ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਗਰਗ
ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਗਰਗ, ਜਿਸਨੂੰ ਬੀ.ਡੀ. ਗਰਗ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (14 ਨਵੰਬਰ 1924 ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ, ਪੰਜਾਬ [1] - 18 ਜੁਲਾਈ 2011 ਪਟਿਆਲਾ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ), ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਅਤੇ ਫ਼ਿਲਮ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸੀ।
ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਗਰਗਾ ਦਾ ਜਨਮ 14 ਨਵੰਬਰ 1924 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਡਾਕਟਰੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਪਰ 1942 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਛੱਡੋ ਅੰਦੋਲਨ ਨੇ ਇਹ ਛੁਡਵਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1943 ਦੇ ਆਸਪਾਸ, ਕੇ.ਏ. ਅੱਬਾਸ ਦੇ ਕਹਿਣ 'ਤੇ, ਉਹ ਕਲਾ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਅੱਬਾਸ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਸਰਗਮ ਲਈ ਫਿਲਮ 'ਤੇ ਲੇਖਕ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਸੇਂਟ ਜ਼ੇਵੀਅਰਜ਼ ਕਾਲਜ, ਬੰਬਈ (ਮੁੰਬਈ) ਵਿੱਚ ਸਿਨੇਮੈਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਲੇਖਕ, ਵੀ. ਸ਼ਾਂਤਾਰਾਮ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਪੂਰੇ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਫਿਲਮੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਅਤੇ ਸੈਟਿੰਗਾਂ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਸੈੱਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਸਟੋਰਮ ਓਵਰ ਕਸ਼ਮੀਰ (1948) ਨਾਲ਼ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਕੈਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਮਾਸਕੋ ਦੇ ਮੋਸਫਿਲਮ ਸਟੂਡੀਓਜ਼ ਵਿੱਚ ਅੱਬਾਸ ਦੀ ਇੰਡੋ-ਸੋਵੀਅਤ ਸਹਿ-ਨਿਰਮਾਣ ਫਿਲਮ, ਪਰਦੇਸੀ (1957) ਵਿੱਚ ਅੱਬਾਸ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਵਜੋਂ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆਉਣ 'ਤੇ, ਉਸਨੇ 1964 ਵਿੱਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਫਿਲਮ ਆਰਕਾਈਵ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ (NFAI) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਫਿਲਮ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬੋਰਡ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਫਿਲਮ ਐਂਡ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਇੰਡੀਆ (ਐਫਟੀਆਈਆਈ) ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਵਿਜ਼ਿਟਿੰਗ ਲੈਕਚਰਾਰ ਰਿਹਾ।
ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਭਰ ਵਿੱਚ (ਮੋਂਟੇਜ, ਸਿਨੇਵਿਜ਼ਨ, ਮਾਧਿਅਮ) ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ (ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ, ਕੈਹੀਅਰਜ਼ ਡੂ ਸਿਨੇਮਾ, ਰੇਵੂ ਡੂ ਸਿਨੇਮਾ ਅਤੇ ਸਾਈਟ ਐਂਡ ਸਾਊਂਡ - ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ) ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿਨੇਮਾ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ । ਉਸਨੇ ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਅਮੈਰੀਕਾਨਾ ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਫਿਲਮ ਦੇ ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਨੂੰ ਕੰਪਾਈਲ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ, ਉਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ 50 ਸਾਲ (1963) ਦੀ ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ 'ਤੇ ਵਿਆਪਕ ਖੋਜ ਕੀਤੀ।
1967 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਯੂਨੈਸਕੋ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਫਿਰ 1969 ਦੀ - ਸਿਨੇਮਾਥੇਕ ਫ੍ਰੈਂਕਾਈਜ਼ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ - ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਤੱਕ ਲੈ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਹੈਨਰੀ ਲੈਂਗਲੋਇਸ ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਪਿਛਲਝਾਤ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਲੈਂਗਲੋਇਸ ਨਾਲ ਪੱਤਰ ਵਿਹਾਰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਫਿਲਮ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਸੰਬੰਧੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੇ ਆਖਰਕਾਰ ਉਸਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਗਰਗ ਨੂੰ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੁਆਰਾ ਮਾਨਹਾਈਮ, ਵੇਨਿਸ, ਬੇਰੂਤ, ਬੁਡਾਪੇਸਟ, ਮਾਂਟਰੀਅਲ ਅਤੇ ਲੋਕਾਰਨੋ ਵਰਗੇ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਨੇਮਾ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ 'ਤੇ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਗਰਗ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਕੈਰੀਅਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ। 1992 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਡੋਨਾਬੇਲ ਨਾਲ ਗੋਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਫਟ ਹੋ ਗਿਆ।
ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, 1996 ਦਾ ਸੰਕਲਨ, ਸੋ ਮੈਨੀ ਸਿਨੇਮਾਜ, ਨਿਕਲਿਆ ਜੋ ਆਪਣੇ ਸਿਰਲੇਖ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਆਮ ਪੈਮਾਨੇ ਦੁਆਰਾ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਬਹੁਵਚਨ, ਬਹੁ-ਪਸਾਰੀ, ਵਿਸ਼ਾਲ ਜੀਵ ਵਜੋਂ ਪਛਾਣਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 2005 ਦੀ ਆਰਟ ਆਫ਼ ਸਿਨੇਮਾ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈਅਤੇ 2007 ਦੀ ਫਰਾਮ ਰਾਜ ਟੂ ਸਵਰਾਜ: ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫਿਲਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਜਿਸਨੇ ਸਿਨੇਮਾ 'ਤੇ ਸਰਵੋਤਮ ਕਿਤਾਬ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤਿਆ। ਉਸਨੇ 2011 ਦੇ ਸਾਈਲੈਂਟ ਸਿਨੇਮਾ ਇਨ ਇੰਡੀਆ: ਏ ਪਿਕਟੋਰੀਅਲ ਜਰਨੀ ਨਾਲ ਇਸ ਕਾਰਨਾਮੇ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ।
ਬੀ ਡੀ ਗਰਗ ਦਾ 18 ਜੁਲਾਈ 2011 ਨੂੰ ਪਟਿਆਲਾ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Foreword: A Life in Cinema, S. xi. In: B.D. Garga: The Art of Cinema: An Insider’s Journey Through Fifty Years of Film History, Penguin Books India, 2005