ਢੀਂਗਾ ਗਵਾਰ
ਢੀਂਗਾ ਗਵਾਰ ਇੱਕ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਜੋਧਪੁਰ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। "ਢੀਂਗਾ" ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ "ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਮਜ਼ਾ"; ਗਵਾਰ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੰਗੌਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਪਤਨੀ ਹੈ। ਗੰਗੌਰ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਢੀਂਗਾ ਗਾਵਰ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਸਿਰਫ਼ ਜੋਧਪੁਰ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਲੋਕ ਦੇਵਤਾ[ਸੋਧੋ]
ਢੀਂਗਾ ਗਾਵਰ ਇੱਕ ਲੋਕ ਦੇਵਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਪਤਨੀ ਗੰਗੌਰ ਦਾ ਹਾਸੋਹੀਣਾ ਪੱਖ ਹੈ।
ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨ[ਸੋਧੋ]
ਗੰਗੂਆਰ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਬਸੰਤ ਤਿਉਹਾਰ ਹੋਲੀ ਦੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਫੱਗਣ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਦੇ ਦਿਨ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਗੰਗੂਆਰ ਦੀ ਪੂਜਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਵ-ਵਿਆਹੀਆਂ ਦੁਲਹਨਾਂ, ਅਣਵਿਆਹੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਆਹੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਰ ਰੋਜ਼, ਉਹ ਰਵਾਇਤੀ ਰਸਮੀ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਪੁਸ਼ਾਕ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਈਸਰ (ਸ਼ਿਵ) ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਗੰਗੌਰ (ਪਾਰਵਤੀ) ਦੀਆਂ ਮਿੱਟੀ ਜਾਂ ਲੱਕੜ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਹੁਤਾ ਅਨੰਦ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਚੈਤਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਚੰਦਰਮਾ (ਅਮਾਵਸ) ਦੇ ਅਗਲੇ ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਸਮਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਥੀ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਸੋਲਾਂ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਜੋ ਚੰਦਰ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਆਮ ਹੈ। ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਇਸ ਆਖ਼ਰੀ ਦਿਨ, ਈਸ਼ਰ ਦੀਆਂ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਲੂਸ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਵੱਡੀ ਭੀੜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਦਿਨ ਜੋਧਪੁਰ ਵਿੱਚ ਤੀਜ ਦੇ ਦਿਨ, ਜੋਧਪੁਰ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਕੰਧ ਦੇ ਅੰਦਰ 11 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗਲੀਆਂ ( ਮੁਹੱਲੇ ) ਵਿੱਚ ਇਸਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਗਨੌਰ ਦੀ ਇੱਕ ਮੂਰਤ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਢੀਂਗਾ ਗਵਾਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ: ਵਿਆਹਿਆ, ਅਣਵਿਆਹਿਆ ਅਤੇ ਵਿਧਵਾਵਾਂ।
ਮਿਥਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਕਥਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਮੋਚੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਪਾਰਵਤੀ ਨੂੰ ਛੇੜਿਆ ਸੀ। ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਪਾਰਵਤੀ ਵੀ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਭੀਲ ਆਦਿਵਾਸੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮੌਜ-ਮਸਤੀ ਕਰਨ ਲਈ।
ਕਾਰਜ[ਸੋਧੋ]
ਢੀਂਗਾ ਗਾਵਰ ਦਾ ਸਮਾਗਮ ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਜੋਧਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ 11 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਢੀਂਗਾ ਗਾਵਰ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮੰਚ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਬੁੱਤ ਨੂੰ 5 ਦੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਨਾਲ ਖਾਸ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਪੁਸ਼ਾਕ ਵਿੱਚ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਿਲੋ ਤੋਂ 30 ਕਿਲੋ ਢੀਂਗਾ ਗਾਵਰ ਨੂੰ ਭੇਟਾ ਭੰਗ ਅਤੇ ਸੁੱਕੇ ਮੇਵੇ ਦੇ ਪਾਊਡਰ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ "ਮੋਈ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਔਰਤਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੁਸ਼ਕਰਨ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਹਨ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵਤਿਆਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ, ਪੁਲਿਸ, ਸੰਤ, ਡਾਕੂ, ਆਦਿਵਾਸੀ ਆਦਿ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫੈਂਸੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪਹਿਨਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਟੀ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਢੀਂਗਾ ਗਾਵਰ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪੂਰੀ ਰਾਤ ਜੋਧਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਤੰਗ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚ ਗਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਮਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਵੀ ਅਣਵਿਆਹਿਆ ਪੁਰਸ਼ ਇਨ੍ਹਾਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੋਟੀ ਨਾਲ ਘਿਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕਿਸੇ ਯੋਗ ਲੜਕੀ ਨਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਟਿੱਕ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਬੈਂਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਬੈਂਤਮਾਰ ਤੀਜ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਤੇਜਾਨੀਆ[ਸੋਧੋ]
ਤੀਜਾਨੀਆ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਢੀਂਗਾ ਗਾਵਰ ਦਾ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਡੰਡੇ ਲੈ ਕੇ ਇਸ ਰਾਤ ਨੂੰ ਲੱਗਭਗ ਸੜਕ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਕਾਫ਼ੀ ਪੁਲਿਸ ਤਾਇਨਾਤ ਹੈ ਪਰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਦਖਲ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਅਤੇ ਭੀੜ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਆਪਣਾ ਸੰਤੁਲਨ ਲੱਭਦੀ ਹੈ। "ਲੱਕੀ ਸਟ੍ਰਾਈਕ" ਲੈਣ ਲਈ ਮੁੰਡੇ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਏ ਹੋਏ ਡੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਕੁੱਟਣ ਲਈ ਛੇੜਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਧਵਾ ਵੀ ਭਾਗ ਲੈ ਸਕਦੀ ਹੈ।