ਪੁਸ਼ਪਮਾਲਾ ਐਨ.
ਪੁਸ਼ਪਮਾਲਾ ਐਨ. (ਜਨਮ 1956) ਬੰਗਲੌਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਫੋਟੋ ਅਤੇ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਕਲਾਕਾਰ ਹੈ।
ਬੰਗਲੌਰ ਵਿੱਚ ਜਨਮੀ, ਪੁਸ਼ਪਮਾਲਾ ਨੇ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਮੂਰਤੀਕਾਰ ਵਜੋਂ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਖਰਕਾਰ ਬਿਰਤਾਂਤਕ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਰੁਚੀ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਈ।[1] ਪੁਸ਼ਪਮਾਲਾ ਨੂੰ "ਸਮਕਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਨੋਰੰਜਕ ਕਲਾਕਾਰ-ਆਈਕੋਨੋਕਲਾਸਟ" ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।[2] ਉਸਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਾਡਲ ਵਜੋਂ ਵਰਤਦੀ ਹੈ।[3] " ਉਹ ਆਪਣੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਕੰਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕਈ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਕਲਪਕ ਕਲਾ ਦੇ ਮੋਢੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇ, ਸਮੱਗਰੀ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਮੂਰਤੀ, ਸੰਕਲਪਿਕ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ, ਵੀਡੀਓ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਖੋਜੀ ਕੰਮ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਲਾ ਅਭਿਆਸ ਉੱਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ ਹੈ[4][5]
ਉਹ ਨੈਸ਼ਨਲ ਫਿਲਮ ਅਵਾਰਡ (1984) ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਨਮਾਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਹੈ;[6] ਛੇਵੇਂ ਟ੍ਰਾਈਨੇਲ, ਭਾਰਤ (1986) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੋਨ ਤਗਮਾ; ਚਾਰਲਸ ਵੈਲੇਸ ਟਰੱਸਟ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ (1992-93); ਭਾਰਤੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲੇ (1995-97) ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਅਤੇ ਇੰਡੀਆ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਫਾਰ ਆਰਟਸ (2000) ਤੋਂ ਇੱਕ ਕਲਾ ਸਹਿਯੋਗ ਗ੍ਰਾਂਟ।[7][8]
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ[ਸੋਧੋ]
ਪੁਸ਼ਪਮਾਲਾ ਐਨ. ਦਾ ਜਨਮ ਬੰਗਲੌਰ, ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1977 ਵਿੱਚ ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਬੈਚਲਰਸ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਬੰਗਲੌਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਕਾਰ, ਬਾਲਨ ਨਾਂਬਿਆਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਜਸ਼ਨ[9] ਉਸਨੇ ਫਿਰ ਬੜੌਦਾ ਦੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਯਾਜੀਰਾਓ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਫਾਈਨ ਆਰਟਸ ਦੀ ਫੈਕਲਟੀ ਵਿੱਚ ਮੂਰਤੀ ਕਲਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੋਂ ਉਸਨੇ 1982 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਬੈਚਲਰ ਅਤੇ 1985 ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ[9] ਬੜੌਦਾ ਵਿਖੇ, ਮੂਰਤੀਕਾਰ ਰਾਘਵ ਕਨੇਰੀਆ, ਭੂਪੇਨ ਖੱਖੜ ਅਤੇ ਕੇਜੀ ਸੁਬਰਾਮਨੀਅਨ ਵਰਗੇ ਕਲਾਕਾਰ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਨ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਕੰਮ[ਸੋਧੋ]
ਇੱਕ ਮੂਰਤੀਕਾਰ ਵਜੋਂ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ, ਪੁਸ਼ਪਮਾਲਾ ਐਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸੋਲੋ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ 1983 ਵਿੱਚ ਵੈਂਕਟੱਪਾ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ, ਬੰਗਲੌਰ ਵਿੱਚ ਸੀ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਧਿਅਮ ਵਜੋਂ ਟੈਰਾਕੋਟਾ ਅਤੇ ਕਾਗਜ਼ ਦੀ ਮਾਚ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1985 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਵਿਵਾਨ ਸੁੰਦਰਮ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ 'ਸੈਵਨ ਯੰਗ ਸਕਲਪਟਰਜ਼' ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ[10] ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਢਾਹੇ ਜਾਣ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਈ ਫਿਰਕੂ ਹਿੰਸਾ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ 1992-93 ਦੇ ਬੰਬਈ ਦੰਗਿਆਂ ਨੇ 1994 ਵਿੱਚ ਗੈਲਰੀ ਕੇਮੋਲਡ, ਮੁੰਬਈ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ੋਅ, 'ਖੋਦਾਈ' ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ[8] 'ਖੋਦਾਈ' ਉਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸੰਕਲਪਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਅਲੰਕਾਰਿਕ ਮੂਰਤੀਆਂ ਤੋਂ ਸਸਤੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਅਸੈਂਬਲਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਗਈ ਅਤੇ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ। ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੇ ਸਮਕਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਦੇਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।[11] ਉਹ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਤਬਦੀਲੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੀ ਹੈ, "ਮੇਰੀਆਂ ਮੁਢਲੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਟੈਰਾਕੋਟਾ ਵਿੱਚ, ਮੈਂ ਘਟੀਆ ਸਮੱਗਰੀਆਂ ਅਤੇ ਲੋਕ ਕਲਾ ਦੇ ਸੰਦਰਭਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, "ਭਾਰਤੀਤਾ" ਦੇ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਿਚਾਰ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਇੱਕ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਭਰੀਆਂ ਹਕੀਕਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿੱਖੇ ਵਿਗਾੜਾਂ ਅਤੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ।"[11]
1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਤੱਕ, ਪੁਸ਼ਪਮਾਲਾ ਐਨ. ਨੇ ਮੂਰਤੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਿਕ ਕੰਮਾਂ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ।[11] ਅਕਸਰ ਲੜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਗਏ, ਕਲਾਕਾਰ ਇਹਨਾਂ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਿਕ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ 'ਫੋਟੋ-ਰੋਮਾਂਸ' ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਭੁਪੇਨ ਖੱਖਰ, ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਦੋਸਤ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੋਟੋ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।[10] ਇਹਨਾਂ ਲੜੀਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਸਦੇ 'ਫੋਟੋ-ਰੋਮਾਂਸ' ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਮਿਥਿਹਾਸ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਦਰਭਾਂ ਤੋਂ ਉਧਾਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਮਕਾਲੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਬੁੱਧੀ ਅਤੇ ਹਾਸੇ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।[2][10] "ਫੈਂਟਮ ਲੇਡੀ ਜਾਂ ਕਿਸਮਤ, ਇੱਕ ਫੋਟੋ ਰੋਮਾਂਸ," 1998 ਵਿੱਚ ਗੈਲਰੀ ਕੈਮੋਲਡ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਇਕੱਲੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਕਲਾਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਗੈਂਗਸਟਰ ਦੇ ਮੋਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਕਾਬਪੋਸ਼ ਸਾਹਸੀ ਵਜੋਂ ਵਿਕਲਪਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੀਆਂ ਨੋਇਰ-ਥ੍ਰਿਲਰ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਬਣਾਈ।[12]
ਉਸਨੇ 'ਸੁਨਹੇਰੇ ਸਪਨੇ' (ਸੁਨਹਿਰੇ ਸੁਪਨੇ) ਦੇ ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਫੋਟੋ-ਰੋਮਾਂਸ ਲੜੀ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਜੋ 1998 ਦੇ ਮੋਦੀਨਗਰ, ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਖੋਜ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੌਰਾਨ ਸਾਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਨੇ ਇੱਕ ਔਸਤ ਮੱਧ-ਵਰਗੀ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਹਾਊਸਕੋਟ ਅਤੇ ਪੇਟੀਕੋਟ ਦਾ, ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਬਦਲੀ ਹਉਮੈ, ਇੱਕ ਸੁਨਹਿਰੀ ਫਰੌਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੁਫੈਂਟ ਹੇਅਰਸਟਾਇਲ ਵਾਲੀ ਕੁੜੀ।[13] ਉਸਨੇ 2002 ਵਿੱਚ 'ਦਰਦ-ਏ-ਦਿਲ' (ਦ ਐਂਗੁਈਸ਼ਡ ਹਾਰਟ) ਵਰਗੀਆਂ ਹੋਰ ਫੋਟੋ-ਰੋਮਾਂਸ ਲੜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ, ਚਾਵੜੀ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਿਰਤਾਂਤਕ ਫੋਟੋ ਕ੍ਰਮ ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ; ਅਤੇ 'ਬੰਬੇ ਫੋਟੋ ਸਟੂਡੀਓ' ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਜੋ ਉਸਨੇ 2000-03 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ।[8] 2004 ਵਿੱਚ, ਉਸਦਾ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ 'ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਔਰਤਾਂ', ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਕਲੇਰ ਅਰਨੀ ਦੇ ਨਾਲ ਕਾਰਜਕੁਸ਼ਲਤਾ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਹਿਯੋਗੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ, ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਸਲੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਟੂਲ ਵਜੋਂ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ 'ਮੂਲ' ਔਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਚਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਦਾ ਹੈ।[11]
ਫੋਟੋ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਵੀਡੀਓ ਫਿਲਮਾਂ ਤੱਕ ਵਿਸਤਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਸਨੇ 2005 ਵਿੱਚ ਪੈਰਿਸ ਵਿੱਚ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਠਹਿਰਣ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇੱਕ ਗੌਥਿਕ ਥ੍ਰਿਲਰ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਗਲਪ ਦਾ ਕੰਮ, 'ਪੈਰਿਸ ਆਟਮ' ਬਣਾਇਆ। ਬਲੈਕ ਐਂਡ ਵ੍ਹਾਈਟ ਸਟਿਲ ਫੋਟੋਆਂ ਦੀ 35 ਮਿੰਟ ਦੀ ਫਿਲਮ ਗੈਲਰੀ ਜ਼ੁਰਚਰ, ਪੈਰਿਸ, ਫਰਾਂਸ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।[8][10] ਉਸਦੀ ਆਖਰੀ ਫਿਲਮ, 'ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੀਰ ਅਤੇ ਦੇਸੀ ਸਲਾਦ', 2007 ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਇੱਕ ਗਿਆਰਾਂ ਮਿੰਟ ਦੀ ਫਿਲਮ, ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਸੱਸ ਦੀਆਂ ਪਕਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸੀ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਪਰਿਵਾਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੈ।[14]
ਪੁਸ਼ਪਮਾਲਾ ਐਨ. ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਅਕਸਰ ਅਮਰੀਕੀ ਕਲਾਕਾਰ ਸਿੰਡੀ ਸ਼ਰਮਨ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ।[10]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Eye of the beholder: Pushpamala N". thebigindianpicture.com. The Big Indian Picture. Retrieved 2 December 2013.
- ↑ 2.0 2.1 "Beyond the Self". portrait.gov.au/. National Portrait Gallery, Canberra. Archived from the original on 3 ਦਸੰਬਰ 2013. Retrieved 2 December 2013.
- ↑ "Noorderlicht.com". Archived from the original on 2008-12-24. Retrieved 2023-03-22.
- ↑ "Biography - Pushpamala N" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Retrieved 2021-04-24.
- ↑ "Pushpamala N". www.naturemorte.com (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2021-04-24.
- ↑ Dayal, Mahima (30 November 2013). "Classical kitsch: Art of the commons?". The Sunday Guardian. Archived from the original on 3 ਦਸੰਬਰ 2013. Retrieved 2 December 2013.
- ↑ "Passionate performance art of Pushpamala N". theartstrust.com. The Arts Trust. Archived from the original on 3 ਦਸੰਬਰ 2013. Retrieved 2 December 2013.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 "Pushpamala N." bosepacia.com. Bose Pacia. Retrieved 2 December 2013.
- ↑ 9.0 9.1 Nagy, Peter A. (2017). "Pushpamala N." Grove Art Online (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). doi:10.1093/gao/9781884446054.article.T097946. Retrieved 2021-04-24.
- ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 10.4 Indrasimhan, Lakshmi (5 April 2008). "The Lady and the Vamp". Tehelka. Archived from the original on 7 ਦਸੰਬਰ 2013. Retrieved 3 December 2013.
- ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 N., Pushpamala. "Towards Cutting Edge Art: Definitive Attempts". artnewsnviews.com. art etc. news & views. Archived from the original on 22 ਜੁਲਾਈ 2014. Retrieved 5 December 2013.N., Pushpamala. . artnewsnviews.com. art etc. news & views. Archived from the original on 22 July 2014. Retrieved 5 December 2013.
{{cite web}}: CS1 maint: unfit URL (link) - ↑ Ravindran, Shruti (2 July 2007). "The Self, Out There". Outlook, India. Retrieved 5 December 2013.
- ↑ "Portrait of an artist as an actress". The Hindu. 16 December 2002. Archived from the original on 24 June 2003. Retrieved 5 December 2013.
- ↑ Staff Reporter (16 May 2007). "Pushpamala comes up with two new works". The Hindu. Retrieved 5 December 2013.