ਮਹਾਦੇਵੀ
ਮਹਾਦੇਵੀ ਜਿਸਨੂੰ ਆਦਿ ਪਰਾਸ਼ਕਤੀ, ਆਦਿ ਸ਼ਕਤੀ, ਮਹਾਮਾਯਾ ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,[1] ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਸ਼ਕਤੀਵਾਦ ਸੰਪਰਦਾ ਵਿੱਚ ਸਰਵਉੱਚ ਦੇਵੀ ਹੈ।[2][3] ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਇਕੱਲੇ ਮਹਾਨ ਦੇਵੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼ਿਵ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਰਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਹੈ।[4] ਸ਼ਾਕਤ ਅਕਸਰ ਉਸਨੂੰ ਦੁਰਗਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਰੂਪ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਸੁੰਦਰੀ, ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰੀ, ਕਾਲੀ, ਪਾਰਵਤੀ, ਨਵਦੁਰਗਾ, ਮਹਾਵਿਦਿਆ, ਲਕਸ਼ਮੀ, ਸਰਸਵਤੀ।[5][6] ਲੇਖਕ ਹੈਲਨ ਟੀ. ਬੌਰਸੀਅਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ: "ਹਿੰਦੂ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਲਕਸ਼ਮੀ ਅਤੇ ਪਾਰਵਤੀ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਦੇਵੀ-ਮਹਾਦੇਵੀ-ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਜਾਂ ਬ੍ਰਹਮ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਭਾਗਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਛਾਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ"।[7]
ਉਪਾਧੀ[ਸੋਧੋ]
ਮਹਾਦੇਵੀ ਨੂੰ ਕਈ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੂਲਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ('ਉਹ ਜੋ ਮੁੱਢਲੀ ਵਸਤੂ ਹੈ') ਅਤੇ ਮਹਾਮਾਯਾ ('ਉਹ ਜੋ ਮਹਾਨ ਮਾਇਆ ਹੈ') ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[8] ਦੇਵੀ ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਅਤੇ ਲਲਿਤਾ ਸਹਸ੍ਰਨਾਮ ਮਹਾਦੇਵੀ ਦੇ ਅਨੇਕ ਉਪਨਾਮਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਬ੍ਰਹਮ ਅਤੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਗੁਣ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[8] ਦੇਵੀ ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ 'ਸਭ ਦੀ ਮਾਂ', 'ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਸ਼ਕਤੀ', ਅਤੇ 'ਉਹ ਜੋ ਪਰਮ ਗਿਆਨ ਹੈ' ਵਜੋਂ ਵਰਣਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਲਲਿਤਾ ਸਹਸ੍ਰਨਾਮ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਧਿਕਾ ('ਉਹ ਜੋ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ'), ਸਰਵਗਾ ('ਉਹ ਜੋ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਹੈ'), ਵਿਸ਼ਵਧਾਰਿਣੀ ('ਉਹ ਜੋ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੀ ਹੈ'), ਰਾਕਸਸਾਘਨੀ ('ਉਹ ਜੋ ਭੂਤਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦੀ ਹੈ'), ਭੈਰਵੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਵਰਣਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ('ਭਿਆਨਕ'), ਅਤੇ ਸਰਹਰਿਣੀ ('ਉਹ ਜੋ ਤਬਾਹ ਕਰਦੀ ਹੈ')।[8] ਮਹਾਦੇਵੀ ਦੀਆਂ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਆਰਿਆਸਤਵ ਨਾਮਕ ਭਜਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਕਾਲਰਾਤਰੀ ('ਮੌਤ ਦੀ ਰਾਤ') ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਠਾ ('ਉਹ ਜੋ ਮੌਤ ਹੈ') ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।[8]
ਗੁਣ[ਸੋਧੋ]
ਮਹਾਮਾਇਆ[ਸੋਧੋ]
ਦੇਵੀ ਮਹਾਤਮਿਆ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਕਰਣ ਵਿੱਚ ਮਹਾਦੇਵੀ ਨੂੰ ਮਹਾਮਾਯਾ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਭਾਵ ਮਹਾਨ ਭਰਮ।[9]
ਸ਼ਕਤੀਵਾਦ[ਸੋਧੋ]
ਸ਼ਾਕਤਾਂ ਨੇ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਹੋਂਦ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ, ਅੰਤਮ, ਸਦੀਵੀ ਹਕੀਕਤ, ਜਾਂ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸੰਕਲਪ ਦੇ ਸਮਾਨ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਸਰੋਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸਦਾ ਰੂਪ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਸਜੀਵ ਅਤੇ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਕੁਝ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਘੁਲ ਜਾਵੇਗਾ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੁਰਸ਼ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਅੱਧਾ ਸ਼ਿਵ ਹੈ।[10]
ਉਪਨਿਸ਼ਦ[ਸੋਧੋ]
ਸ਼ਕਤ ਉਪਨਿਸ਼ਦ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਮਾਮੂਲੀ ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਕਤੀ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। 108 ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ ਦੇ ਮੁਕਤਿਕਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਸ਼ਾਕਤ ਉਪਨਿਸ਼ਦ ਹਨ।[11] ਸ਼ਾਕਤ ਉਪਨਿਸ਼ਦ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਅਤੇ ਆਤਮਾ (ਆਤਮਾ) ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਸਰਵਉੱਚ, ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸੰਕਲਪਾਂ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ।[12][13]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Mani, Vettam (1975). Puranic encyclopaedia : a comprehensive dictionary with special reference to the epic and Puranic literature. Robarts - University of Toronto. Delhi : Motilal Banarsidass. pp. 217–219. ISBN 978-0-8426-0822-0.
- ↑ Vanamali (2008-07-21). "3. Mahadevi". Shakti: Realm of the Divine Mother (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Simon and Schuster. ISBN 978-1-59477-785-1.
- ↑ Dalal, Roshen (2019-01-06). The 108 Upanishads: An Introduction (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Penguin Random House India Private Limited. ISBN 978-93-5305-377-2.
- ↑ Hay, Jeff (2009-03-06). World Religions (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Greenhaven Publishing LLC. p. 284. ISBN 978-0-7377-4627-3.
- ↑ Pintchman, Tracy (2001-06-21). Seeking Mahadevi: Constructing the Identities of the Hindu Great Goddess (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). SUNY Press. p. 9. ISBN 978-0-7914-5007-9.
- ↑ Bonnefoy 1993.
- ↑ Boursier 2021.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 Kinsley 1998.
- ↑ Hawley, John Stratton; Wulff, Donna Marie (1998). Devī: Goddesses of India (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Motilal Banarsidass Publ. p. 33.
- ↑ Dikshitar 1999.
- ↑ Deussen 1997.
- ↑ McDaniel 2004.
- ↑ Brooks 1990.
- ↑ Vasantānanta, Nā Irāmaccantiraṉ (1993). Sri Lalita Sahasranamam: Nama-wise Commentary in English with Text in Sanskrit. p. 358.
- ↑ Śaṅkarācārya; Tapasyananda; Lakṣmīdhara (1987). Saundarya-lahari of Sri Sankaracarya: with text and translation, and notes based on Lakṣmīdhara's commentary. Sri Ramakrishna Math. p. 70. ISBN 9788171202447.