1915–1955". In Reinhardt, Carsten (ed.). Chemical Sciences in the 20th Century: Bridging Boundaries. John Wiley & Sons. pp. 160–192. ISBN 978-3-527-30271-0.
- ↑ 4.0 4.1 McSween, Jr., Harry Y.; Richardson, Steven M.; Uhle, Maria E. (2003). Geochemistry pathways and processes (2nd ed.). New York: Columbia University. ISBN 9780231509039.
- ↑ White, William M. Geochemistry (Unpublished). p. 1. Retrieved 14 March 2012.
- ↑ Mason, Brian (1992). Victor Moritz Goldschmidt : father of modern geochemistry. San Antonio, Tex.: Geochemical Society. ISBN 0-941809-03-X.
- ↑ Manfred Schidlowski: Carbon isotopes as biochemical recorders of life over 3.8 Ga of Earth history: Evolution of a concept. In: Precambrian Research. Vol. 106, Issues 1-2, 1 February 2001, pages 117-134.
- ↑ Harald Strauss: ’’Obituary’’. In: Geowissenschaftiche Mitteilungen, Nr. 50, december 2012, page 102-103