ਪ੍ਰਵੀਨਾ ਮਹਿਤਾ
ਮੁੰਬਈ ਦੀ ਪ੍ਰਵੀਨਾ ਮਹਿਤਾ (1923-1992 ਜਾਂ 1925-1988) ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭਾਰਤੀ ਆਰਕੀਟੈਕਟ, ਯੋਜਨਾਕਾਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿਆਸੀ ਕਾਰਕੁਨ ਵੀ ਸੀ। ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਸਰੋਜਨੀ ਨਾਇਡੂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸੀ, ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੈਨਾਨੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਸਰ ਜੇਜੇ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਿੱਚ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੜਕੀ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ।[1][2] ਉਹ ਚਾਰਲਸ ਕੋਰਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਿਰੀਸ਼ ਪਟੇਲ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ 1964 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਬੰਬੇ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮੀ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਟਾਪੂ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।[1] ਇਹ ਯੋਜਨਾ <i id="mwHw">ਮਾਰਗ</i> ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕ ਬੰਬਈ ਜਰਨਲ ਆਫ਼ ਆਰਟ ਐਂਡ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ।[3] ਉਹ, ਮਿਨੇਟ ਡੀ ਸਿਲਵਾ ਅਤੇ ਯਾਸਮੀਨ ਲਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਘੱਟ ਲਾਗਤ ਵਾਲੇ ਮਕਾਨਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਕੇ ਝੁੱਗੀ-ਝੌਂਪੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਭੂਚਾਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪੁਨਰਵਾਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।[4][5]
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ[ਸੋਧੋ]
ਮਹਿਤਾ ਨੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਰ ਜੇਜੇ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲਈ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਚਲੀ ਗਈ। ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵੀ ਕੱਟੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਉਸਨੇ ਇਲੀਨੋਇਸ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਬੈਚਲਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਾਸਟਰ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ, ਡੀ.ਸੀ. ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਾਲ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ[6] ਉਹ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਕਰੀਅਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ 1956 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆਈ।[2]
ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]
ਮਹਿਤਾ ਘਰਾਂ, ਫੈਕਟਰੀਆਂ, ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਬਣਤਰਾਂ ਹੁਣ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਆਪਣੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਜੋ ਉਸਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਅਤੇ "ਪੁਨਰ-ਉਭਾਰਿਤ ਭਾਰਤ" ਲਈ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ ਸੀ।[1] ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਆਧੁਨਿਕ ਰੂਪਾਂਤਰ ਇੱਕ ਪੌੜੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਲਾਲ ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੀ।[2]
ਉਸਨੇ ਬੰਬਈ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੋਜ ਯੂਨਿਟ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਆਬਾਦੀ ਬਹੁ-ਸਮਾਜਿਕ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਮੁੱਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸਨ। ਰਿਸਰਚ ਯੂਨਿਟ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਬਹੁ-ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨਾ, ਰਿਹਾਇਸ਼, ਸੈਨੀਟੇਸ਼ਨ, ਜਲ ਸਪਲਾਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਸਦੀ ਸਮਾਜਿਕ-ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਲਾ ਰੂਪਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਲਿੰਕ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸੀ। ਇਹ ਉਸਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਰਵਾਇਤੀ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ ਦੇ ਰੂਪ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਤਾਲਬੱਧ ਹਨ, ਨੂੰ "ਕੰਕਰੀਟ ਅਤੇ ਮੋਰਟਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ" ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।[6]
ਉਸ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਡਿਜ਼ਾਈਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਟੇਲ ਹਾਊਸ, ਕਾਹਿਮ, 1962 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਵੀਕੈਂਡ ਰਿਜ਼ੋਰਟ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਲੇ ਕੋਰਬੁਜ਼ੀਅਰ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ; ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਚਿੰਚਵਾੜਾ ਫੈਕਟਰੀ ਨੂੰ ਜੇ.ਬੀ. ਅਡਵਾਨੀ ਓਰਲਿਕੋਨ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਜ਼ ਫੈਕਟਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 1963 ਵਿੱਚ ਲੇਬਰ-ਸਹਿਤ ਆਨ-ਸਾਈਟ ਫੈਬਰੀਕੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਿਸਦੀ ਹਵਾਦਾਰੀ ਅਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿੰਡੋਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਤਾਲਬੱਧ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।[6]
1964 ਵਿੱਚ, ਕੋਰੇਆ[7] ਮਹਿਤਾ ਅਤੇ ਪਟੇਲ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ, ਨਿਊ ਬੰਬੇ (ਹੁਣ ਨਵੀਂ ਮੁੰਬਈ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਲਈ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ ਦੇ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਪਿਛਲੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮ ਸ਼੍ਰੇ 420 ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਸੈੱਟ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਉਮੀਦ ਸੀ।[8] ਮਾਰਗ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਇਸ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ, ਸਿਡਕੋ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ "ਮੁੱਖ ਫੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਅਹੁਦੇ" ਦਿੱਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਅਕਤੂਬਰ 1973 ਦੀ ਡਰਾਫਟ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਪਲਾਨ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਏ। ਇਸ ਯੋਜਨਾ[9] ਅਗਸਤ 1979 ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।[7]
ਮਹਿਤਾ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪਤੀ ਵੀ ਡਾਂਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਨ੍ਰਿਤ ਦੇ ਰੂਪ ਦੀ ਤਾਲ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਸਦੇ ਦੋ ਰੂਪਾਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੀ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਉਦਾਹਰਣ ਅਰਹੀ ਵਿਖੇ ਆਡੀਓਵਿਜ਼ੁਅਲ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਸੈਂਟਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ 600 square feet (56 m2) ਦੀ ਸੀਮਤ ਜਗ੍ਹਾ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਲੋਕਧਾਰਾ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਸੁਹਜ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ।[2]
ਮਰਦ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਕੰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਕਹਿਣ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, "ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਔਰਤ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਲਈ ਸੱਚਮੁੱਚ ਵਚਨਬੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਔਰਤ ਸਮਝਣਾ ਛੱਡ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। "[6]
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ[ਸੋਧੋ]
- ਰੇਵਤੀ ਐਸ. ਕਾਮਥ (1955-2020) ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਕਾਰ ਸੀ।
- ਸ਼ੀਲਾ ਪਟੇਲ (ਜਨਮ 1952) ਇੱਕ ਕਾਰਕੁਨ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਹੈ ਜੋ ਝੁੱਗੀ- ਝੌਂਪੜੀਆਂ ਅਤੇ ਝੁੱਗੀਆਂ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 Woods, Mary N. "The Legacies of Architect Pravina Mehta for Feminism and Indian Modernity". Cornell University. Archived from the original on 22 ਨਵੰਬਰ 2022. Retrieved 16 September 2015.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Basu, Sudipta (1 June 2008). "Building Blocks". Mumbai Mirror. Retrieved 16 September 2015.
- ↑ Prakash 2013.
- ↑ Smith 2008.
- ↑ "Architect Profile: Pravina Mehta - Activist, Urban Planner, Architect". Palmex India (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਬਰਤਾਨਵੀ)). 2018-01-19. Retrieved 2022-03-15.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 "Pravina Mehta" (PDF). Archnet Organization. Archived from the original (PDF) on 4 ਮਾਰਚ 2016. Retrieved 16 September 2015.
- ↑ 7.0 7.1 Bhatt & Scriver 1990.
- ↑ Brown2009.
- ↑ Shaw 2004.
ਬਿਬਲੀਓਗ੍ਰਾਫੀ[ਸੋਧੋ]
- Bhatt, Vikram; Scriver, Peter (1990). After the masters. Mapin Pub. ISBN 9780944142196.
- Brown, Rebecca (1 January 2009). Art for a Modern India, 1947–1980. Duke University Press. ISBN 978-0-8223-9226-2.
- Prakash, Gyan (9 January 2013). Mumbai Fables. HarperCollins Publishers. ISBN 978-93-5029-479-6.
- Shaw, Annapurna (1 January 2004). The Making of Navi Mumbai. Orient Blackswan. ISBN 978-81-250-2600-6.
- Smith, Bonnie G. (2008). The Oxford Encyclopedia of Women in World History: 4 Volume Set. Oxford University Press, USA. ISBN 978-0-19-514890-9.