ਕੰਬੋਡੀਆ
 | ਇਹ ਲੇਖ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਅੰਦਾਜ਼ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। |
ਕੰਬੋਡੀਆ ਜਿਸਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਕੰਪੂਚੀਆ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਦੱਖਣਪੂਰਬ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਆਬਾਦੀ ੧,੪੨,੪੧,੬੪੦ (ਇੱਕ ਕਰੋੜ ਬਤਾਲੀ ਲੱਖ ਇੱਕਤਾਲੀ ਹਜਾਰ ਛੇ ਸੌ ਚਾਲ੍ਹੀ) ਹੈ। ਨਾਮਪੇਨਹ ਇਸ ਰਾਜਤੰਤਰੀ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਕੰਬੋਡੀਆ ਦਾ ਪਰਕਾਸ਼ ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਹੇ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਖਮੇਰ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਜਿਨ੍ਹੇ ਗਿਆਰ੍ਹਵੀਂ ਵਲੋਂ ਚੌਦਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਹਿੰਦ ਚੀਨ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਕੰਬੋਡੀਆ ਦੀ ਸੀਮਾਵਾਂ ਪੱਛਮ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਉਤਰ ਵਿੱਚ ਥਾਈਲੈਂਡ, ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਲਾਓਸ ਅਤੇ ਵਿਅਤਨਾਮ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਥਾਈਲੈਂਡ ਦੀ ਖਾੜੀ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੇਕੋਂਗ ਨਦੀ ਇੱਥੇ ਵੱਗਣ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਲਧਾਰਾ ਹੈ।
ਕੰਬੋਡੀਆ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਮੁੱਖਤੌਰ ਤੇ ਬਸਤਰ ਉਦਯੋਗ, ਸੈਰ ਅਤੇ ਉਸਾਰੀ ਉਦਯੋਗ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। ੨੦੦੭ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਕੇਵਲ ਅੰਕੋਰਵਾਟ ਮੰਦਿਰ ਆਣਵਾਲੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪਰਿਆਟਕੋਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ੪੦ ਲੱਖ ਵਲੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ। ਸੰਨ ੨੦੦੭ ਵਿੱਚ ਕੰਬੋਡੀਆ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇਲ ਅਤੇ ਗੈਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭੰਡਾਰ ਦੀ ਖੋਜ ਹੋਈ, ਜਿਸਦਾ ਵਪਾਰਕ ਉਤਪਾਦਨ ਸੰਨ ੨੦੧੧ ਤੋਂ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਤਬਦੀਲੀ ਹੋਣ ਦੀ ਆਸ਼ਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਕੰਬੁਜ ਜਾਂ ਕੰਬੋਜ ਕੰਬੋਡਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਹੈ। ਭੂਤਪੂਰਵ ਇੰਡੋਚੀਨ ਪ੍ਰਾਯਦੀਪ ਵਿੱਚ ਸਰਵਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਫੂਨਾਨ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਤੀ ਈ . ਦੇ ਲੱਗਭੱਗ ਹੋਈ ਸੀ । ਲੱਗਭੱਗ 600 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਫੂਨਾਨ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਪ੍ਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਯੋਗ ਦਿੱਤਾ । ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੰਬੁਜ ਜਾਂ ਕੰਬੋਜ ਦਾ ਮਹਾਨ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਹੋਇਆ ਜਿਸਦੇ ਅਨੌਖਾ ਐਸ਼ਵਰਿਆ ਦੀ ਗੌਰਵ ਪੂਰਵ ਪਰੰਪਰਾ 14ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਈ . ਤੱਕ ਚੱਲਦੀ ਰਹੀ । ਇਸ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਦੌਲਤ ਦੇ ਰਹਿੰਦ ਖੂਹੰਦ ਅੱਜ ਵੀ ਅੰਗਕੋਰਵਾਤ , ਅੰਗਕੋਰਥੋਮ ਨਾਮਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਮਾਨ ਹਨ ।
ਕੰਬੋਜ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨਦੰਤਕਥਾਵਾਂਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਹ ਆਰਿਆਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਜੇ ਕੰਬੁ ਸਵਯਾਂਭੁਵ ਨੇ ਪਾਈ ਸੀ । ਉਹ ਭਗਵਾਂਨ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਵਲੋਂ ਕੰਬੋਜ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਵੱਸੀ ਹੋਈ ਨਾਗ ਜਾਤੀ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਵਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਇਸ ਜੰਗਲੀ ਮਰੁਸਥਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਾਜ ਬਸਾਇਆ ਜੋ ਨਾਗਰਾਜ ਦੀ ਅਨੌਖਾ ਜਾਦੂਗਰੀ ਵਲੋਂ ਹਰੇ ਭਰੇ , ਸੁੰਦਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਹੋ ਗਿਆ । ਕੰਬੁ ਨੇ ਨਾਗਰਾਜ ਦੀ ਕੰਨਿਆ ਮੇਰਾ ਵਲੋਂ ਵਿਆਹ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕੰਬੁਜ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਹ ਪਾਈ । ਇਹ ਵੀ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਕੰਬੋਜ ( ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਰਾਜੌਰੀ ਜਿਲਾ ਅਤੇ ਸੰਵਰਤੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ - ਦਰ . ਕੰਬੋਜ ) ਵਲੋਂ ਵੀ ਇੰਡੋਚੀਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇਸ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਰਿਹਾ ਹੋ । ਤੀਜੀ ਸ਼ਤੀ ਈ . ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਜਵਾਬ - ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਸੀਮਾ ਉੱਤੇ ਬਸਨੇਵੋ ਮੁਰੁੰਡੋਂ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਜਦੂਤ ਫੂਨਾਨ ਅੱਪੜਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸੰਭਵਤ : ਕੰਬੋਜ ਦੇ ਘੋੜੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਉੱਥੇ ਲਿਆਇਆ ਸੀ ।
ਕੰਬੋਜ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸ਼ਰੁਤਵਰਮਨ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹੇ ਕੰਬੋਜ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਫੂਨਾਨ ਦੀ ਅਧੀਨਤਾ ਵਲੋਂ ਅਜ਼ਾਦ ਕੀਤਾ । ਇਸਦੇ ਪੁੱਤ ਸ਼ਰੇਸ਼ਠਵਰਮਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਸ਼ਰੇਸ਼ਠਪੁਰ ਨਾਮਕ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਸਾਈ ਜਿਸਦੇ ਖੰਡਰ ਲਾਓਸ ਦੇ ਵਾਟਫੂ ਪਹਾੜੀ ( ਲਿੰਗਪਰਵਤ ) ਦੇ ਕੋਲ ਸਥਿਤ ਹਨ । ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਭਵਵਰਮਨ ਨੇ , ਜਿਸਦਾ ਸੰਬੰਧ ਫੂਨਾਨ ਅਤੇ ਕੰਬੋਜ ਦੋਨਾਂ ਹੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ੋਂ ਵਲੋਂ ਸੀ , ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ( ਖਮੇਰ ) ਚਲਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਨਾਮ ਭਵਪੁਰ ਨਾਮਕ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਸਾਈ । ਭਵਵਰਮਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਭਰਾ ਮਹੇਂਦਰਵਰਮਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਲੋਂ ਕੰਬੋਜ ਦਾ ਵਿਕਾਸਿਉਗ ਅਰੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫੂਨਾਨ ਦਾ ਪੁਰਾਨਾ ਰਾਜ ਹੁਣ ਜੀਰਣਸ਼ੀਰਣ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇਸ ਨਵੇਂ ਦੁਰਘਰਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਲੀਨ ਹੋ ਗਿਆ । ਮਹੇਂਦਰਵਰਮਨ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੁੱਤ ਈਸ਼ਾਨਵਰਮਨ ਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠਾ । ਇਸ ਪਰਤਾਪੀ ਰਾਜਾ ਨੇ ਕੰਬੋਜ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦਾ ਦੂਰ - ਦੂਰ ਤੱਕ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ । ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੰਪਾ ਦੇ ਨਾਲ ਸਫ਼ਾਰਤੀ ਸੰਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਈਸ਼ਾਨਪੁਰ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤਾ । ਈਸ਼ਾਨਵਰਮਨ ਨੇ ਚੰਪਾ ਦੇ ਰਾਜੇ ਜਗੱਧਰਮ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪੁਤਰੀ ਬਿਆਹੀ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਪੁੱਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਧਰਮ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਚੰਪਾ ਦਾ ਰਾਜਾ ਹੋਇਆ । ਇਸਤੋਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚੰਪਾ ਇਸ ਸਮੇਂ ਕੰਬੋਜ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸੀ । ਈਸ਼ਾਨਵਰਮਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਵਵਰਮੰਨ ਦੂਸਰਾ ਅਤੇ ਜੈਵਰਮੰਨ ਪਹਿਲਾਂ ਕੰਬੋਜ ਨਰੇਸ਼ੋਂ ਦੇ ਨਾਮ ਮਿਲਦੇ ਹੈ। ਜੈਵਰਮੰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ 674 ਈ . ਵਿੱਚ ਇਸ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ । ਕੁੱਝ ਹੀ ਸਮਾਂ ਦੇ ਉਪਰਾਂਤ ਕੰਬੋਜ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਕਸ਼ੀਣ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਹੌਲੀ - ਹੌਲੀ 8ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਈ . ਵਿੱਚ ਜਾਵੇ ਦੇ ਸ਼ੈਲੇਂਦਰ ਰਾਜਾਵਾਂ ਦਾ ਕੰਬੋਜ ਦੇਸ਼ ਉੱਤੇ ਆਧਿਪਤਏ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ । 8ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਈ . ਦਾ ਕੰਬੋਜ ਇਤਹਾਸ ਜਿਆਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ 9ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਇਸ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਮੰਨੋ ਪੁੰਨ : ਜਿੰਦਾ ਹੋ ਉੱਠੀ । ਇਸਦਾ ਪੁੰਨ ਜੈਵਰਮੰਨ ਦੂਸਰਾ ( 802 - 854 ਈ . ) ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਅੰਗਕੋਰ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਨੀਂਹ ਪਾਈ ਅਤੇ ਕੰਬੋਜ ਨੂੰ ਜਾਵਾ ਦੀ ਅਧੀਨਤਾ ਵਲੋਂ ਅਜ਼ਾਦ ਕੀਤਾ । ਉਸਨੇ ਸੰਭਵਤ : ਭਾਰਤ ਵਲੋਂ ਹਿਰੰਣਿਇਦਾਸ ਨਾਮਕ ਬਾਹਮਣ ਨੂੰ ਬੁਲਵਾਕੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਤਾਂਤਰਿਕ ਕਰਿਆਵਾਂ ਕਰਵਾਈਆਂ । ਇਸ ਵਿਦਵਾਨ ਬਾਹਮਣ ਨੇ ਇੰਦਰ ਨਾਮਕ ਸੰਪ੍ਰਦਾਏ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਜੋ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕੰਬੋਜ ਦਾ ਰਾਜਧਰਮ ਬੰਨ ਗਿਆ । ਜੈਵਰਮੰਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕਰਮਸ਼ : ਕੁਟੀਆ , ਹਰਿਹਰਾਲਏ ਅਤੇ ਅਮਰੇਂਦਰਪੁਰ ਨਾਮਕ ਨਗਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਵਰਤਮਾਨ ਕੰਬੋਡਿਆ ਦਾ ਆਮਤੌਰ : ਕੁਲ ਖੇਤਰ ਉਸਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੌਲੀ - ਹੌਲੀ ਪੂਰਵ ਵਲੋਂ ਪੱਛਮ ਦੇ ਵੱਲ ਵਧਦਾ ਹੋਇਆ ਅੰਤ ਵੇਲੇ : ਅੰਗਕੋਰ ਦੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ।
ਜੈਵਰਮੰਨ ਦੂਸਰਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਬੁਜਰਾਜੇਂਦਰ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮਹਰਾਨੀ ਨੂੰ ਕੰਬੁਜਰਾਜਲਕਸ਼ਮੀ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਉੱਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਲੋਂ ਕੰਬੋਡਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨਾਮ ਕੰਬੁਜ ਜਾਂ ਕੰਬੋਜ ਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਜੈਵਰਮੰਨ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕੰਬੋਜ ਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਉੱਨਤੀ ਅਤੇ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦੀ ਗਈ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਹੀ ਸਮਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਕੁਲ ਇੰਡੋਚੀਨ ਪ੍ਰਾਯਦੀਪ ਵਿੱਚ ਕੰਬੋਜ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਗਿਆ । ਮਹਾਰਾਜ ਇੰਦਰਵਰਮੰਨ ਨੇ ਅਨੇਕ ਮੰਦਿਰਾਂ ਅਤੇ ਤੜਾਗੋਂ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਇਆ । ਯਸ਼ੋਵਰਮੰਨ ( 889 - 908 ਈ . ) ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਾਵਯੋਂ ਦਾ ਜਾਣਕਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਅਨੇਕ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਸ਼ਰਏ ਦਿੱਤਾ । ਉਸਦੇ ਸਮਾਂ ਦੇ ਅਨੇਕ ਸੁੰਦਰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਭਿਲੇਖ ਮਿਲਣਯੋਗ ਹਨ । ਇਸ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ , ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਕਾਲ ਦੀ ਅਭੂਤਪੂਵ ਤਰੱਕੀ ਹੋਈ । ਯਸ਼ੋਵਰਮੰਨ ਨੇ ਕੰਬੁਪੁਰੀ ਜਾਂ ਯਸ਼ੋਧਰਪੁਰ ਨਾਮ ਦੀ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਸਾਈ । ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕੇਂਦਰ ਅੰਗਕੋਰ ਥੋਮ ਵੀ ਇਸ ਨਗਰੀ ਦੀ ਸ਼ੋਭਾ ਵਧਾਉਂਦਾ ਸੀ । ਅੰਗਕੋਰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਸਵਰਣਕਾਲ ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਲੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਂਰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
944 ਈ . ਵਿੱਚ ਕੰਬੋਜ ਦਾ ਰਾਜਾ ਰਾਜੇਂਦਰਵਰਮੰਨ ਸੀ ਜਿਸਦੇ ਸਮਾਂ ਦੇ ਕਈ ਬ੍ਰਹਦ ਅਭਿਲੇਖ ਸੁੰਦਰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਾਵਿਅਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ । 1001 ਈ . ਤੱਕ ਦਾ ਸਮਾਂ ਕੰਬੋਜ ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਕੰਬੋਜ ਦੀ ਸੀਮਾਵਾਂ ਚੀਨ ਦੇ ਦੱਖਣ ਭਾਗ ਛੂਹਦੀ ਸਨ , ਲਾਓਸ ਉਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਿਆਮ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਮਲਾਇਆ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ।
ਸੂਰਿਆਵਰਮੰਨ ਪਹਿਲਾਂ ( ਮੌਤ 1049 ਈ . ) ਨੇ ਆਮਤੌਰ : ਕੁਲ ਸਿਆਮ ਉੱਤੇ ਕੰਬੋਜ ਦਾ ਆਧਿਪਤਿਅ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਬਰਹਮਦੇਸ਼ ਉੱਤੇ ਵੀ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ । ਉਹ ਸਾਹਿਤ , ਨੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਆਕਰਣ ਦਾ ਪੰਡਤ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪ ਬੋਧੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਸ਼ੈਵ ਅਤੇ ਵਵੈਸ਼ਣਵ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰੇਮੀ ਅਤੇ ਰੱਖਿਅਕ ਸੀ । ਉਸਨੇ ਰਾਜਾਸੀਨ ਹੋਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਹੋਏ ਗ੍ਰਹਿ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਪੁੰਨ : ਸੁਦ੍ਰੜ ਕਰਣ ਦਾ ਜਤਨ ਕੀਤਾ । ਉੱਤਰੀ ਚੰਪਾ ਨੂੰ ਜਿੱਤਕੇ ਸੂਰਿਆਵਰਮੰਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕੰਬੋਜ ਦਾ ਕਰਦ ਰਾਜ ਬਣਾ ਲਿਆ ਪਰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਦੱਖਣ ਚੰਪਾ ਦੇ ਰਾਜੇ ਜੈਹਰਿ ਵਰਮੰਨ ਵਲੋਂ ਹਾਰ ਮੰਨਣੀ ਪਈ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਕੰਬੋਜ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਹਿਉੱਧੋਂ ਅਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਨਬਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਾਫ਼ੀ ਅਸ਼ਾਂਤਿ ਰਹੀ ।
ਜੈਵਰਮੰਨ ਸੱਤਵਾਂ ( ਅਭਿਸ਼ੇਕ 1181 ) ਦੇ ਰਾਜਕਾਲ ਵਿੱਚ ਪੁੰਨ : ਇੱਕ ਵਾਰ ਕੰਬੋਜ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਜਸ : ਪਤਾਕਾ ਫਹਰਾਨੇ ਲੱਗੀ । ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਫੌਜ ਬਣਾਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿਆਮ ਅਤੇ ਬਰਹਮਦੇਸ਼ ਦੇ ਫੌਜੀ ਵੀ ਸਮਿੱਲਤ ਸਨ । ਜੈਵਰਮੰਨ ਨੇ ਅਨਾਮ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਉਸਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਵੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤਾ ਪਰ ਲਗਾਤਾਰ ਯੁੱਧਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸ਼ਨੈ : ਸ਼ਨੈ : ਕੰਬੋਜ ਦੀ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਹਰਾਸ ਹੋਣ ਲਗਾ , ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਕਿ 1220 ਈ . ਵਿੱਚ ਕੰਬੋਜੋਂ ਨੂੰ ਚੰਪਾ ਵਲੋਂ ਹੱਟਣਾ ਪਿਆ । ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਜੈਵਰਮੰਨ ਸੱਤਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੰਬੋਜ ਦੇ ਮਹਾਨਰਾਜਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂਵਿੱਚ ਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਯੋਂਕ ਉਸਮੇ ਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਬੋਜ ਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਅਪਨੀਚਰਮ ਸੀਮਾ ਉੱਤੇ ਅੱਪੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਜੈਵਰਮੰਨ ਸੱਤਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਰਤਮਾਨ ਅੰਗਕੋਰਥੋਮ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਸੀ । ਇਸਦੇ ਖੰਡਰ ਅੱਜ ਵੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਨਗਰ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਉੱਚਾ ਪਰਕੋਟਾ ਸੀ ਅਤੇ 110 ਗਜ ਚੌੜੀ ਇੱਕ ਪਰਿਖਾ ਸੀ । ਇਸਦੀ ਲੰਮਾਈ ਸਾੜ੍ਹੇ ਆਠ ਮੀਲ ਦੇ ਲੱਗਭੱਗ ਸੀ । ਨਗਰ ਦੇ ਪਰਕੋਟੇ ਦੇ ਪੰਜ ਸਿੰਹਦਵਾਰ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਾਜਪਥ ( 100 ਫੁੱਟ ਚੌੜੇ , 1 ਮੀਲ ਲੰਬੇ ) ਨਗਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਇਹ ਰਾਜਪਥ , ਬੇਯੋਨ ਦੇ ਵਿਰਾਟ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਕੋਲ ਮਿਲਦੇ ਸਨ , ਜੋ ਨਗਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ । ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ 66 , 625 ਵਿਅਕਤੀ ਨਿਯੁਕਤ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਖ਼ਰਚ ਲਈ 3 , 400 ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇੱਕ ਅਭਿਲੇਖ ਵਲੋਂ ਗਿਆਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੰਬੋਜ ਵਿੱਚ 789 ਮੰਦਿਰ ਅਤੇ 102 ਦਵਾਖ਼ਾਨਾ ਸਨ ਅਤੇ 121 ਵਾਹਨੀ ( ਅਰਾਮ ) ਘਰ ਸਨ ।
ਜੈਵਰਮੰਨ ਸੱਤਵਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਕੰਬੋਜ ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਦੇ ਅਨੇਕ ਥਾਂ ਜਿਆਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹਨ । 13ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਕੰਬੋਜ ਵਿੱਚ ਸੁਦ੍ਰੜ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਅਣਹੋਂਦ ਸੀ । ਕੁੱਝ ਇਤੀਹਾਸਲੇਖਕੋਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਬੋਜ ਨੇ 13ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤਮ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਦੇ ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਕੁਬਲੇ ਖਾਂ ਦਾ ਆਧਿਪਤਿਅ ਮੰਨਣੇ ਵਲੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । 1296 ਈ . ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਵਲੋਂ ਇੱਕ ਦੂਤਮੰਡਲ ਅੰਗਕੋਰਥੋਮ ਆਇਆ ਸੀ ਜਿਸਦੇ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਸ਼ੂ - ਤਾਨ - ਕੁਆਨ ਨੇ ਤਤਕਾਲੀਨ ਕੰਬੋਜ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਕ ਸਮਾਚਾਰ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ 1902 ਈ . ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ । 14ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਕੰਬੋਜ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਉਦਏ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿਆਮ ਅਤੇ ਚੰਪਾ ਦੇ ਥਾਈ ਲੋਕ ਕੰਬੋਜ ਦੇ ਵੱਲ ਵਧਣ ਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ । ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਕੰਬੋਜ ਉੱਤੇ ਦੋ ਵੱਲ ਵਲੋਂ ਭਾਰੀ ਦਬਾਅ ਪੈਣ ਲਗਾ ਅਤੇ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਚੱਕੀ ਦੇ ਪਾਟੋਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਪਿਸਣ ਲਗਾ । ਹੌਲੀ - ਹੌਲੀ ਕੰਬੋਜ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਹੱਤਤਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਇੰਡੋਚੀਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਧਾਰਣ ਪਛੜਿਆ ਹੋਇਆ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ । 19ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇੰਡੋਚੀਨ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਚਲਾ ਸੀ ; ਉਂਜ , ਉਹ 16ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਸ ਪ੍ਰਾਯਦੀਪ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਮੌਕੇ ਦੀ ਵੇਖ ਵਿੱਚ ਸਨ । ਉਹ ਮੌਕੇ ਹੁਣ ਅਤੇ 1854 ਈ . ਵਿੱਚ ਕੰਬੋਜ ਦੇ ਕਮਜੋਰ ਰਾਜਾ ਅੰਕਡੁਓਂਗ ਨੇ ਆਪਣਾ ਦੇਸ਼ ਫਰਾਂਸੀਸੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ । ਨੋਰਦਮ ( ਨਰੋੱਤਮ ) ਪਹਿਲਾਂ ( 1858 - 1904 ) ਨੇ 11 ਅਗਸਤ , 1863 ਈ . ਨੂੰ ਇਸ ਸਮੱਝੌਤੇ ਨੂੰ ਪੱਕਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਅਗਲੇ 80 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਕੰਬੋਜ ਜਾਂ ਕੰਬੋਡਿਆ ਫਰੇਂਚ - ਇੰਡੋਚੀਨ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਬਣਾ ਰਿਹਾ । ( ਕੰਬੋਡਿਆ , ਫਰੇਂਚ cambodge ਦਾ ਰੂਪਾਂਤਰ ਹੈ। ਫਰੇਂਚ ਨਾਮ ਕੰਬੋਜ ਜਾਂ ਕੰਬੁਜਿਅ ਵਲੋਂ ਬਣਾ ਹੈ। ) 1904 - 41 ਵਿੱਚ ਸਿਆਮ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਕੰਬੋਡਿਆ ਦਾ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸਿਆਮ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਗਿਆ ਪਰ ਦੂਸਰਾ ਵਿਸ਼ਵਿਉੱਧ ਦੇ ਬਾਅਦ 1945 ਈ . ਵਿੱਚ ਇਹ ਭਾਗ ਉਸਨੂੰ ਪੁੰਨ : ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਕੰਬੋਡਿਆ ਵਿੱਚ ਅਜਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਸਦੇ ਪਰਿਣਾਮਸਵਰੂਪ ਫ਼ਰਾਂਸ ਨੇ ਕੰਬੋਡਿਆ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ( ਮਈ 6 , 1947 ) । . ਪਰ ਇਸਤੋਂ ਉੱਥੇ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਤੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ 1949 ਈ . ( 8 ਨਵੰਬਰ ) ਵਿੱਚ ਫਰਾਂਸੀਸੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਸਮਣੈਤੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰਣ ਉੱਤੇ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਕੰਬੋਡਿਆ ਦੀ ਆਜਾਦ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸੱਤਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ , ਪਰ ਹੁਣ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਫਰੇਂਚ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕੰਬੋਡਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜਾ ਨੋਰਦਮ ਸਿੰਹਾਨੁਕ ਨੇ ਆਪਣਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਤਨ ਵਲੋਂ ਕੰਬੋਡਿਆ ਜਲਦੀ ਹੀ ਆਜਾਦ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬੰਨ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਚੁਣੇ ਗਏ ।
ਤਸਵੀਰਾਂ
[ਸੋਧੋ]-
ਕੰਬੋਡੀਆ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਹੇਅਰ ਡ੍ਰੈਸਿੰਗ ਸੈਲੂਨ -
ਕੰਬੋਡੀਆ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਾਈਟ -
ਕੰਬੋਡੀਆ ਵਿਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਾਈਟ -
ਕੰਬੋਡੀਆ ਵਿਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਾਈਟ -
ਕੰਬੋਡੀਆ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ -
ਕੰਬੋਜ ਬ੍ਰਿਜ 'ਤੇ ਬੁੱਤ
