ਬਿਹਾਰ ਦਾ ਸੰਗੀਤ

ਬਿਹਾਰ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਇੱਕ ਰਾਜ ਨੇ, ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਉਸਤਾਦ ਬਿਸਮਿੱਲਾ ਖਾਨ ਵਰਗੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਮਲਿਕ (ਦਰਭੰਗਾ ਘਰਾਣਾ) ਅਤੇ ਮਿਸ਼ਰਾ (ਬੇਤੀਆ ਘਰਾਣਾ) ਵਰਗੇ ਧਰੁਪਦ ਗਾਇਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪੰਡਿਤ ਧਾਰੀਕਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਰਾ, ਭਿਖਾਰੀ ਠਾਕੁਰ, ਸ਼ੇਕਸਪੀਅਰ ਅਤੇ ਭੋਜਪੁਰ ਦੇ ਸ਼ੇਕਸਪੀਅਰ ਵਰਗੇ ਕਵੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਠਾਕੁਰ ਜਿਸ ਨੇ ਮੈਥਿਲੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਬਿਹਾਰ ਦਾ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ।

ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਲੋਕ ਗੀਤ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ ਕੁੰਵਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਹਾਦਰੀ ਭਰੇ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਵਾਲੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗਾਥਾਵਾਂ ਵੀ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅਮਰ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਉਹ ਧੁਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕ Archived 2018-02-12 at the Wayback Machine. ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਘੁੰਮਦੇ ਹਨ। ਜਣੇਪੇ ਸਮੇਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸੋਹਰ, ਵਿਆਹ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਸੁਮੰਗਲੀ, ਝੋਨਾ ਬੀਜਣ ਸਮੇਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਰੋਪਨੀਗੀਤ, ਝੋਨੇ ਦੀ ਕਟਾਈ ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕਟਨੀਗੀਤ ਵਰਗੇ ਗੀਤ ਹਨ।

ਬਿਹਾਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਮਾਰੀਸ਼ਸ, ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਰੇਬੀਅਨ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਿਹਾਰੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਿਹਾਰੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਰਵਾਸ ਕਰ ਗਏ ਸਨ।

ਭੋਜਪੁਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਇੱਕ ਕਲਾਕਾਰ ਭਿਖਾਰੀ ਠਾਕੁਰ ਦੁਆਰਾ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਪਰੰਪਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਭੋਜਪੁਰੀ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ, ਮਹਿੰਦਰ ਮਿਸ਼ਰ, ਰਾਧਾਮੋਹਨ ਚੌਬੇ 'ਅੰਜਨ', ਪੰਡਿਤ ਧਾਰੀਕਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਰਾ, ਲਕਸ਼ਮਣ ਪਾਠਕ ਪ੍ਰਦੀਪ, ਅਤੇ ਸ਼ਾਰਦਾ ਸਿਨਹਾ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਹਨ। ਹੋਰ ਭਟਕਦੇ ਲੋਕ ਗਾਇਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕੱਥਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜੋ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਢੋਲਕ, ਸਾਰੰਗੀ, ਤੰਬੂਰੂ ਅਤੇ ਮਜੀਰਾ ਦੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਕਲਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ਼ਨ ਚੌਕੀ, ਭਜਨੀਆ, ਕੀਰਤਨੀਆ, ਪਮਾਰੀਆ ਅਤੇ ਭਾਕਲੀਆ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ।

'ਹਰਕੀਰਤਨ' ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਧਾਰਮਿਕ ਲੋਕ ਗੀਤ ਹਨ। 'ਅਸਤਜਮ' ਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਧਾਰਮਿਕ ਲੋਕ ਗੀਤ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ 'ਹਰੇ-ਰਾਮ, ਹਰੇ-ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ' ਹਿੰਦੂ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਚੌਵੀ ਘੰਟੇ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਤੀ ਭੱਟ (ਬ੍ਰਹਮਾ ਭੱਟ) ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਗਾਉਣਾ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਦਾ ਕਿੱਤਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਗਰੁੱਪ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਸੋਹਰ ਗੀਤ ਵੀ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਲੋਕ (ਕਿੰਨਰ) ਵੀ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਦੇ ਪੈਸੇ ਲਈ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ

ਸੰਗੀਤਕਾਰ

• ਭਿਖਾਰੀ ਠਾਕੁਰ
• ਉਸਤਾਦ ਬਿਸਮਿੱਲਾ ਖਾਨ

ਗਾਇਕ

• ਸ਼ਾਰਦਾ ਸਿਨਹਾ
• ਦਲੇਰ ਮਹਿੰਦੀ
• ਕਿਰਨ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ
• ਮਨੋਜ ਤਿਵਾਰੀ
• ਦੀਪਾਲੀ ਕਿਸ਼ੋਰ
• ਐਸ਼ਵਰਿਆ ਨਿਗਮ
• ਪਰਮਾਨੰਦ ਸਿੰਘ
• ਮੈਥਿਲੀ ਠਾਕੁਰ
• ਰਿਟਵਿਜ਼

ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ

• ਚਿਤ੍ਰਗੁਪਤ
• ਆਨੰਦ-ਮਿਲਿੰਦ
• ਬਾਪੀ ਟੁਤੁਲ
• ਰਾਮਾਸ਼੍ਰੇਆ ਝਾਅ
• ਨੌਰਮਨ ਹੈਕਫੋਰਥ

ਹਵਾਲੇ

ਬਿਬਲੀਓਗ੍ਰਾਫੀ

• Sharma, Manorma (2007). Musical Heritage of India. APH Publishing. ISBN 9788131300466.