ਨੰਦੀਵਡਾ ਰਥਨਾਸ਼੍ਰੀ
ਨੰਦੀਵਡਾ ਰਥਨਾਸ਼੍ਰੀ | |
|---|---|
 2011 ਵਿੱਚ ਰਥਨਾਸ਼੍ਰੀ | |
| ਜਨਮ | 26 November 1963 ਭਾਰਤ |
| ਮੌਤ | 9 ਮਈ 2021 |
| ਅਲਮਾ ਮਾਤਰ | ਟਾਟਾ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਫੰਡਾਮੈਂਟਲ ਰਿਸਰਚ |
| ਵਿਗਿਆਨਕ ਕਰੀਅਰ | |
| ਖੇਤਰ | ਖਗੋਲ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਚਾਰ |
ਨੰਦੀਵਦਾ ਰਥਨਾਸ੍ਰੀ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Nandivada Rathnasree; 26 ਨਵੰਬਰ 1963 – 9 ਮਈ 2021) ਜਾਂ ਐਨ. ਰਥਨਾਸ੍ਰੀ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਖਗੋਲ-ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਚਾਰਕ, ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸੀ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਹਿਰੂ ਪਲੈਨੀਟੇਰੀਅਮ ਦੇ ਵੀਹ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਨ। ਉਹ ਪਲੈਨੇਟੇਰੀਅਮ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਖੋਜ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਉਹ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ[ਸੋਧੋ]
ਐਨ. ਰਥਨਾਸ੍ਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਚਪਨ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ। ਉਸਨੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕਾਲਜ ਫਾਰ ਵੂਮੈਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਅੰਡਰਗ੍ਰੈਜੁਏਟ ਸਿੱਖਿਆ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਕੇਂਦਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਡਿਗਰੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਟਾਟਾ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਫੰਡਾਮੈਂਟਲ ਰਿਸਰਚ (TIFR) ਵਿਖੇ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਡਾਕਟੋਰਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ, ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਲਕ ਰੇਅ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਵੱਡੇ ਮੈਗੇਲੈਨਿਕ ਕਲਾਉਡ ਵਿੱਚ ਬਾਈਨਰੀ ਤਾਰਿਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।[1] ਉਸਨੇ ਸਾਥੀ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਪੈਟਰਿਕ ਦਾਸਗੁਪਤਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਸੀ।[2]
ਮਈ 2021 ਵਿੱਚ ਕੋਵਿਡ-19 ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।[3]
ਕੈਰੀਅਰ[ਸੋਧੋ]
ਐਨ. ਰਥਨਾਸ੍ਰੀ ਨੇ 1992 ਅਤੇ 1994 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਰਮੌਂਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 1996 ਤੱਕ ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਵਿੱਚ ਰਮਨ ਰਿਸਰਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਵਿੱਚ ਪਲਸਰਾਂ ਦੇ ਰੇਡੀਓ ਨਿਰੀਖਣਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਹ ਪੋਰਟੋ ਰੀਕੋ ਵਿੱਚ ਅਰੇਸੀਬੋ ਰੇਡੀਓ ਟੈਲੀਸਕੋਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਰੀਖਕ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਪਲਸਰਾਂ ਤੋਂ ਰੇਡੀਓ ਨਿਕਾਸ ਦੀ ਸਥਿਰਤਾ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ।
1996 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨਹਿਰੂ ਪਲੈਨੇਟੇਰੀਅਮ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1999 ਵਿੱਚ ਪਲੈਨੀਟੇਰੀਅਮ ਦੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਬਣ ਗਈ।[4] ਉਸਨੇ 21 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਲਈ ਪਲੈਨੇਟੇਰੀਅਮ ਦੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਪਲੈਨੇਟੇਰੀਅਮ ਦੇ ਤੰਤਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਪਟੋ-ਮਕੈਨੀਕਲ ਤੋਂ ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ ਅਪਗ੍ਰੇਡ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਡਿਜੀਟਲ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮਕੈਨੀਕਲ ਪ੍ਰੋਜੈਕਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਕਈ ਨਿਰੀਖਣ ਕੀਤੇ ਖੋਜ ਅਤੇ ਆਊਟਰੀਚ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਵਾਏ। ਉਸਨੇ ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਜਨਤਕ ਵਾਚ ਈਵੈਂਟਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।[5]
2000 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਢਾਂਚਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਖੋਜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜੋ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਯੰਤਰਾਂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਨ। ਇਹ ਢਾਂਚੇ, ਜੰਤਰ-ਮੰਤਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਰਤਨਾਸ੍ਰੀ ਨੇ ਦਿੱਲੀ, ਜੈਪੁਰ, ਉਜੈਨ ਅਤੇ ਵਾਰਾਣਸੀ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਪੱਥਰ ਜੰਤਰ ਮੰਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਉਪਯੋਗਾਂ ਬਾਰੇ ਸਿਖਾਇਆ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ 'ਤੇ ਕਈ ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ।[6][7] ਰਥਨਾਸ੍ਰੀ ਨੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅੱਜ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨ ਸਿਖਾਉਣ ਵੇਲੇ ਪੱਥਰਾਂ ਨਾਲ ਬਣੀ ਜੰਤਰ-ਮੰਤਰ ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।[8] ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਦਿੱਲੀ ਜੰਤਰ-ਮੰਤਰ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ 'ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਰਵੇਖਣ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। 2018 ਵਿੱਚ ਜੈਪੁਰ ਵਿਖੇ ਸੋਲਰ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ 'ਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖਗੋਲ ਯੂਨੀਅਨ ਸਿੰਪੋਜ਼ੀਅਮ (IAUS340) ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਜੈਪੁਰ ਜੰਤਰ ਮੰਤਰ ਨੂੰ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ।[9][10]
ਉਹ ਐਸਟ੍ਰੋਨੋਮੀਕਲ ਸੋਸਾਇਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ, ਅਤੇ 2014 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਬਲਿਕ ਆਊਟਰੀਚ ਅਤੇ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸੰਕਲਪਾਂ ਦੇ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਕਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। 2019 ਵਿੱਚ, ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ 150ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨ ਬਾਰੇ ਉਸਦੀ ਲਿਖਤ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਟ੍ਰੇਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨਕ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[11][12] ਉਸਨੇ ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨ-ਸੰਬੰਧੀ ਸੰਚਾਰਾਂ 'ਤੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਰਿਸਰਚ ਐਂਡ ਟਰੇਨਿੰਗ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਮੁੱਖ ਸੰਪਾਦਕ ਵੀ ਸੀ।[13] ਉਹ ਜੋਤਸ਼-ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਇੱਕ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਗ੍ਰਾਂਟਸ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਫੈਸਲੇ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ।[14] ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ।[15]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Dr Nandivada Rathnasree; 10 Things To Know About The Well-Known Astronomy Communicator" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Archived from the original on 1 December 2021. Retrieved 1 December 2021.
- ↑ Sule, Aniket; Ramanujam, Niruj Mohan (11 June 2021). "Remembering Rathnasree Nandivada, Who Brought the Stars To All of Us". The Wire Science (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਬਰਤਾਨਵੀ)). Archived from the original on 1 December 2021. Retrieved 1 December 2021.
- ↑ Sharma, Pranav. "Nandivada Rathnasree (1963–2021): Passionate astronomy educator who helped many reach for the stars". Scroll.in (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Archived from the original on 1 December 2021. Retrieved 1 December 2021.
- ↑ "Nehru Planetarium director Dr Nandivada Rathnasree dies of Covid-19". Hindustan Times (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 12 May 2021. Archived from the original on 1 December 2021. Retrieved 1 December 2021.
- ↑ Bhattacharya, Amit (12 May 2021). "Delhi: Scientist who made Nehru Planetarium a city icon dies". The Times of India (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Archived from the original on 1 December 2021. Retrieved 1 December 2021.
- ↑ Rathnasree, N. (1 November 2004). "Venus elongation measurement for the Transit of Venus, using the historical Jantar Mantar Observatory". Resonance (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 9 (11): 46–55. doi:10.1007/BF02834972. ISSN 0973-712X. Archived from the original on 17 December 2021. Retrieved 1 December 2021.
- ↑ Rathnasree, Nandivada; Das Gupta, Patrick; Garg, Anurag (1 January 2019). "A Quantitative Study of Accuracies in Positions of Star Markers on Historical Astrolabes". The Growth and Development of Astronomy and Astrophysics in India and the Asia-Pacific Region. Astrophysics and Space Science Proceedings. 54: 29–56. Bibcode:2019ASSP...54...29R. doi:10.1007/978-981-13-3645-4_3. ISBN 978-981-13-3644-7. Archived from the original on 1 December 2021. Retrieved 1 December 2021.
- ↑ Rathnasree, N. (1 March 2017). "Jantar Mantar observatories as teaching laboratories for positional astronomy". Resonance (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 22 (3): 201–212. doi:10.1007/s12045-017-0453-6. ISSN 0973-712X. Archived from the original on 17 December 2021. Retrieved 1 December 2021.
- ↑ "INSAP IX". sophia-project.net. Archived from the original on 1 December 2021. Retrieved 1 December 2021.
- ↑ "Credits". Jantar Mantar (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Archived from the original on 24 November 2021. Retrieved 1 December 2021.
- ↑ "Mahatma Gandhi's little-known love affair with stargazing and astronomy". The Week (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Archived from the original on 1 December 2021. Retrieved 1 December 2021.
- ↑ "Gandhi Jayanti: Celebrations to mark Bapu's love for stars and sky gazing start at Yerwada prison in Pune". The Indian Express (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 2 October 2018. Archived from the original on 1 December 2021. Retrieved 1 December 2021.
- ↑ Astronomical Society of India. "Dr. Nandivada Rathnasree, 26 November, 1963 – 09 May, 2021" (PDF). Tata Institute of Fundamental Research. Archived (PDF) from the original on 1 December 2021. Retrieved 1 December 2021.
- ↑ "Astrology: An Abuse Of Astronomy". Outlook India (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Archived from the original on 1 December 2021. Retrieved 1 December 2021.
- ↑ Goswami, Urmi. "World Environment Day: Why kids in Delhi are growing up without seeing a starry sky". The Economic Times. Archived from the original on 1 December 2021. Retrieved 1 December 2021.