ਧਰਮਸ਼ਾਸਤਰ

ਧਰਮਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਧਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਨਾਲ 18 ਤੋਂ ਲਗਭਗ 100 ਹੋਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰ ਇੱਕ ਪਾਠ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਸੰਸਕਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਅਤੇ ਹਰ ਇੱਕ ਸ਼ਾਸਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਅਧਾਰਤ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਵੈਦਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਕਲਪ (ਵੇਦਾਂਗ) ਦੇ ਅਧਿਐਨਾਂ ਤੋਂ ਉੱਭਰਿਆ ਹੈ।

ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਪਾਠ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕਾਵਿਕ ਛੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਆਪਣੇ ਆਪ, ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਫਰਜ਼ਾਂ, ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਬਾਰੇ ਵੱਖਰੀਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਧੀਆਂ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਾਠਾਂ ਵਿੱਚ ਆਸ਼ਰਮ (ਜੀਵਨ ਦੇ ਪੜਾਅ), ਵਰਣ (ਸਮਾਜਿਕ ਵਰਗ), ਪੁਰਸ਼ਾਰਥ (ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਹੀ ਟੀਚੇ), ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਗੁਣ ਅਤੇ ਕਰਤੱਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਹਿੰਸਾ ( ਅਹਿੰਸਾ ), ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸ

ਧਰਮਸ਼ਾਸਤਰ ਆਧੁਨਿਕ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰ ਗ੍ਰੰਥਾਂ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹਨ, ਜੋ ਖੁਦ ਵੇਦਾਂ (ਰਿਗ, ਯਜੁਰ, ਸੋਮ ਅਤੇ ਅਥਰਵ) ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪਰੰਪਰਾ ਤੋਂ ਉਭਰੀ ਹੈ ਜੋ ਦੂਜੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੀਆਂ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਰਚੀ ਗਈ ਸੀ. ਇਹ ਵੈਦਿਕ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਵੱਖ -ਵੱਖ ਹੋਰ ਸ਼ਾਖਾਂਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਸੰਭਵ ਤੌਰ ਤੇ ਭੂਗੋਲ, ਮੁਹਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦਾਂ ਵਰਗੇ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਹਰੇਕ ਵੇਦ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਦੋ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਸੰਹਿਤਾ ਜੋ ਮੰਤ੍ਰ ਛੰਦਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਜੋ ਕਿ ਵਾਰਤਕ ਗ੍ਰੰਥ ਹਨ ਜੋ ਸੰਹਿਤਾ ਛੰਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਤ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਪਾਠ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਨਵੀਆਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਪਰਤੱਖ ਪਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਅਰਨਯਕ ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਅਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਉਪਨਿਸ਼ਦ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧਰਮ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਵੈਦਿਕ ਆਧਾਰ ਵੇਦਾਂ ਦੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਤ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਵੱਲ, ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਮੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਚਿਤ ਵੈਦਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਵੈਦਿਕ ਪੂਰਕਾਂ ਦਾ ਗਠਨ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੇਦਾਂਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ 'ਵੇਦ ਦੇ ਅੰਗ'। ਵੇਦਾਂਗ ਸਹਾਇਕ ਵਿਗਿਆਨ ਸਨ ਜੋ ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਚੇ ਗਏ ਵੇਦਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ (ਧੁਨੀ ਵਿਗਿਆਨ, ਉਚਾਰਖੰਡ), ਚੰਦ (ਕਾਵਿਕ ਮੀਟਰ), ਵਿਆਕਰਨ (ਵਿਆਕਰਣ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ), ਨਿਰੁਕਤਾ (ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ, ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ), ਜੋਤਿਸ਼ਾ (ਸਮੇਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ , ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ), ਅਤੇ ਕਲਪਾ(ਰਸਮ ਜਾਂ ਸਹੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ) ਕਲਪ ਵੇਦਾਂਗ ਅਧਿਐਨਾਂ ਨੇ ਧਰਮ-ਸੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਧਰਮ-ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਏ।

ਧਰਮਸੂਤਰ

ਧਰਮਸੂਤਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਨ, ਪਰ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਚਾਰ ਪਾਠ ਬਚੇ ਹਨ ਇਹਨਾਂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਪਸਤੰਬ, ਗੌਤਮ, ਬੌਧਯਾਨ ਅਤੇ ਵਸੀਸਥ ਦੇ ਸੂਤਰ ਹਨ। ਇਹ ਮੌਜੂਦਾ ਪਾਠ ਲੇਖਕਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਤਾਰਾਂ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਇਹਨਾਂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਤਾਂ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਧਰਮਸੂਤਰ ਪਰੰਪਰਾ ਮੌਜੂਦ ਸੀ।

ਧਰਮਸੂਤ੍ਰਾਂ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਮਾਰਗ -ਦਰਸ਼ਕ ਪੁਸਤਕਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਵਹਾਰ, ਨੈਤਿਕ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਨਿੱਜੀ, ਸਿਵਲ ਅਤੇ ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਾਨੂੰਨ ਲਈ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਸਾਹਿਤਕ ਬਣਤਰ

ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਰਮਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਅਤੇ ਖਪਤਕਾਰ ਹਨ। ਧਰਮਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਧਰਮ ਹੈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਫੋਕਸ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਮਰਦ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਚਲਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਸਤੰਬਾ ਦੇ ਪਾਠ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 1,364 ਸੂਤਰ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 1,206 (88 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ) ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਿਰਫ 158 (12 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ) ਆਮ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਧਰਮਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਬਣਤਰ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਲੜਕੇ ਦੀ ਵੈਦਿਕ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਬਾਅਦ ਬਾਲਗਤਾ, ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਬਾਲਗ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੋਦ ਲੈਣਾ, ਵਿਰਾਸਤ, ਮੌਤ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੀਆਂ ਭੇਟਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਓਲੀਵੇਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਧਰਮਸੂਤਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੈਦਿਕ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਉਸਨੂੰ 'ਦੋ ਵਾਰ ਜਨਮ ਲੈਣ ਵਾਲਾ' ਬਣਾ ਕੇ , ਕਿਉਂਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੈਦਿਕ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਆਸਤਮ ਦੇ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੇ ਫਰਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਘਰ ਦੇ ਕਰਤੱਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਵਰਗੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਢਾਂਚਾ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਗੌਤਮ, ਬੌਧਯਾਨ ਅਤੇ ਵਸੀਹ ਦੇ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਭਾਗ ਜਿਵੇਂ ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਤਪੱਸਿਆ ਨੂੰ ਪੁਨਰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਭਾਗ ਤੋਂ ਰਾਜੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਓਲੀਵੇਲ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਸਿਵਲ ਕਾਨੂੰਨ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਰਾਜੇ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।