ਡਾਈਨੋਸੌਰ
| ਡਾਈਨੋਸੌਰ Temporal range: ਕਾਰਨਿਅਨ ਤੋਂ ਵਰਤਮਾਨ | |
|---|---|
| |
| ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਵਿੱਚ ਸੰਗ੍ਰੈਹਿਤ ਡਾਈਨੋਸੌਰਾਂ ਦੀ ਦੋ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਪਿੰਜਰ | |
| ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਵਰਗੀਕਰਨ | |
| ਜਗਤ: | ਜੰਤੂ |
| ਸੰਘ: | ਕਸ਼ੇਰੁਕੀ |
| ਉੱਪ-ਸੰਘ: | ਰੱਜੁਕੀ |
| ਵਰਗ: | ਸਰੀਸ੍ਰਪ |
| ਉੱਪ-ਵਰਗ: | ਡਾਇਆਪਸਿਡ |
| Infraclass: | ਆਰਕੋਸਾਰੋਮੋਰਫਾ |
| ਉੱਚ-ਤਬਕਾ: | ਡਾਈਨੋਸੌਰੀਆ ਓਵਨ, 1842 |
ਡਾਈਨੋਸੌਰ (ਯੂਨਾਨੀ: δεινόσαυρος, deinosauros) ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਯੂਨਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ 'ਵੱਡੀ ਛਿਪਕਲੀ' ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਲਗਭਗ 16 ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਤੱਕ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਥਲੀਜੀਵ ਸਨ। ਹੁਣ ਤੱਕ 500 ਵੱਖਰੇ ਵੰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ 1000 ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕੀਤੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਾਸ਼ਮ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹਰ ਮਹਾਂਦੀਪ ਉੱਤੇ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਰੋੜਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਜਦੋਂ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਡਾਇਨਾਸੋਰ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਜੰਗਲ ਵੱਧ ਸਨ। ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਡਾਇਨਾਸੋਰ ਪੱਤੇ ਤੇ ਫੁੱਲ ਖਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਪੇਟ ਭਰਦੇ ਸਨ। ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਡਾਇਨਾਸੋਰ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਘੱਟ ਤਾਕਤਵਰ ਤੇ ਛੋਟੇ ਡਾਇਨਾਸੋਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਖਾਂਦੇ ਸਨ। ਜੰਗਲ ਦੇ ਹੋਰ ਜਾਨਵਰ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਡਾਇਨਾਸੋਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਲੁਕ ਜਾਂਦੇ। ਸ਼ਾਹਾਕਾਰੀ ਡਾਇਨਾਸੋਰ ਦੂਜੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।
ਇਹ ਟਰਾਈਏਸਿਕ ਕਾਲ ਦੇ ਅੰਤ (ਲਗਭਗ 23 ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ) ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਰੀਟੇਸ਼ਿਅਸ ਕਾਲ (ਲਗਭਗ 6.5 ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ), ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਅਸਤੀਤਵ ਵਿੱਚ ਰਹੇ, ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜਿਆਦਾਤਰ ਕਰੀਟੇਸ਼ਿਅਸ-ਤ੍ਰਤੀਇਕ ਵਿਲੁਪਤੀ ਘਟਨਾ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਵਿਲੁਪਤ ਹੋ ਗਏ। ਜੀਵਾਸ਼ਮਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਜੁਰਾਸਿਕ ਕਾਲ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਟੈਰੋਪੋਡ ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਤੋਂ ਹੋਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਜੀਵਾਸ਼ਮ ਵਿਗਿਆਨੀ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਡਾਈਨੋਸੌਰਾਂ ਦੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਜਿੰਦਾ ਵੰਸ਼ਜ ਮੰਣਦੇ ਹਨ।
- ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਮੂਹ ਆਂਡੇ ਦੇਣ ਲਈ ਘੋਂਸਲੇ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ।
- ਕੁੱਝ ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਸਨ।
- ਕੁੱਝ ਦੋਪੲੇ (ਦੋ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ) ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਚੌਪਾਏ (ਚਾਰ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ) ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੁੱਝ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਦਿਪਾਦ ਜਾਂ ਚਤੁਰਪਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਮੁਦਰਾ ਨੂੰ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ।
- ਕਈ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਕੰਕਾਲ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਵੱਖਰੇ ਸੰਸ਼ੋਧਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸਥੀ ਕਵਚ, ਸਿੰਗ ਜਾਂ ਕਲਗੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।
- ਹਾਲਾਂਕਿ ਡਾਈਨੋਸੌਰਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਰੂਪ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕੁੱਝ ਡਾਇਨਾਸੋਰ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਸਰੂਪ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਮਨੁੱਖ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਸਨ।
ਉਂਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਜੀਵਾਸ਼ਮ ਮਿਲਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੋਂ ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਦੇ ਪਿੰਜਰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸੰਗਰਿਹ ਸਥਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੱਖ ਚਿੰਨ੍ਹ ਬੰਨ ਗਏ ਹਨ। ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਦੁਨਿਆਂਭਰ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਬੰਨ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਅਤਾ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਕੁੱਝ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਵਿਕਣੇ ਵਾਲੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹਨ, ਨਾਲ ਹੀ ਜੁਰਾਸਿਕ ਪਾਰਕ ਵਰਗੀ ਫਿਲਮਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਜੁੜੀ ਨਵੀਂ ਕਾਢਾਂ ਨੂੰ ਨੇਮੀ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਮੀਡਿਆ ਦੁਆਰਾ ਕਵਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਨਿਰੁਕਤੀ[ਸੋਧੋ]
ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ 1842 ਵਿੱਚ ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸਰ ਰਿਚਰਡ ਓਵੇਨ ਨੇ ਘੜਿਆ ਸੀ[1], ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗਰੀਕ ਸ਼ਬਦ δεινός (ਡੀਨੋਸ) ਭਿਆਨਕ, ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ, ਚਮਤਕਾਰਿ+σαῦρος (ਸਾਰਾਸ) ਛਿਪਕਲੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਤੱਕ, ਵਿਗਿਆਨੀ ਸਮੁਦਾਏ ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਲਸੀ, ਬੇਸਮਝ ਅਤੇ ਸੀਤ ਰਕਤ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਾਣੀ ਮੰਣਦੇ ਸਨ, ਪਰ 1970 ਦੇ ਦਸ਼ਕ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹੋਏ ਸਾਰੇ ਅਨੁਸੰਧਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉੱਚੀ ਉਪਾਪਚਏ ਦਰ ਵਾਲੇ ਸਰਗਰਮ ਪ੍ਰਾਣੀ ਸਨ।
 |
ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ Dinosauria ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੀਡੀਆ ਹੈ। |
|
ਵਿਕਿਸਪੀਸ਼ੀਜ਼ ਦੇ ਉਪਰ Dinosauria ਦੇ ਸਬੰਧਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ। |
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Owen, R (1842). Report on British Fossil Reptiles. Part II. Report of the Eleventh Meeting of the British Association for the Advancement of Science; Held at Plymouth in July 1841. London: John Murray. pp. 60–204.