ਇਡੀਪਸ ਕੰਪਲੈਕਸ
ਇਡੀਪਸ ਕੰਪਲੈਕਸ ਮਨੋਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣੀ ਥਿਊਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਕਲਪ ਹੈ। ਸਿਗਮੰਡ ਫਰਾਇਡ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ (1899) ਵਿੱਚ ਇਹ ਸੰਕਲਪ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਇਡੀਪਸ ਕੰਪਲੈਕਸ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਲਿੰਗ ਦੇ ਮਾਤਾ/ਪਿਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਅਚੇਤ ਜਿਨਸੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਅਤੇ ਉਸੇ ਲਿੰਗ ਦੇ ਮਾਤਾ/ਪਿਤਾ ਲਈ ਨਫ਼ਰਤ ਦਾ ਲਖਾਇਕ ਹੈ। ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਇਡੀਪਸ ਕੰਪਲੈਕਸ ਉਸੇ ਲਿੰਗ ਦੇ ਮਾਤਾ/ਪਿਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਅਚੇਤ ਜਿਨਸੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਲਿੰਗ ਦੇ ਮਾਤਾ/ਪਿਤਾ ਲਈ ਨਫ਼ਰਤ ਦਾ ਲਖਾਇਕ ਹੈ।[1][2][3] ਫ਼ਰਾਇਡ ਮੰਨਦਾ ਸੀ ਕਿ ਬੱਚੇ ਦੀ ਆਪਣੇ ਹੀ ਲਿੰਗ ਵਾਲੇ ਮਾਪੇ ਨਾਲ ਇੱਕਰੂਪਤਾ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਸਫਲ ਹੱਲ ਹੈ ਅਤੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅਸਫਲ ਹੱਲ ਦੇ ਕਾਰਨ ਨਿਰੋਸਿਸ, ਪੀਡਿਓਫਿਲਿਆ ਅਤੇ ਸਮਲਿੰਗਤਾ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਫਰਾਉਡ ਨੇ "ਇਲੈਕਟਰਾ ਕੰਪਲੈਕਸ" ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਨੌਜਵਾਨ ਲੜਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਇਡੀਪਸ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ 1913 ਵਿੱਚ ਕਾਰਲ ਗੁਸਟਾਵ ਜੁੰਗ ਨੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਫਰਾਉਡ ਨੇ ਅੱਗੇ ਤਜਵੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਡੀਪਸ ਕੰਪਲੈਕਸ, ਜੋ ਕਿ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਜਿਨਸੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਦਰਅਸਲ ਇਹ ਨਰ ਅਤੇ ਨਾਰੀ ਦੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਂ/ਪਿਤਾ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਮੁੰਡੇ ਅਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੇ ਹਨ: ਲੜਕੇ ਖੱਸੀ ਚਿੰਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ, ਕੁੜੀਆਂ ਲਿੰਗ ਈਰਖਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ।
ਪਿਛੋਕੜ
[ਸੋਧੋ]
ਇਡੀਪਸ ਇੱਕ 5 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਬੀ.ਸੀ। ਦੇ ਯੂਨਾਨੀ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਪਾਤਰ ਇਡੀਪਸ ਦਾ ਲਖਾਇਕ ਹੈ, ਜੋ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ, ਲਈਸ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਜੋਕਾਸਤਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮਿੱਥ, ਇਡੀਪਸ ਰੇਕਸ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਇੱਕ ਨਾਟਕ ਸੋਫੇਕਲੇਸ ਦੁਆਰਾ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 429 ਈਪੂ. ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸੋਫਕਲੀਜ਼ ਦੇ ਨਾਟਕ ਦੀ ਆਧੁਨਿਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀਆਂ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਪੈਰਿਸ ਅਤੇ ਵਿਆਨਾ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸੀ ਅਤੇ 1880 ਅਤੇ 1890 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਇਸਨੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਆਸਟ੍ਰੀਆ ਦੇ ਮਨੋ-ਚਿਕਿਤਸਕ, ਸਿਗਮੰਡ ਫਰਾਉਡ (1856-1939) ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਸੀ। 1899 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇੱਕ ਇਡੀਪਸ ਇੱਛਾ ਇੱਕ ਸਰਬਵਿਆਪਕ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਅੰਤਰੀਵ ਸਹਿਜ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਚੇਤ ਅਪਰਾਧ ਬੋਧ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਫਰਾਉਡ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਡੀਪਸ ਭਾਵਨਾ ਲੱਖਾਂ ਸਾਲਾਂ ਅਰਥਾਤ ਜੋ ਸਮਾਂ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਂਦਰਾਂ ਤੋਂ ਉੱਭਰਨ ਲਈ ਲਗਿਆ ਸੀ, ਤੋਂ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।"[5] ਇਹ ਨਿਰੀਖਣ ਉਸ ਨਾਟਕ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ, ਉਸ ਦੇ ਤੰਤੂ-ਰੋਗੀ ਜਾਂ ਆਮ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਨਿਰੀਖਣਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੋਨਾਂ ਤੇ ਇਡੀਪਸ ਰੇਕਸ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੀ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ। (ਉਸ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਨਾਟਕ ਹੈਮਲੇਟ "ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵੀ ਇਡੀਪਸ ਰੇਕਸ ਵਾਲੀ ਜਮੀਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹਨ", ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਦੋ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿਚਲੇ ਫਰਕ ਨੂੰ ਬੜਾ ਕੁਝ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। "[ਇਡੀਪਸ ਰੇਕਸ] ਵਿੱਚ ਉਸ ਬੱਚੇ ਦੀ ਚਾਹਤ ਵਾਲੀ ਫੈਂਟਸੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਕਾਰ ਹੋਈ ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਇੱਕ ਸੁਪਨਾ ਹੋਵੇ। ਹੈਮਲੇਟ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦੱਬੀ ਹੋਈ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ- ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ neurosis ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ - ਅਸੀਂ ਕੇਵਲ ਇਸ ਦੇ ਰੋਕਣ ਵਾਲੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਤੋਂ ਇਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਬਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ। [6][7]
ਲੇਕਿਨ, ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਵਿੱਚ, ਫ਼ਰਾਇਡ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ "ਮੂਲ ਤਾਂਘਾਂ ਅਤੇ ਡਰ" ਜੋ ਉਸ ਦਾ ਸਰੋਕਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਇਡੀਪਸ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹਨ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਮਿਥਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਨਹਿਤ ਹਨ, ਜੋ ਸੋਫਕਲੀਜ ਦੇ ਨਾਟਕ ਦਾ ਅਧਾਰ ਬਣੀਆਂ ਹਨ, ਮੂਲ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਫਰਾਊਡ "ਦੰਦਕਥਾ ਦੀ ਹੋਰ ਸੋਧ " ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਬੇਮਤਲਬ ਦੁਜੈਲਾ ਦੁਹਰਾਓ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। [8][9][10]
Oedipus ਗੁੰਝਲਦਾਰ
[ਸੋਧੋ]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Laplanche, Jean (2006). The Language of Psycho-analysis. Pembroke Buildings. p. 283.
- ↑ Auchincloss, M. D., Elizabeth (2015). The Psychoanalytic Model of the Mind. American Psychiatric Publishing. p. 110.
- ↑ Auchincloss M. D., Elizabeth (2012). Psychoanalytic Terms and Concepts. American Psychoanalytic Association. p. 180.
- ↑ Peter Gay (1995) Freud: A Life for Our Time
- ↑ Khan, Michael (2002). Basic Freud: Psychoanalytic Thought for the 21st Century. New York, NY: Basic Books. p. 60. ISBN 0-465-03715-1.
- ↑ Freud, Sigmund. The Interpretation of Dreams. Basic Books. 978-0465019779 (2010) page 282.
- ↑ Oedipus as Evidence: The Theatrical Background to Freud's Oedipus Complex Archived 2013-04-18 at the Wayback Machine. by Richard Armstrong, 1999
- ↑ Freud, Sigmund. The Interpretation of Dreams. Basic Books. 978-0465019779 (2010) page 247
- ↑ Fagles, Robert, "Introduction". Sophocles. The Three Theban Plays. Penguin Classics (1984) ISBN 978-0140444254. page 132
- ↑ Dodds, E. R. "On Misunderstanding the Oedipus Rex". The Ancient Concept of Progress. Oxford Press. (1973) ISBN 978-0198143772. page 70