ਵੈਸ਼ਨਵ ਪਦਵਲੀ
ਵੈਸ਼ਨਵ ਪਦਵੀ (ਬੰਗਾਲੀ: বৈষ্ণব পদাবলী ) ਅੰਦੋਲਨ 15 ਵੀਂ ਤੋਂ 17 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਬੰਗਾਲੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੌਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਵੈਸ਼ਨਵ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਦੁਆਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਅਕਸਰ ਰਾਧਾ - ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਕਥਾ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਦਵਲੀ (ਪਦਾਬਲੀ ਵੀ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ) ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ "ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ" ( ਪੜਾ = ਛੋਟੀ ਕਵਿਤਾ, ਗੀਤ; +ਵਾਲੀ = ਬਹੁਵਚਨ; ਸੰਗ੍ਰਹਿ)।
ਪਦਵਲੀ ਕਵਿਤਾ ਦੈਵੀ ਪਿਆਰ ਦੇ ਇੱਕ ਧਰਤੀ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤਾਮਿਲ ਸੰਗਮ ਸਾਹਿਤ (600 ਬੀ.ਸੀ.-300 ਈ.) ਦੀ ਅਗਮ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਸਨ ਅਤੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਤੇਲਗੂ (ਨੰਨਯਾ, ਅੰਨਾਮਯ) ਅਤੇ ਕੰਨੜ ਸਾਹਿਤ (ਦਾਸਾ ਸਾਹਿਤ) ਵਿੱਚ ਫੈਲੀਆਂ ਸਨ। ਧਾਰਮਿਕ ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਕਾਵਿਕ ਥੀਮ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨੇ ਰਾਮਾਨੁਜ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਆਦਿ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਦੇ ਈਸ਼ਵਰਵਾਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਜਾਤੀ ਭੇਦਭਾਵ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀ ਉਪਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਇੱਕ ਤੀਬਰ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਰੂਪ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਲਹਿਰ ਫੈਲ ਗਈ ਅਤੇ 13ਵੀਂ-17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।
ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ (ਅਪਭ੍ਰੰਸ਼) ਜਾਂ ਡੈਰੀਵੇਟਿਵਜ਼, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਿਦਿਆਪਤੀ (14ਵੀਂ ਸਦੀ) ਅਤੇ ਗੋਵਿੰਦਦਾਸ ਕਵੀਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਬ੍ਰਜਬੁਲੀ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਬਦੀਲੀ ਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਤਕ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਮਿਥਿਲਾ (14ਵੀਂ ਸਦੀ) ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਪਤੀ ਅਤੇ ਬੀਰਭੂਮ ਵਿੱਚ ਚੰਡੀਦਾਸ (14ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ)। ਚੰਡੀਦਾਸ ਨਵੀਨਤਮ ਬੰਗਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਕਵੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਰਾਧਾ-ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ।
1474 ਵਿੱਚ, ਮਾਲਾਧਰ ਬਾਸੂ ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼੍ਰੀਮਦ ਭਾਗਵਤਮ (9ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਰਚਨਾ) ਦੇ 10ਵੇਂ ਅਤੇ 11ਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਬੰਗਾਲੀ ਕਵਿਤਾ ਸ਼੍ਰੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨਵਿਜੇ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ। ਮਾਲਾਧਰ ਨੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਬ੍ਰਹਮ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕੀਤਾ, 10ਵੀਂ ਕਥਾ ਦੇ ਨਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਬਾਲ ਕਥਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਨ ਵਿੱਚ ਗੋਪੀਆਂ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਲੀਲਾ ਬਾਰੇ। ਉਸਨੂੰ ਰੁਕਨੁਦੀਨ ਬਾਰਬਕ ਸ਼ਾਹ ਦੁਆਰਾ ਗੁਣਰਾਜ ਖਾਨ ਦੇ ਖਿਤਾਬ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਚੰਡੀਦਾਸ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮਾਲਾਧਰ ਬਾਸੂ ਵੈਸ਼ਨਵ ਸਨ,[1] ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਵੈਸ਼ਨਵ ਕਾਵਿ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖਣੀ ਸੀ।
ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ[ਸੋਧੋ]
ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਚੈਤੰਨਿਆ (1486-1533) ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਹੁਲਾਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਤੀਬਰ ਅਧਿਆਤਮਵਾਦ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਚੈਤੰਨਿਆ ਨੇ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਗੀਤ, ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਗਾਏ ਗਏ ਅਤੇ ਇੱਕ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਵਰਗੀ ਅਵਸਥਾ ਵੱਲ ਲੈ ਗਏ, ਭਗਤੀ ਦੇ ਮਾਰਗ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਸਨ। ਚੈਤੰਨਿਆ ਨੇ ਖੁਦ ਕਈ ਲਿਖੇ (ਸਰੋਤ - ? ਗੌੜੀਆ-ਵੈਸ਼ਨਵ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਕਿ ਚੈਤੰਨਿਆ ਨੇ ਰਾਧਾ-ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਗੀਤ ਹੀ ਛੱਡਿਆ ਸੀ: ਸ਼ਿਕਸ਼ਾਸ਼ਟਕ) ਗੀਤ, ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਵੇਂ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।
ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪਦਵਲੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਵੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁਰਾਰੀ ਗੁਪਤਾ ( ਸ਼੍ਰੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨਚੈਤਨਯਚਰਿਤ੍ਰ ਅਮ੍ਰਤਾ ), ਨਰਹਰੀ ਸਰਕਾਰ, ਬਾਸੁਦੇਵ ਘੋਸ਼, ਲੋਚਨਦਾਸ, ਗਿਆਨਦਾਸ, ਗੋਵਿੰਦਦਾਸ, ਬਲਰਾਮ ਦਾਸ, ਸਯਦ ਸੁਲਤਾਨ ਅਤੇ ਦਵਿਜਾ ਚੰਡੀਦਾਸ (16ਵੀਂ ਸਦੀ) ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਕਵੀਰੰਜਨ ( ਛੋਟੋ ਵਿਦਿਆਪਤੀ ), ਕਵੀਸ਼ੇਖਰ, ਰਾਧਾਬੱਲਭ ਦਾਸ, ਘਣਸ਼ਿਆਮ ਦਾਸ ਅਤੇ ਰਾਮਗੋਪਾਲ ਦਾਸ ਦਾ ਕੰਮ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ; ਅਤੇ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਵੈਸ਼ਨਵਦਾਸ, ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ, ਰਾਧਾਮੋਹਨ ਠਾਕੁਰ ( ਪਦਅਮਰ ਤਸਮੁਦਰ ), ਨਰਹਰੀ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ( ਗੀਤਚੰਦਰੋਦਯ ), ਯਦੁਨੰਦਨ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ।[1] ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੂਲ ਲਿਖਤਾਂ ਗੁੰਮ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ (ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਦ ਕਦੇ ਵੀ ਰਚੇ ਹੀ ਨਾ ਗਏ ਹੋਣ, ਕਿਉਂਕਿ ਕੀਰਤਨ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਗੀਤ ਹੇਠਾਂ ਆਏ ਹਨ)। ਬਾਅਦ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪਦਕਲਪਤਰੁ 150 ਕਵੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਲਗਭਗ 3000 ਵੈਸ਼ਨਵ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਤਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਥੀਮ[ਸੋਧੋ]
ਕਾਵਿ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ ਰਾਧਾ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰੇਮ ਹੈ, ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਨ ਵਿੱਚ ਯਮੁਨਾ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ; ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੁਪਤ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਜਾਦੂ ਦੀ ਬੰਸਰੀ ਸਮੇਤ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸੁਹਜ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਲਈ ਗੋਪੀਆਂ ਦਾ ਪਿਆਰ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ 'ਤੇ ਰਾਧਾ ਦਾ ਵਿਰਾਹ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਦੂਜੀਆਂ ਗੋਪੀਆਂ ਨਾਲ ਖੇਡਦੇ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸਦਾ ਦੁਖ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਵਿਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਮਰਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੈ, ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਚੰਡੀਦਾਸ ਦੀ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਰਾਧਾ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ:
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਵੀ ਮੈਥਿਲੀ ਕਵੀ ਵਿਦਿਆਪਤੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ, ਅਤੇ ਕੁਝ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੋਵਿੰਦਦਾਸ, ਨੇ ਵੀ ਬ੍ਰਜਬੁਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ 1.0 1.1 Ahmed, Wakil (2012). "Vaisnava Literature". In Islam, Sirajul; Jamal, Ahmed A. (eds.). Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh (Second ed.). Asiatic Society of Bangladesh.