ਬੇਲਾਪੁਰ ਕਿਲ੍ਹਾ
 ਬੇਲਾਪੁਰ ਕਿਲ੍ਹਾ | |
 | |
| ਆਮ ਜਾਣਕਾਰੀ | |
|---|---|
| ਕਿਸਮ | ਕਿਲ੍ਹਾ |
| ਤਲ ਤੋਂ ਉਚਾਈ | 27 m (89 ft) |
| ਨਿਰਮਾਣ ਆਰੰਭ | 1560 |
| ਮੁਕੰਮਲ | 1570 |
| ਤਬਾਹ ਕੀਤਾ | 1817 |
ਬੇਲਾਪੁਰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਨਵੀਂ ਮੁੰਬਈ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬੇਲਾਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹੈ। ਕਿਲ੍ਹਾ ਜੰਜੀਰਾ ਦੇ ਸਿੱਧੀਆਂ ਨੇ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਮਰਾਠਿਆਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਸਰਬੋਤਮਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬੰਬਈ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਰਣਨੀਤਕ ਮਹੱਤਤਾ ਘਟ ਗਈ।
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਸਿੱਧੀਆਂ ਦੁਆਰਾ 1560-1570 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ,[1] ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੁਰਤਗਾਲੀਆਂ ਤੋਂ ਖੇਤਰ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਖੋਹ ਲਿਆ, ਇਹ ਪਨਵੇਲ ਕ੍ਰੀਕ ਦੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਉੱਪਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। 1682 ਵਿੱਚ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਪੁਰਤਗਾਲੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਮੁੜ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਬੇਲਾਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਸਿੱਧੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।[2]
1733 ਵਿੱਚ, ਚਿਮਾਜੀ ਅੱਪਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮਰਾਠਿਆਂ ਨੇ ਪੁਰਤਗਾਲੀਆਂ ਤੋਂ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਅਧੀਨਤਾ ਖੋਹ ਲਿਆ। ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਣ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਪੁਰਤਗਾਲੀਆਂ ਤੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਵਾਪਸ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਨੇੜਲੇ ਅਮ੍ਰਿਤੈਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਬੇਲੀ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਮਾਲਾ ਪਾਵੇਗਾ, ਅਤੇ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨਾਮ ਬੇਲਾਪੁਰ ਕਿਲਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਰਾਠਿਆਂ ਨੇ 23 ਜੂਨ 1817 ਤੱਕ ਇਸ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ, ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਕੈਪਟਨ ਚਾਰਲਸ ਗ੍ਰੇ ਨੇ ਇਸ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਰਾਠਿਆਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਢਾਹ ਦੇਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[2]
ਆਪਣੇ ਸਰਗਰਮ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੇ 180 ਆਦਮੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਕੰਪਨੀਆਂ ਅਤੇ 14 ਤੋਪਾਂ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤੀਆਂ। ਇੱਕ ਸੁਰੰਗ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਐਲੀਫੈਂਟਾ ਗੁਫ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਸਥਾਨਘੜਾਪੁਰੀ ਟਾਪੂ ਨਾਲ ਜੁੜਦੀ ਹੈ। [2]
ਬਹਾਲੀ[ਸੋਧੋ]
ਕਿਲ੍ਹਾ ਸਿਟੀ ਐਂਡ ਇੰਡਸਟਰੀਅਲ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ (ਸਿਡਕੋ) ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖਸਤਾ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪਿਆ ਹੈ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਕਬਜ਼ਿਆਂ ਕਾਰਨ ਖਤਮ ਹੋਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਹੈ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਡੰਪਿੰਗ ਅਤੇ ਮਲਬੇ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੇ ਸੂਚਨਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਛੱਪੜ ਵੀ ਡੁੱਬਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।[3] ਜਨਵਰੀ 2018 ਤੱਕ ਦਿੱਤੇ ਸੰਦਰਭ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੋਈ ਮੁਰੰਮਤ ਜਾਂ ਬਹਾਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "5 years after first restoration pitch, Belapur fort still in ruins". The Times of India.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Ojha, Renu (2004-12-03). "Resident opens gates to Belapur Fort". Mid-Day. Retrieved 2006-06-25.
- ↑ B, Viju (2006-12-26). "Belapur locals use RTI to save fort". Times of India. Times Group. Archived from the original on 17 July 2011. Retrieved 2008-11-16.