ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ

ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ
Muhammad Shah
12th Mughal Emperor
ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ	27 September 1719 – 29 April 1748
ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ	29 September 1719 at Red Fort
ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀ	Shah Jahan II
ਵਾਰਸ	Ahmad Shah Bahadur
ਰੀਜੈਂਟ	Syed Brothers (1719–1720)
ਜਨਮ	Roshan Akhtar 7 August 1702 Ghazni, Afghanistan
ਮੌਤ	16 April 1748 (aged 45) Delhi, India
ਦਫ਼ਨ	Mausoleum of Muhammad Shah, Nizamuddin Awliya, Delhi
Consort	Badshah Begum
Wives	Sahiba Mahal Qudsia Begum Fatehpuri Mahal Roshanabadi Mahal
ਔਲਾਦ	Shahriyar Shah Bahadur Ahmad Shah Bahadur Taj Muhammad Badshah Begum Jahan Afruz Banu Begum Hazrat Begum
ਨਾਮ Nasir-ud-Din Muḥammad Shah
ਘਰਾਣਾ	Timurid
ਪਿਤਾ	Jahan Shah
ਮਾਤਾ	Fakhr-un-Nissa Begum
ਧਰਮ	Islam

'ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ،  ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਰੰਗੀਲਾ ، ਰੌਸ਼ਨ ਅਖ਼ਤਰ ، ਨਸੀਰ ਉੱਦ ਦੀਨ ਸ਼ਾਹ ، ਮੁਗ਼ਲੀਆ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਚੌਧਵਾਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹ (ਪੈਦਾਇਸ਼: 17 ਅਗਸਤ 1702 ਈ. — ਵਫ਼ਾਤ: 26 ਅਪ੍ਰੈਲ 1748 ਈ.) ۔ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਆਲਮਗੀਰ ਦੇ ਬਾਦ ਕਿਆਦਤ ਤੇ ਸਿਆਸੀ ਅਬਤਰੀ ਦੇ ਬੁਹਰਾਨ ਵਿੱਚ ਤਵੀਲ ਅਲਮਦਤ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਲੰਘਿਆ ਏ। ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਰੰਗੀਲਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁਦਤ-ਏ-ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰ ਵਕਤ ਐਸ਼ੋ ਨਿਸ਼ਾਤ ਪ੍ਰਸਤੀ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਾਰਿਆ। ਸਲਤਨਤ ਮੁਗ਼ਲੀਆ ਦੇ ਜ਼ਵਾਲ ਦਾ ਪਹਿਆ ਜੋ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਆਲਮਗੀਰ ਦੇ ਬਾਦ ਤੋਂ ਚੱਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ਉਸ ਦਾ ਸੱਦ ਬਾਬ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੇ 27 ਸਾਲਾ ਤਵੀਲ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਮਗਰ ਬਦ ਕ਼ਸਮੀ ਕਿ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਐਸ਼ ਪਸੰਦੀ ਤੇ ਬੇਫ਼ਿਕਰੀ ਦੇ ਪਾਰੋਂ ਨਜ਼ਮ ਵ ਨਸਕ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰੀ ਵਜ਼ੀਰਾਂ ਦੇ ਕੰਧਿਆਂ ਅਤੇ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਚਸ਼ਮਕ ਨੇ ਮੁਲਕ ਨੂੰ ਸਿਆਸੀ ਤੇ ਇਕਤਸਾਦੀ ਬੁਹਰਾਨ ਤੋਂ ਦੋਚਾਰ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਨਿਜ਼ਾਮ ਉਲਮੁਲਕ ਆਸਿਫ਼ ਜਾਹ ਨੇ ਜੋ ਇੱਕ ਮੁਖ਼ਲਿਸ ਅਮੀਰ ਸੀ ਹਾਲਾਤ ਅਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਣੇ ਦੀ ਬਹੁਤ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਮਗਰ ਉਹ ਵੀ ਮਾਐਵਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਦੱਕਨ ਵਾਪਸ ਚਲਾ ਗਿਆ [3] ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਜਿਸਨੂੰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਆਲਮਗੀਰ ਨੇ ਕੁਚਲ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਦੁਬਾਰਾ ਸਿਰ ਉਠਾਣੇ ਲੱਗੀਆਂ ਸਨ ਲੇਕਿਨ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬੇਖ਼ਬਰ ਐਸ਼ੋ ਤਰਬ ਵਿੱਚ ਵਕਤ ਗੁਜ਼ਾਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਹਮਲਾ ਦੀ ਇੱਤਲਾਅ ਮਿਲੀ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਨਿਹਾਇਤ ਬਿਦਾਵਾ ਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ਨਾਨੀ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ (ਹਜ਼ਰਤ ਮਿਹਰ ਪ੍ਰਵਰ) ਤੋਂ ਮਸ਼ਵਰਾ ਤਲਬ ਕੀਤਾ। ਹਾਦਸਾ ਨਾਦਰਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਮੁਆਸਿਰ ਮੂੱਅਲਿਫ਼ ਨੇ ਇਸ ਮਾਮਰ ਖ਼ਾਤੂਨ ਦੇ ਜਵਾਬ ਨੂੰ ਮਹਿਫ਼ੂਜ਼ ਰੱਖਿਆ ਏ ਜੋ ਸਹੀ ਤਰੀਂ ਤਜ਼ਜ਼ੀਏ ਅਤੇ ਮੁਬਨੀ ਏ, ਮੁਲਾਹਜ਼ਾ ਹੋ:

" ਸ਼ਖ਼ਸੀ ਕਿ ਇਜ਼ ਅਯਾਮ ਤਫ਼ੋਲੀਤ ਉਮਰ ਦਰ ਸੁਹਬਤ-ਏ-ਜ਼ਨਾਨ ਬਸਰ ਬਰਦਾ ਬਾਸ਼ਦ, ਇਜ਼ ਤੇ ਦਰ ਮੈਦਾਨ ਨਬਰਦ ਚਿ ਦਲੇਰੀ ਮੀ ਤੋ ਇੰਦ ਸ਼ੁੱਦ? ਵਿਸਰਿਆ ਮੀ ਦਆਨੰਦ ਕਿ ਜਮੀਅ ਅਮਰ ਅਯਾਨ ਬਣਾ ਬਰ ਬੇਖ਼ਬਰੀ ਵ ਸਸਤੀ ਅਮਲ ਸ਼ਮਾ ਮੁਲਕ ਪਾਦਸ਼ਾਹੀ ਰਾ ਮਤਸਰਤ ਸ਼ੁਦਾ, ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਵ ਜਵਾਹਰ ਬੇਸ਼ੁਮਾਰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਦਾ ਇੰਦੂ ਹੇਚ ਕਿਸ ਤਾਬੀਅ ਵ ਹੁਕਮ ਵਾਲਾ ਨੇਸਤ, ਸ਼ਮਾ ਹਮੇਂ ਚਹਾਰ ਦੀਵਾਰੀ ਕਿਲ੍ਹਾ ਅਰਕ ਰਾ ਸਲਤਨਤ ਖ਼ੁਦ ਤਸੱਵਰ ਫ਼ਰ ਮੁੱਦਾ ਸੈਰ ਬਾਗ਼ਾਤਿ ਵਸਹਬਤ ਔਬਾਸ਼ ਗ਼ਨੀਮਤ ਸ਼ਮਰਦਾ, ਇਜ਼ ਮਮਲਕ ਮਿਹਰ ਵਸਾ, ਮੁਤੱਲਿਕ ਬੇਖ਼ਬਰ ਹਸਤੀਦ "

ਕਿਰਦਾਰ

ਇਸ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਂ ਰੌਸ਼ਨ ਅਖ਼ਤਰ ਸੀ ‘ ਉਹ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਹਜਸਤਾ ਅਖ਼ਤਰ ਦਾ ਬੇਟਾ ਤੇ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਉਲ ਦਾ ਪੋਤਾ ਸੀ ‘ ਸੱਯਦ ਬਰਾਦਰਾਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਕਰਾਇਆ ਤੇ 17 ਸਤੰਬਰ 1719 ਈ. ਨੂੰ ਤਖ਼ਤ ਉੱਤੇ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤਾ ‘ ਇਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਨਾਸਿਰ ਉੱਦ ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਲਕਬ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਲੇਕਿਨ ਤਰੀਖ਼ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਰੰਗੀਲਾ ਦਾ ਨਾਂ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ‘ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਰੰਗੀਲਾ ਇੱਕ ਐਸ਼ ਤਬਾ ਗ਼ੈਰ ਮਤਵਾਜ਼ਨ ਸ਼ਖ਼ਸ ਸੀ ‘ ਚੌਬੀਸ ਘੰਟੇ ਨਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਧੁੱਤ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਰਕਸ ਵ ਸਰੋਦ ਤੇ ਫ਼ਹਾਸ਼ੀ ਵ ਉਰਿਯਾਨੀ ਦਾ ਦਿਲ ਦਾਦਾ ਸੀ ‘ ਉਹ ਕਨੂੰਨ ਬਨਾਣੈ ਤੇ ਕਨੂੰਨ ਤੋੜਨੇ ਦੇ ਖ਼ਬਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੁਬਤਲਾ ਸੀ ‘ ਉਹ ਇੱਕ ਐਸਾ ਪਾਰਾ ਸਿਫ਼ਤ ਇਨਸਾਨ ਸੀ ਜੋ ਅਚਾਨਕ ਕਿਸੇ ਸ਼ਖ਼ਸ ਨੂੰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਆਲਾ ਤਰੀਂ ਅਹੁਦਾ ਸੌਂਪ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਜਦੋਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਵਜ਼ੀਰ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਨੂੰ ਖੜੇ ਖੜੇ ਜੇਲ੍ਹ ਭਿਜਵਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ

ਉਹ ਅਕਸਰ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਨੰਗਾ ਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਦਰਬਾਰੀ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਫ਼ਰਮਾਂ ਬਰਦਾਰੀ ਤੇ ਇਤਾਅਤ ਗੁਜ਼ਾਰੀ ਵਿੱਚ ਕੱਪੜੇ ਉਤਾਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ‘ ਉਹ ਬਾਅਜ਼ ਔਕਾਤ ਜੋਸ਼ ਇਕਤਦਾਰ ਵਿੱਚ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸਰੇਆਮ ਪਿਸ਼ਾਬ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਤਮਾਮ ਮੁੱਅਜ਼ਜ਼ ਵਜ਼ੀਰਾਂ ‘ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸ਼ਰਫ਼ਾ-ਏ-ਤੇ ਉਸ ਵਕਤ ਦੇ ਉਲਮਾ ਤੇ ਫ਼ਜ਼ਲਾ-ਏ-ਵਾਹ ਵਾਹ ਕਹਿ ਕਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸਲਾਮਤ ਦੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਕਰਦੇ ਸਨ ‘ ਉਹ ਬੈਠੇ ਬੈਠੇ ਹੁਕਮ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਕੱਲ੍ਹ ਤਮਾਮ ਦਰਬਾਰੀ ਜ਼ਨਾਨਾ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨ ਕੇਰ ਆਉਣ ਤੇ ਫਲਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਵਜ਼ੀਰ ਪੀਰ ਵਿੱਚ ਘੁੰਗਰੂ ਬੰਨ੍ਹਣਗਾ ਤੇ ਵਜ਼ੀਰਾਂ ਤੇ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਦੇ ਕੋਲ਼ ਇਨਕਾਰ ਦੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ‘ ਉਹ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਆਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਐਲਾਨ ਕਰਦੀਨਦਾ ਸੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਤਮਾਮ ਮੁਜਰਮਾਂ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਤੇ ਇੰਨੀ ਈ ਤਾਦਾਦ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੋਰ ਲੋਗ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ‘ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਤੇ ਸਿਪਾਹੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲਦੇ ਸਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸਤੇ ਵਿੱਚ ਜੋ ਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸ ਮਿਲਦਾ ਸੀ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਪਕੜ ਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ‘ ਉਹ ਵਜ਼ਾਰਤਾਂ ਤਕਸੀਮ ਕਰਨੇ ਤੇ ਖ਼ਲਾਤਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨੇ ਦਾ ਵੀ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ ‘ ਉਹ ਰੋਜ਼ ਪੰਜ ਨਵੇਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਜ਼ੀਰ ਬਣਾਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਸੌ ਪੰਜਾਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਖ਼ਿਲਅਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਅਗਲੇ ਈ ਦਿਨ ਇਹ ਵਜ਼ਾਰਤਾਂ ਤੇ ਇਹ ਖ਼ਲਾਤਾਂ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ ‘ ਉਹ ਤਵਾਇਫ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਆਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ‘ ਬਾਜ਼ੂਆਂ ਤੇ ਪੇਟ ਅਤੇ ਲੇਟ ਕੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਸਲਤਨਤ ਚਲਾਂਦਾ ਸੀ ‘ ਉਹ ਕਾਜ਼ੀ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਬ ਨਾਲ਼ ਵੁਜ਼ੂ ਕਰਨੇ ਅਤੇ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਹਰ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਔਰਤ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਅਮਾਨਤ ਏ ਤੇ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਅਮਾਨਤ ਵਿੱਚ ਖ਼ਿਆਨਤ ਕੀਤੀ ਉਸ ਦੀ ਗਰਦਨ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਏਗੀ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਤਰੀਂ ਘੋੜੇ ਨੂੰ ਵਜ਼ੀਰ-ਏ-ਮਮਲਕਤ ਦਾ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਇਹ ਘੋੜਾ ਸ਼ਾਹੀ ਖ਼ਿਲਅਤ ਪਹਿਨ ਕੇ ਵਜ਼ੀਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਬੈਠਦਾ ਸੀ ‘ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਰੰਗੀਲਾ ਕਸਰਤ ਸ਼ਰਾਬ ਨੋਸ਼ੀ ਦੇ ਬਾਇਸ 26 ਅਪ੍ਰੈਲ 1748 ਈ. ਨੂੰ ਇੰਤਕਾਲ ਕਰ ਗਿਆ

ਜੰਗ ਕਰਨਾਲ ਤੇ ਦੇਹਲੀ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ

1738 ਵਿਚ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਕੰਧਾਰ ਅਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਕੇ ਹੋਤੱਕੀ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਮੀਰ ਵਾਈਸ ਹੋਤਕ ਨੇ 1709 ਵਿਚ ਸਫ਼ਵੀ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਸਤ ਦੇ ਕਰ ਕੰਧਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋ ਤੱਕੀ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖੀ ਜੋ 1738 ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਹਮਲਾ ਤੱਕ ਕਾਇਮ ਰਹੀ। ਕੰਧਾਰ ਅਤੇ ਨਾਦਰਸ਼ਾਹੀ ਕਬਜ਼ਾ ਦੇ ਬਾਦ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਬਾਗ਼ੀਆਂ ਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੇ ਮਤਾਲਬੇ ਤੇ ਉਸ ਉਤੇ ਅਮਲ ਦਰਾਮਦ ਨਾ ਹੁਣੇ ਅਤੇ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਕਾਬਲ ਨੂੰ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਦੇਹਲੀ ਦੀ ਜਾਨਿਬ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਤੇ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਜੰਗ 1739 ਈ. ਵਿਚ ਕਰਨਾਲ ਦੇ ਮੁਕਾਮ ਅਤੇ ਹੋਈ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸ਼ਮਾਲ ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ 110 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਅਤੇ ਵਾਕਿਅ ਏ। ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੀ 100 ، 000 ਤੂੰ ਜ਼ਾਇਦ ਫ਼ੌਜ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੀ 55000 ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਾ ਕਰ ਸਕੀ। ਇੱਕ ਬਾਤ ਜੋ ਅਹਿਮ ਸੀ ਉਹ ਇਹ ਕਿ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਜਦੀਦ ਤੋਪਾਂ, ਬੰਦੂਕਾਂ ਤੇ ਜ਼ਮਬੋਰਕ (ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਘੱਟ ਵਜ਼ਨ ਤੋਪ ਜਿਸਨੂੰ ਉਨਠਾਂ ਉੱਤੇ ਲੱਗਾ ਕੇ ਦਾਗ਼ਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਏ) ਤੂੰ ਲੇਸ ਸੀ ਜੋ ਘੱਟ ਵਜ਼ਨ ਤੇ ਅਸਾਨੀ ਤੋਂ ਮੁੰਤਕਿ਌ਲ ਵ ਨਸਬ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਨਿੱਕਾ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਹਤਿਆਰ ਭਾਰੀ ਭਰਕਮ ਤੇ ਪੁਰਾਣੀ ਤਰਜ਼ ਦੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਸਰਤ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਚੁਸਤ ਤੇ ਮਨਜ਼ਮ ਫ਼ੌਜੀ ਇਕਦਾਮ ਦੇ ਮੁਕਾਬਿਲ ਬੇ ਸੂਦ ਸਾਬਤ ਹੋਈ। ਭਾਰੀ ਭਰਕਮ ਹਤਿਆਰ ਤੇ ਗ਼ੈਰ ਮਨਜ਼ਮ ਫ਼ੌਜ ਅਗਰ ਬਹੁਤੀ ਹਵੇ-ਏ-ਤੇ ਉਹ ਚੁਸਤ ਤੇ ਮੁਤਹੱਰਿਕ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ਼ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਏ ਜੰਗ ਕਰਨਾਲ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹੀ ਹੋਇਆ ਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਨਾ ਤਜਰਬਾ ਕਾਰੀ ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਜੰਗੀ ਹਿਕਮਤ-ਏ-ਅਮਲੀ ਦੇ ਸਬੱਬ ਸ਼ਕਤਿ ਫ਼ਾਸ਼ ਹੋਈ। ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਗੁਰਫ਼ਤਿਹ ਹੋ ਕੇ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਇਆ, ਹੁਣ ਮੁਗ਼ਲ ਖ਼ਜ਼ਾਨਿਆਂ ਦੀ ਚਾਬੀ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਹੱਥ ਸੀ। ਅਹਲਿਆਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਤੇ ਨਾਦਰੀ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਵਾਕਿਆ ਅਤੇ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਕਤਲ-ਏ-ਆਮ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਲੋਟ ਮਾਰ ਤੇ ਗ਼ਾਰਤ ਗਿਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜਦੋਂ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਪਰਤਿਆ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਬੀਸ਼ ਬਹਾ ਦੌਲਤ ਸੀ ਦਰੀਆਏ ਨੂਰ ، ਕੋਹਿਨੂਰ ، ਤਖ਼ਤ-ਏ- ਤਾਊਸ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹਾਥੀ ਤੇ ਜੰਗੀ ਘੋੜੇ ਤੇ ਜਵਾਹਰਾਤ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਜੋ ਮਾਲੋ ਜਵਾਹਰ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਲੱਗਿਆ ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਕਰੋੜਾਂ ਦੇ ਕਰੀਬ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਏ, ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਏ ਕਿ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਲਤਨਤ ਵਿੱਚ 3 ਸਾਲ ਤੱਕ ਟੈਕਸ ਵਸੂਲ ਨਾ ਕੀਤਾ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਸਤ ਦੇ ਬਾਦ ਫਿਰ ਸੰਭਲਨੇ ਦਾ ਮੌਕਾ ੁਨ੍ਹਾਂ ਮਿਲਿਆ, ਬਤਦਰੀਜ ਹਾਲਾਤ ਮਾੜੇ ਹੁੰਦੇ ਚਲੇ ਗਏ

ਅਫ਼ਸੋਸ ਕਿ ਸਲਤਨਤ ਮੁਗ਼ਲੀਆ ਦੇ ਜਾਨਸ਼ੀਨ ਇਸ ਕਦਰ ਨਾ ਅਹਿਲ ਤੇ ਕੰਦ ਜ਼ਿਹਨ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਇਸ ਸ਼ਿਕਸਤ ਤੋਂ ਜ਼ਰਾ ਵੀ ਸਬਕ ਨਾ ਸਿੱਖਿਆ ਚਿ ਜਾਈਕਾ ਮੁਲਕ ਦਾ ਨਜ਼ਮ ਵ ਨਸਕ ਸੰਭਾਲਦੇ। ਨੇਜ਼ ਇਹ ਕਿ ਮੁਗ਼ਲ ਅਮਰਾ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਕਸ਼ਮਕਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਖ਼ਾਸਾ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਾਤੀ ਮੁਫ਼ਾਦ ਵ ਖ਼ੁਦਗ਼ਰਜ਼ੀ ਅਤੇ ਮੁਬਨੀ ਗਰੋਹ ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਰਹੀ ਸਹੀ ਕਸਰ ਵੀ ਨਾ ਛੱਡੀ ਲਿਹਾਜ਼ਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਦੀ ਕੰਮ ਅਕਲੀ ਤੇ ਬੇਖ਼ਬਰੀ ਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਰਜ਼ੀਲ ਤੇ ਕੰਮ ਜ਼ਰਫ਼ ਲੋਗ ਸ਼ਾਹੀ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮਸਾਇਬ ਵ ਅਮਰਾ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਪਾਂਦੇ ਰਹੇ ਤੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸ ਤੇ ਕਾਬਲ ਅਮਰਾ ਬੇ ਅਸਰ ਹੁੰਦੇ ਚਲੇ ਗਏ

ਵਾਰਦ ਤ੍ਹਰਾਨੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਏ ਕਿ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਆਪਣੇ ਸਤਾਈਸ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਵਾਏ ਸੈਰ ਵ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦੇ ਦੇਹਲੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਾ [5] ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਜਨ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸ਼ਰੀਅਤ ਰਸੂਮ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੇ ਪਰਵਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ

ਹਵਾਲੇ

1. 1.0 1.1 1.2 (1977) The reign of Muhammad Shah, 1719–1748. London: Asia Pub. House, 407. ISBN 978-0-210-40598-7.
2. ਸਾਈਟ ਗ਼ਲਤੀ: ਨਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਨ ਵਾਲਾ<ref>ਟੈਗ ਕੋਈ ਲਿਖਤ ਨਈਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਪੱਤੇ Encyclopedia Britannica ਲਈ
3. ਥਾਂ-ਏ- ਮਜ਼ਹਰੀ - ਤਾਲੀਫ਼: ਹਜ਼ਰਤ ਸ਼ਾਹ ਗ਼ੁਲਾਮ ਅਲੀ ਦਹਲਵੀ, ਤਹਿਕੀਕ ਵਤਾਲੀਕ ਵਤਰ ਜਮਾ: ਮੁਹੰਮਦ ਇਕਬਾਲ ਮੁਜੱਦਦੀ
4. ਹਾਦਸਾ ਨਾਦਰਸ਼ਾਹੀ ਮਰਤਬਾ ਰਜ਼ਾ ਸ਼ਾਬਾਨੀ, ਸ 46 ۔
5. ਵਾਰਦ ਤ੍ਹਰਾਨੀ - ਤਰੀਖ਼ ਨਾਦਰਸ਼ਾਹੀ (ਨਾਦਰ ਨਾਮਾ) ਮਰਤਬਾ ਰਜ਼ਾ ਸ਼ਾਬਾਨੀ