ਲਿਥਮ
ਲਿਥਮ ( Arabic: لِثَام, romanized: lithām , ਕਈ ਵਾਰੀ ਲਿਫਾਮ ਉਚਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਇੱਕ ਮੂੰਹ ਦਾ ਪਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਤੁਆਰੇਗ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉੱਤਰੀ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਖਾਨਾਬਦੋਸ਼, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਰਦ, ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਢੱਕਣ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਨ।
ਭੂਮਿਕਾ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ[ਸੋਧੋ]
ਲਿਥਮ ਨੇ ਮਾਰੂਥਲ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਧੂੜ ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ।[1] ਖੂਨੀ ਝਗੜਿਆਂ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਨੇ ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਬਣਾ ਕੇ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।[1] ਲਿਥਮ ਨੂੰ ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਲੋੜ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੁਰਾਈ ਤਾਕਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਜਾਦੂਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[1]
ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸ[ਸੋਧੋ]
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਉੱਕਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਚਿਹਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਕੋਈ ਮੂੰਹ ਜਾਂ ਨੱਕ ਨਹੀਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਿਥਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੂਰਵ-ਇਸਲਾਮਿਕ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਪੂਰਵ-ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੀ ਹੈ।[1] ਲਿਥਮ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਬਰਬਰ ਸੰਹਾਜਾ ਕਬੀਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[1] ਅਲਮੋਰਾਵਿਡਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਸੰਹਜਾ ਕਬੀਲੇ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ, ਨੇ 11ਵੀਂ ਅਤੇ 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਦੌਰਾਨ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ।[1] ਇਸ ਅਭਿਆਸ ਨੇ ਅਲਮੋਰਾਵਿਡਜ਼ ਨੂੰ ਬੇਇੱਜ਼ਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਲ-ਮੁਲਥਥਾਮੁਨ (ਮਫਲਡ ਵਾਲੇ) ਦਾ ਉਪਨਾਮ ਦਿੱਤਾ।[2] ਅਲਮੋਹਾਡਜ਼, ਜੋ ਉੱਤਰੀ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਲਮੋਰਾਵਿਡਜ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਵਜੋਂ ਆਏ, ਨੇ ਲਿਥਮ ਪਹਿਨਣ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮਰਦਾਂ ਲਈ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਨਾ ਮਨ੍ਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਏ।[1]
ਤੁਆਰੇਗ ਵਿਚ, ਮਰਦ ਲਿਥਮ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਟੈਗਲਮਸਟ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[3] ਤੁਆਰੇਗ ਲੜਕੇ ਜਵਾਨੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 'ਤੇ ਲਿਥਮ ਪਹਿਨਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਦੇ ਨੂੰ ਮਰਦਾਨਗੀ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[3] ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਇਕ ਆਦਮੀ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰਨਾ ਗਲਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[3] ਤੁਆਰੇਗ ਲਿਥਮ ਸੁਡਾਨੀ ਕੱਪੜੇ ਦੇ ਕਈ ਟੁਕੜਿਆਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਲਗਭਗ ਚਾਰ ਗਜ਼ ਲੰਬੀ ਸਟ੍ਰਿਪ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਸੀਨੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।[4]
ਟੈਗਲਮਸਟ[ਸੋਧੋ]
ਟੇਗਲਮਸਟ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਚੀਚ, ਚੇਚੇ ਅਤੇ ਲਿਥਮ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਇੱਕ ਨੀਲ ਰੰਗੀ ਸੂਤੀ ਲਿਥਮ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਰਦਾ ਅਤੇ ਪੱਗ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਦਿੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕੱਪੜਾ 10 metres (33 ft) ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ। ਇਹ ਜਿਆਦਾਤਰ ਤੁਆਰੇਗ ਬਰਬਰ ਪੁਰਸ਼ਾਂ, ਦੂਰ ਉੱਤਰੀ ਸਾਹੇਲ ਖੇਤਰ ਦੇ ਹਾਉਸਾ ਅਤੇ ਸੋਨਘਾਈ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਹੋਰ ਰੰਗ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹਨ, ਖਾਸ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਨੀਲ ਪਰਦੇ ਦੇ ਨਾਲ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਸਿਰ ਨੂੰ ਢੱਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਹ ਗਰਦਨ ਨੂੰ ਢੱਕਣ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਢੱਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਲੋਕ ਸਕਾਰਫ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ।
ਟੈਗਲ ਸਿਰ ਨੂੰ ਢੱਕਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਹਾਰਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਪਹਿਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹਵਾ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਰੇਤ ਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦਾ ਹੈ।[5] ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਹਿਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨੀਲ ਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਚਮੜੀ ਵਿੱਚ ਨੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਰਮਾਣ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਮੜੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਮੀਰੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।[6] ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਟੈਗਲਮਸਟ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਇਸ ਨੂੰ ਭਿੱਜਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸੁੱਕੇ ਨੀਲ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਰੰਗਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰੰਗ ਅਕਸਰ ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਚਮੜੀ ਵਿੱਚ ਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੀਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਕਾਰਨ, ਤੁਆਰੇਗ ਨੂੰ ਅਕਸਰ "ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨੀਲੇ ਪੁਰਸ਼" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[7]
ਤੁਆਰੇਗ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਮਰਦ ਟੈਗਲਮਸਟ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੇਲ ਟੈਗਲਮਸਟ, ਜਾਂ "ਪਰਦੇ ਦੇ ਲੋਕ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[8] ਟੈਗਲਮਸਟ ਸਿਰਫ ਬਾਲਗ ਮਰਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਉਤਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤੁਆਰੇਗ ਪੁਰਸ਼ ਅਕਸਰ ਅਜਨਬੀਆਂ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਰੁਤਬੇ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੂੰਹ ਜਾਂ ਨੱਕ ਦਿਖਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਮ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਜੇ ਕੋਈ ਟੈਗਲਮਸਟ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲੁਕਾਉਣ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਟੈਗਲਮਸਟ ਦਾ ਹੋਰ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮਹੱਤਵ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਲਪੇਟਿਆ ਅਤੇ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਅਕਸਰ ਕਬੀਲੇ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਮੂਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਹਨੇਰਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਦੌਲਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਲੋਕਧਾਰਾ[ਸੋਧੋ]
ਮਰਦ ਪਰਦੇ ਦੇ ਰਿਵਾਜ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਕਥਾਵਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।[1] ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਲਿਥਮ ਗੁਆ ਬੈਠਾ, ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਦੋਸਤ ਉਸਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣ ਸਕਦੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਸਨੂੰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ।[1] ਲਿਥਮ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਡੈਰੀਵੇਟਿਵਜ਼ ਦੀ ਅਰਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਵੀਆਂ ਦੁਆਰਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਥਮ ਦੇ ਆਮ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਪਰਦਾ ਅਤੇ ਮੌਖਿਕ ਮੂਲ ਲਥਾਮਾ , ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਚੁੰਮਣਾ" ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ।[1] ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਅਤੇ ਇਕ ਰਾਤਾਂ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਭੇਸ ਦੇਣ ਲਈ ਲਿਥਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।[1][9] ਇਬਨ ਮੰਜ਼ੂਰ ਦੁਆਰਾ ਲਿਸਾਨ ਅਲ-ਅਰਬ ਦਾ ਕਲਾਸੀਕਲ ਡਿਕਸ਼ਨਰੀ ਲਿਫਾਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸ਼ਬਦ ਵਜੋਂ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਇਸਨੂੰ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਨੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਪਰਦੇ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।[1]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ 1.00 1.01 1.02 1.03 1.04 1.05 1.06 1.07 1.08 1.09 1.10 1.11 Björkman, W. (2012). "Lit̲h̲ām". In P. Bearman. Encyclopaedia of Islam (2nd ed.). Brill. doi:10.1163/1573-3912_islam_SIM_4672.Björkman, W. (2012). "Lit̲h̲ām". In P. Bearman; Th. Bianquis; C.E. Bosworth; E. van Donzel; W.P. Heinrichs (eds.). Encyclopaedia of Islam (2nd ed.). Brill. doi:10.1163/1573-3912_islam_SIM_4672.
- ↑ John L. Esposito, ed. (2009). "Murābiṭūn". The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780195305135. http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780195305135.001.0001/acref-9780195305135-e-1210.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Allen Fromherz (2008). "Twareg". In Peter N. Stearns. Oxford Encyclopedia of the Modern World. Oxford University Press. ISBN 9780195176322. http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780195176322.001.0001/acref-9780195176322-e-1626.
- ↑ Douglas Porch (2005). The Conquest of the Sahara. Macmillan. p. 78. ISBN 9780374128791.
- ↑ Chris Scott Budget Travel (2007-03-16). "The Sahara: Dry but never boring". Cnn.com. Retrieved 2014-01-27.
- ↑ Balfour-Paul, Jenny (1997). Indigo in the Arab world (1. publ. ed.). London: Routledge. p. 152. ISBN 978-0-7007-0373-9.
- ↑ "Tuareg". Newsfinder.org. 2002-06-16. Archived from the original on 2014-02-03. Retrieved 2014-01-27.
- ↑ "Indigenous Peoples of the World — the Tuareg". Archived from the original on July 19, 2007. Retrieved 2007-04-03.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) - ↑ The thousand and one nights, or, The Arabian nights' entertainments. Vol. 2. J. Murray. 1847. pp. 60, 143.
ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨਾ[ਸੋਧੋ]
- Philippi, Dieter (2009). Sammlung Philippi: Kopfbedeckungen in Glaube, Religion und Spiritualität. St. Benno Verlag, Leipzig. ISBN 978-3-7462-2800-6.