ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸਾ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਰੇਂਜ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੇ ਅਤੇ ਨਿਊ ਵਰਲਡ ਦੇ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਗਿਆਰਾਂ ਵੱਖਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਉਤਪੱਤੀ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਜੰਗਲੀ ਅਨਾਜ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 20,000 ਬੀ.ਸੀ. ਤੋਂ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਖਾਧਾ ਜਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਮੇਸੋਪੋਟੇਮੀਆ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 11,050 ਬੀ.ਸੀ. ਵਿੱਚ ਚਾਵਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਕਰੀਬ 9,500 ਬੀ.ਸੀ. ਤੋਂ ਕਣਕ, ਐਨੀਚਰ ਗੱਮ, ਹੂਲੇਡ, ਜੌਂ, ਮਟਰ, ਦਾਲਾਂ, ਚੌਲ, ਮਟਰ ਅਤੇ ਸਣਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਚੀਨ ਵਿੱਚ 6,200 ਬੀ.ਸੀ. ਵਿੱਚ ਚਾਵਲ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਮੂੰਗੀ, ਸੋਇਆ ਦੀ ਖੇਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, 1,000 ਬੀ.ਸੀ. ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਮੇਸੋਪੋਟਾਮਿਆ ਵਿੱਚ ਸੂਰ ਰੱਖੇ ਗਏ ਸਨ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 11,000 ਤੋਂ 9,000 ਬੀ.ਸੀ. ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਤੁਰਕੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ 8,500 ਬੀ.ਸੀ. ਤੋਂ ਪਾਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਗੰਨਾ ਅਤੇ ਕੁਝ ਰੂਟ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਊ ਗਿਨੀ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 7,000 ਬੀ.ਸੀ. ਦੇ ਲਗਭਗ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਐਂਡੀਜ਼ ਵਿੱਚ 8000 ਤੋਂ 5,000 ਬੀ.ਸੀ. ਵਿਚਕਾਰ ਆਲੂ, ਬੀਨਜ਼, ਕੋਕਾ, ਲਾਲਾਮਾ,ਅਲਪਾਕ ਦੀ ਖੇਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਪਾਪੂਆ ਨਿਊ ਗਿਨੀ ਵਿੱਚ ਇਸੇ ਅਰਸੇ ਵਿੱਚ ਕੇਲੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਮੇਸੋਮੇਰਿਕਾ ਵਿੱਚ ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਖੇਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। 4000 ਬੀ.ਸੀ. ਦੁਆਰਾ ਮੱਕੀ ਦੇ ਲਈ ਖੇਤੀ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. ਪੇਰੂ ਵਿੱਚ 3,600 ਬੀ.ਸੀ. ਵਿੱਚ ਕਪਾਹ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਲਗਭਗ 3,000 ਬੀ.ਸੀ ਤੋਂ ਊਠ ਦਾ ਪਾਲਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।
ਕਾਂਸੀ ਦੇ ਯੁੱਗ 3300 ਈ. ਪੂ. ਤੋਂ ਮੇਸੋਪੋਟਾਮਿਅਨ ਸੁਮੇਰ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਿਸਰ, ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਚੀਨ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗ੍ਰੀਸ ਵਰਗੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਤੇਜ਼ ਹੋਈ। ਆਇਰਨ ਯੁਗ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤਨ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੋਮ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭੂਮੱਧ ਸਾਗਰ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪ ਵਿਚ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀਆਂ ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਧਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਮੱਧਯੁਗੀ ਖੇਤੀ ਬਾੜੀ, ਮੱਧ ਯੁੱਗ ਵਿਚ, ਇਸਲਾਮੀ ਸੰਸਾਰ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਵਿਚ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਅਤੇ ਫਸਲ ਦੇ ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖੰਡ, ਚੌਲ, ਕਪਾਹ ਅਤੇ ਫ਼ਲ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਲ- ਅੰਡਲਾਸ 1492 ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਕਲੰਬਸ ਦੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕੋਲੰਬੀਅਨ ਬਜ਼ਾਰ ਨੇ ਮੱਕੀ, ਆਲੂ, ਮਿੱਠੇ ਆਲੂ ਅਤੇ ਮੈਨੀਓਕ ਵਰਗੇ ਨਵੇਂ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਲਿਆਦੀਆ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਵਿਸ਼ਵ ਫਸਲਾਂ ਜਿਵੇਂ,ਕਣਕ, ਜੌਂ, ਚੌਲ ਅਤੇ ਟਰਨਿਪਸ ਅਤੇ ਘੋੜਿਆਂ ਸਮੇਤ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਪਸ਼ੂ, ਭੇਡ, ਅਤੇ ਬੱਕਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ।
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿਛਲੇ 200 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਨੀਲੀਥੀਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਜਲਦ ਹੀ ਸਿੰਚਾਈ, ਫਸਲ ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. 1900 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ, ਵਿਕਸਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ, ਅਤੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਹੱਦ ਤੱਕ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਕਿਰਤ ਨੂੰ ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਣ ਦੁਆਰਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਿੰਥੈਟਿਕ ਖਾਦਾਂ, ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਅਤੇ ਚੋਣਵੇਂ ਪ੍ਰਜਨਨ ਦੁਆਰਾ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਹੈਬੇਰ-ਬੌਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੇ ਇੱਕ ਉਦਯੋਗਿਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਅਮੋਨੀਅਮ ਨਾਈਟਰੇਟ ਖਾਦ ਦਾ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਫਸਲ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ. ਆਧੁਨਿਕ ਖੇਤੀ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਉਭਾਰਿਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ, ਬਾਇਓਫਿਊਲਾਂ, ਜੈਨੇਟਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੋਧਿਆ ਜੀਵਨਾਂ, ਟੈਰਿਫ ਅਤੇ ਫਾਰਮ ਸਬਸਿਡੀ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਸਿੰਥੈਟਿਕ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਵਿਕਲਪ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ।
ਆਰੰਭ
[ਸੋਧੋ]ਮੂਲ ਅਨੁਮਾਨ
[ਸੋਧੋ].jpg)
ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੂਲ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਅਨੁਮਾਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਸ਼ਿਕਾਰੀ-ਸੰਗਤਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸਮਾਜ ਤੱਕ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਸੰਕੇਤ ਇੱਕ ਪੂਰਵ-ਸੰਕੇਤ ਦੱਸਦਾ ਹੈ; ਉਦਾਹਰਣ ਲਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਨੈਤੂਅਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਅਰਲੀ ਚਈਨੀਜ਼ ਨੀਓਲੀਥਿਕ ਦੀਆਂ ਮਿਸਾਲਾਂ ਹਨ। ਮੌਜੂਦਾ ਮਾਡਲ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੰਗਲ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਸਨ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਪਾਲਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ [1][2]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Hillman, G. C. (1996) "Late Pleistocene changes in wild plant-foods available to hunter-gatherers of the northern Fertile Crescent: Possible preludes to cereal cultivation".।n D. R. Harris (ed.) The Origins and Spread of Agriculture and Pastoralism in Eurasia, UCL Books, London, pp.159-203; Sato, Y. (2003) "Origin of rice cultivation in the Yangtze River basin".।n Y. Yasuda (ed.) The Origins of Pottery and Agriculture, Roli Books, New Delhi, p. 196
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000005-QINU`"'</ref>" does not exist.
<ref> tag defined in <references> has no name attribute.