ਰਿਸ਼ਵਦੇਵ

ਰਿਸ਼ਵਦੇਵ
ਪਿਹਲੇ ਤੀਰਥੰਕਰ
ਰਿਸ਼ਵਦੇਵ ਦੀ ਮੂਰਤੀ
Details
ਬਦਲਵੇ ਨਾਮ	Ādinātha (the first world teacher), Adish Jin (first conqueror), Adi Purush (first perfect man), Ikshvaku
ਵਾਰਿਸ	Ajitanatha
Royalty
Dynasty/Clan	Ikshvaku (founder)
Predecessor	King Nabhi
Successor	Bharata, Bahubali and his 98 other sons
Family
ਪਿਤਾ	King Nabhi
ਮਾਤਾ	Marudevi
Children	Bharata Bahubali Sundari Brahmi
Kalyanaka / Important Events
Chyavana date	Jeth Vad 4
Chyavana place	Ayodhya
Birth date	Fagan Vad 8
Birth place	Ayodhya
Diksha date	Fagan Vad 8
Diksha place	Ayodhya
Kevalgyan date	Maha Vad 11
Kevalgyan place	Ayodhya
Moksha date	Posh Vad 13
Moksha place	Mount Kailash
Characteristics/Attributes
Complexion	Golden
Symbol	Bull
ਲੰਬਾਈ	500 bows (1500 metres)
ਉਮਰ	84 lakh purva (592.704 x 1018 years)
Attendant Gods
Yaksha	Gomukha
Yakshini	Chakreshvari
Ganadhara	Pundarika and Brahmi

ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਤੀਰਥੰਕਰ ਹਨ । ਤੀਰਥੰਕਰ ਦਾ ਮਤਲੱਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਤੀਰਥ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰੋ । ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਸਾਗਰ ( ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਚੱਕਰ ) ਵਲੋਂ ਮੁਕਤੀ ਤੱਕ ਦੇ ਤੀਰਥ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰੋ , ਉਹ ਤੀਰਥੰਕਰ ਕਹਾਂਦੇ ਹੈ । ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਆਦਿਨਾਥ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਭਗਵਾਨ ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਵਰਤਮਾਨ ਅਵਸਰਪਿਣੀ ਕਾਲ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਤੀਰਥੰਕਰ ਸਨ ।

ਜੀਵਨ ਚਰਿੱਤਰ

ਜੈਨ ਪੁਰਾਣਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਖੀਰ ਕੁਲਕਰ ਰਾਜਾ ਨਾਭਿਰਾਜ ਦੇ ਪੁੱਤ ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਹੋਏ । ਭਗਵਾਨ ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਦਾ ਵਿਆਹ ਯਸ਼ਾਵਤੀ ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਸੁਨੰਦਾ ਵਲੋਂ ਹੋਇਆ । ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਦੇ ੧੦੦ ਪੁੱਤ ਅਤੇ ਦੋ ਪੁਤਰੀਆਂ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਰਤ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਸਭਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਸਮਰਾਟ ਹੋਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਰਤ ਪਡਾ । ਦੂਜੇ ਪੁੱਤ ਤਾਕਤਵਰ ਵੀ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਕਾਮਦੇਵ ਪਦ ਵਲੋਂ ਬਿਭੂਸ਼ਿਤ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਲਾਵਾ ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਦੇ ਵ੍ਰਸ਼ਭਸੇਨ , ਅਨੰਤਵਿਜੈ , ਅਨੰਤਵੀਰਿਆ , ਅਚਿਉਤ , ਵੀਰ , ਵਰਵੀਰ ਆਦਿ ੯੯ ਪੁੱਤ ਅਤੇ ਬਰਾੰਹੀ ਅਤੇ ਸੁਂਦਰੀ ਨਾਮਕ ਦੋ ਪੁਤਰੀਆਂ ਵੀ ਹੋਈ , ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਨੇ ਸਰਵਪ੍ਰਥਮ ਯੁੱਗ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕਰਮਸ਼ : ਲਿਪਿਵਿਦਿਆ ( ਅਕਸ਼ਰਵਿਦਿਆ ) ਅਤੇ ਅੰਕਵਿਦਿਆ ਦਾ ਗਿਆਨ ਦਿੱਤਾ । ਤਾਕਤਵਰ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰੀ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸੁਨੰਦਾ ਸੀ । ਭਰਤ ਚੱਕਰਵਰਤੀ , ਬਰਹਮੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ੯੮ ਪੁੱਤਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸੁਮੰਗਲਾ ਸੀ । ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਭਗਵਾਨ ਦੀ ਉਮਰ ੮੪ ਲੱਖ ਪੂਰਵ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ੨੦ ਲੱਖ ਪੂਰਵ ਕੁਮਾਰ ਦਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਤੀਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ੬੩ ਲੱਖ ਪੂਰਵ ਰਾਜਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ |

ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ

ਜੈਨ ਗਰੰਥਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਲੱਗਭੱਗ ੧੦੦੦ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਤਪ ਕਰਣ ਦੇ ਬਾਦ ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਈ ਸੀ । ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਸਮਵਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਨਿੱਚੇ ਲਿਖੇ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਸਨ  :

੮੪ ਗਣਧਰ

੨੨ ਹਜਾਰ ਕੇਵਲੀ

੧੨,੭੦੦ ਮੁਨੀ ਮਨ : ਪਰਿਆਇਗਿਆਨ ਗਿਆਨ ਵਲੋਂ ਸਜਾਇਆ

੯,੦੦੦ ਮੁਨੀ ਅਵਧੀ ਗਿਆਨ ਵਲੋਂ

੪,੭੫੦ ਸ਼ਰੁਤ ਕੇਵਲੀ

੨੦,੬੦੦ ਰਿੱਧਿ ਧਾਰੀ ਮੁਨੀ

੩,੫੦,੦੦੦ ਆਰਿਆਿਕਾ ਮਾਤਾ ਜੀ

੩,੦੦,੦੦੦ ਸ਼ਰਾਵਕ

ਹਿੰਦੁ ਗਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ

ਵੈਦਿਕ ਦਰਸ਼ਨ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ॠਸ਼ਭਦੇਵ ਦਾ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ 24 ਅਵਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਸਤਵਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਭਾਗਵਤ ਵਿੱਚ ਅਰਹੰਨ ਰਾਜੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਫੈਲਿਆ ਵਰਣਨ ਹੈ ।

ਹਿੰਦੂਪੁਰਾਣ ਸ਼ਿਰੀਮਦਭਾਗਵਤ ਦੇ ਪੰਜਵੇ ਸਕੰਧ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨੂੰ ਦੇ ਪੁੱਤ ਪ੍ਰਿਅਵਰਤ ਦੇ ਪੁੱਤ ਆਗਨੀਧਰ ਹੋਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤ ਰਾਜਾ ਧੁੰਨੀ ( ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਨਾਭਿਰਾਏ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਉਲਿਖਿਤ ) ਸਨ । ਰਾਜਾ ਧੁੰਨੀ ਦੇ ਪੁੱਤ ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਹੋਏ ਜੋ ਕਿ ਮਹਾਨ ਪਰਤਾਪੀ ਸਮਰਾਟ ਹੋਏ । ਭਾਗਵਤਪੁਰਾਣ ਅਨੁਸਾਰ ਭਗਵਾਨ ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਦਾ ਵਿਆਹ ਇੰਦਰ ਦੀ ਪੁਤਰੀ ਜੈੰਤੀ ਵਲੋਂ ਹੋਇਆ । ਇਸਤੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੌ ਪੁੱਤ ਪੈਦਾ ਹੋਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਰਤ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਸਭਤੋਂ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਗੁਣਵਾਨ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਕੁਸ਼ਾਵਰਤ , ਇਲਾਵਰਤ , ਬਰਹਮਾਵਰਤ , ਮਲਾ , ਕੇਤੁ , ਭਦਰਸੇਨ , ਇੰਦਰਸਪ੍ਰਕ , ਵਿਦਰਭ ਅਤੇ ਕੀਕਟ ਇਹ ਨੌਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਬਾਕੀ ਨੱਥੇ ਭਰਾਵਾਂ ਵਲੋਂ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਕਵੀ , ਹਰਿ , ਅੰਤਰਿਕਸ਼ , ਪ੍ਰਬੁੱਧ , ਪਿੱਪਲਾਇਨ , ਆਵਿਰਹੋਤਰ , ਦਰੁਮਿਲ ,ਚਮਸ ਅਤੇ ਕਰਭਾਜਨ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਤੀਮਾ

ਭਗਵਾਨ ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਇੱਕ ੮੪ ਫੁੱਟ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪ੍ਰਤੀਮਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਬੜਵਾਨੀ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਾਵਨਗਜਾ ਨਾਮਕ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ । ਮਾਂਗੀਤੁੰਗੀ ( ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ) ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਦੀ 108 ਫੁੱਟ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪ੍ਰਤੀਮਾ ਹੈ । ਅਤੇ ਉਦੈਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਹਿਰ ਵੀ ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਭਗਵਾਨ ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੰਦਿਰ ਤੀਰਥ ਖੇਤਰ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਭਗਵਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਨੋਹਰ ਸੁੰਦਰ ਮਨੋਗਿਅ ਅਤੇ ਚਮਤਕਾਰੀ ਪ੍ਰਤੀਮਾ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਹੈ ਜਿਸੇ ਜੈਨ ਦੇ ਨਾਲ ਭੀਲ ਆਦਿਵਾਸੀ ਲੋਕ ਵੀ ਪੂਜਦੇ ਹਨ ।

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ

• ਤੀਰਥੰਕਰ