ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ | |
|---|---|
 1945 ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਮਲਾ ਵਿਖੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ | |
| ਜਨਮ | 2 ਫਰਵਰੀ 1889 |
| ਮੌਤ | 2 ਅਕਤੂਬਰ 1964 |
| ਸੰਗਠਨ | ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ, ਸੇਂਟ ਜੌਹਨ'ਜ ਐਮਬੂਲੈਂਸ ਕੋਰ, ਟੀਬੀ, ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ, ਭਾਰਤੀ ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ, ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਸਜ਼ |
| ਲਹਿਰ | ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਹਿਰ |
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ (2 ਫਰਵਰੀ 1889 – 2 ਅਕਤੂਬਰ 1964) 1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦਸ ਸਾਲ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਕੈਬਨਿਟ ਵਿੱਚ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰੀ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਉਘੀ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਕੁਨ ਸੀ। . ਉਸ ਨੇ ਖੇਡ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਕਾਰਜਭਾਰ ਵੀ ਸੰਭਾਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਸੰਸਥਾ, ਪਟਿਆਲਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਕੌਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਲਈ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੌਰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਵੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਮੁਢਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
[ਸੋਧੋ]ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ 2 ਫਰਵਰੀ 1889 ਨੂੰ ਲਖਨਊ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼( ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਯੁੰਕਤ ਪ੍ਰਾਂਤ), ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਅਤੇ ਇਸਦੇ 7 ਭਾਈ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਖਾਨਦਾਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਰਾਜਾ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬੱਚੇ ਸਨ। ਸਿੰਘਾਸਣ ਦੇ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰਥਲਾ ਛੱਡ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਰਾਜਧਾਨੀ ਔਧ ਵਿੱਚ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਤੋਂ ਇੱਕ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਗੋਲਖਨਾਥ ਚੈਟਰਜੀ ਦੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਚੈਟਰਜੀ ਦੀ ਧੀ ਪ੍ਰਿਸਕਿੱਲਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਸ ਬੱਚੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਧੀ ਸੀ।[1]
ਕੌਰ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਟੈਸਟੈਂਟ ਕ੍ਰਿਸ਼ਚੀਅਨ ਵਜੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਮੁੱਢਲੀ ਵਿੱਦਿਆ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਡੋਰਸੈੱਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰਬੋਰਨ ਸਕੂਲ ਫਾਰ ਗਰਲਜ਼ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕਾਲਜ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ 1918 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਪਰਤ ਆਈ।[2]
ਕੌਰ ਦੀ ਮੌਤ 6 ਫਰਵਰੀ 1964 ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ।[3][4] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਇੱਕ ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰੋਟੈਸਟਨ ਈਸਾਈ ਸੀ, ਉਸ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਸਿੱਖ ਰਿਵਾਜ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੌਰ ਦਾ ਕਦੇ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਕੋਈ ਔਲਾਦ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਉਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਉਸ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਰਾਜਾ ਮਹਾਰਾਜ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਹਨ ਜੋ ਲੰਡਨ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਅੱਜ, ਉਸ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਪਰਚੇ ਨਹਿਰੂ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ, ਟੀਨ ਮੂਰਤੀ ਹਾਊਸ, ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਪੁਰਾਲੇਖਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।[5]
ਕੈਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ
[ਸੋਧੋ]ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੌਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਗੋਪਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਗੋਖਲੇ ਸਮੇਤ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਨੇੜਤਾ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜੋ ਅਕਸਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਕੌਰ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵੱਲ ਖਿੱਚੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ 1919 ਵਿੱਚ ਬੰਬੇ (ਮੁੰਬਈ) ਵਿੱਚ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਕੌਰ ਨੇ 16 ਸਾਲ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਸੈਕਟਰੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ 'ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਅਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀਆਂ' ਦੇ ਪੱਤਰਾਂ ਦੇ ਖੰਡ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਉਸ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ 400 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਕੌਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਅਲੋਚਕ ਬਣ ਗਈ। ਉਸ ਨੇ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਪਰਦਾ ਅਤੇ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਦਾ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦੇਵਦਾਸੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ ਸੀ।
ਕੌਰ ਨੇ 1927 ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਮਹਿਲਾ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੀ ਸਹਿ-ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ 1930 ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਸੈਕਟਰੀ ਅਤੇ 1933 'ਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਦਾਂਡੀ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਵਜੋਂ, 1937 ਵਿੱਚ ਉਹ ਮੌਜੂਦਾ ਖੈਬਰ-ਪਖਤੂਨਖਵਾ 'ਚ, ਬੰਨੂ ਲਈ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ 'ਤੇ ਗਈ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਰਾਜਧਰੋਹ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ।
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਐਡਵਾਈਜ਼ਰੀ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ, ਪਰ 1942 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਛੱਡੋ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਉਸ ਨੇ ਸਰਵ ਵਿਆਪੀ ਮੰਤਵ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾੜਿਆ, ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਲੋਥੀਅਨ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੰਸਦ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਚੋਣ ਕਮੇਟੀ ਅੱਗੇ ਗਵਾਹੀ ਦਿੱਤੀ।
ਕੌਰ ਨੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਵੂਮੈਨ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਫੰਡ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲੇਡੀ ਇਰਵਿਨ ਕਾਲਜ ਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 1945 ਅਤੇ 1946 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਅਤੇ ਪੈਰਿਸ 'ਚ ਯੂਨੈਸਕੋ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਪਾਈਨਰਜ਼ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਟਰੱਸਟੀ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ।
ਕੌਰ ਨੇ ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ, ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਪਰਦਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੁਝ ਭਾਰਤੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸਨ।
ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ
[ਸੋਧੋ]
ਅਗਸਤ 1947 ਵਿੱਚ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕੌਰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਲਈ ਚੁਣੀ ਗਈ, ਜੋ ਸੰਸਥਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[6] ਉਹ ਬੁਨਿਆਦੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਬ-ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਸਬ-ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਸੀ।[7] ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ, ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਕਸਾਰ ਸਿਵਲ ਕੋਡ ਦੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦੀ ਵੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ, ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਬਾਰੇ ਭਾਸ਼ਾ ਉੱਤੇ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ।
ਸਿਹਤ ਮੰਤਰੀ
[ਸੋਧੋ]ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਈ; ਉਹ ਕੈਬਨਿਟ ਪਦਵੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ 10 ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ। 1950 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੀ ਗਈ। ਸਿਹਤ ਮੰਤਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਕੌਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ ਫੈਲਣ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਟੀ.ਬੀ. ਟੀਕਾਕਰਣ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਬੀ.ਸੀ.ਜੀ. ਟੀਕਾਕਰਣ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਤਾਕਤ ਸੀ।
ਸਿਹਤ ਮੰਤਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਕੌਰ ਨੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਸਜ਼ (ਏਮਜ਼) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੀ। ਕੌਰ ਨੇ 1956 ਵਿੱਚ ਏਮਜ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਿੱਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਕੌਮੀ ਸਿਹਤ ਸਰਵੇਖਣ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਕੌਰ ਨੇ ਏਮਜ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ, ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ, ਆਸਟਰੇਲੀਆ, ਪੱਛਮੀ ਜਰਮਨੀ, ਸਵੀਡਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਇੱਕ ਭਰਾ ਨੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਿਮਲਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜੱਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਅਤੇ ਮਕਾਨ (ਮਨੋਰਵਿਲੇ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ) ਦਾਨ ਵਜੋਂ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਸਟਾਫ ਅਤੇ ਨਰਸਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਛੁੱਟੀ ਘਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।[8]
ਇੰਡੀਅਨ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਚਾਈਲਡ ਵੈੱਲਫੇਅਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿੱਚ ਕੌਰ ਦਾ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਯੋਗਦਾਨ ਸੀ।[9] ਕੌਰ ਨੇ ਚੌਦਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਇੰਡੀਅਨ ਰੈਡ ਕਰਾਸ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੀ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਇੰਡੀਅਨ ਰੈਡ ਕਰਾਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਾਇਨੀਅਰ ਕੰਮ ਕੀਤੇ। ਉਸ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਬੋਰਡਾਂ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਟੀਚਾ ਟੀ.ਬੀ. ਅਤੇ ਕੋੜ੍ਹ ਨਾਲ ਲੜਨਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਅਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਨਰਸਿੰਗ ਅਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਪੋਰਟਸ ਕਲੱਬ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।
1957 ਤੋਂ 1964 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਉਹ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਰਹੀ। 1958 ਤੋਂ 1963 ਦਰਮਿਆਨ ਕੌਰ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਮੋਟਰ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਹੀ। ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ , ਉਹ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਸਜ਼, ਟਿਊਬਰਕੂਲੋਸਸ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਅਤੇ ਸੇਂਟ ਜਾਨਜ਼ ਐਂਬੂਲੈਂਸ ਕੌਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਸੰਭਾਲਦੀ ਰਹੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਰੇਨੇ ਸੈਂਡ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਅਵਾਰਡ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,[10] ਅਤੇ 1947 ਵਿੱਚ ਟੀ ਟਾਈਮ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦੀ "ਵੂਮੈਨ ਆਫ ਦਿ ਈਅਰ" ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Roychowdhury, Adrija (2018-01-24). "Amrit Kaur: The princess turned Gandhian who fought Nehru on women's political participation". The Indian Express (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2020-08-30.
{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link) - ↑ "Rajkumari Amrit Kaur, 75, Dies; India's First Minister of Health; Gandhi's Secretary 17 Years, a Princess, Led Campaign to Eradicate Malaria". The New York Times (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 1964-02-07. ISSN 0362-4331. Retrieved 2020-08-30.
- ↑ Verinder Grover (1993). Great Women of Modern India. Vol. Vol. 5: Raj Kumari Amrit Kaur. Deep & Deep. ISBN 9788171004591.
{{cite book}}:|volume=has extra text (help) - ↑ "Rajkumari Amrit Kaur, 75, Dies". New York Times. 6 February 1964.
- ↑ "Archives". Nehru Memorial Museum & Library. Archived from the original on 3 May 2011.
- ↑ CADIndia Archived 29 March 2019 at the Wayback Machine.. Cadindia.clpr.org.in. Retrieved on 7 December 2018.
- ↑ Rajkumari Amrit Kaur Archived 23 March 2019 at the Wayback Machine.. Cadindia.clpr.org.in (6 February 1964). Retrieved on 2018-12-07.
- ↑ Roychowdhury, Adrija (2020-08-27). "Rajkumari Amrit Kaur: The princess who built AIIMS". The Indian Express (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2020-08-30.
{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link) - ↑ "Aboutus". www.iccw.co.in. Archived from the original on 2019-06-24. Retrieved 2020-08-30.
- ↑ "Genealogy". Archived from the original on 8 August 2018. Retrieved 5 February 2019.