ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰ (ਕੇ.ਵੀ.ਕੇ.)
ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰ ਨੂੰ ਆਮ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੇ.ਵੀ.ਕੇ. ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੋਜ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਵਲੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਕੇਂਦਰ ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਸਥਾਨ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਵ ਪਰਖ, ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਤਕਨੋਲੋਜੀ ਨੂੰ ਸਾਇੰਸਦਾਨਾਂ, ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ ਮਾਹਿਰਾਂ, ਪਸਾਰ ਕਾਮਿਆ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਉਦਮ ਸਦਕਾ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਕੇ.ਵੀ.ਕੇ. 1982 ਵਿੱਚ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਹੁਣ ਇਹ ਕੇਂਦਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖੋਲਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚਲੇ ਸਾਰੇ ਕੇ. ਵੀ. ਕੇ. ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਕੇ.ਵੀ.ਕੇ. ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
[ਸੋਧੋ]ਸਿੱਖਿਆ ਕਮਿਸ਼ਨ (1964-66) ਨੇ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਕੁਝ ਮੁੰਡਿਆਂ ਅਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਪੋਸਟ ਮੈਟ੍ਰਿਕੂਲ ਪੱਧਰ ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸਬੰਧਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿੱਤਾ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣ। ਦਿਹਾਤੀ ਖੇਤਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਅੱਗੇ ਇਹ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ 'ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਪੌਲੀਟੈਕਨਿਕਸ' ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ। ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਚਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ: ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ, ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀ ਖੋਜ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ (ਆਈ ਸੀ ਏ ਆਰ) ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਹਿਯੋਗੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ 1966-72 ਦੌਰਾਨ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਆਈ.ਸੀ.ਆਰ. ਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਸਕੂਲ ਦੇ ਸਕੂਲ ਛੱਡਣ ਅਤੇ ਫੀਲਡ ਪੱਧਰ ਦੇ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਵਸਾਇਕ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਲਈ ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰਾਂ (ਐਗਰੀਕਲਚਰ ਸਾਇੰਸ ਸੈਂਟਰਜ਼) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਵਿਅਕਤ ਕੀਤਾ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸਿੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਆਈ.ਸੀ.ਏ.ਆਰ. ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਅਗਸਤ, 1973 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੌਮੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲੇਗੀ। ਕਿਸਾਨ ਸਮਾਜ ਦੇ, ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸਬੰਧਤ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਆਈ.ਸੀ.ਏ.ਆਰ ਨੇ ਇਸ ਸਕੀਮ ਦੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਸਥਾਰ ਯੋਜਨਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸੇਵਾ ਮੰਦਿਰ, ਉਦੈਪੁਰ (ਰਾਜਸਥਾਨ) ਦੇ ਡਾ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਮਹਿਤਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ 1973 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ। ਕਮੇਟੀ ਨੇ 1974 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਿਪੋਰਟ ਸੌਂਪੀ।
ਪਹਿਲਾ ਕੇ.ਵੀ.ਕੇ, ਪਾਇਲਟ ਅਧਾਰ 'ਤੇ, 1974 ਵਿੱਚ ਤਮਿਲਨਾਡੂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਕੋਇੰਬਟੂਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਕੰਟਰੋਲ ਹੇਠ ਪੁਡੂਚੇਰੀ (ਪੌਂਡੀਚੇਰੀ) ਵਿਖੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ 668 ਕੇਵੀਕੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ 458 ਰਾਜ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ (ਐਸ.ਏ.ਯੂ.) ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਸੀ.ਏ.ਯੂ.) ਅਧੀਨ ਹਨ, 55 ਆਈ.ਸੀ.ਏ. ਆਰ.ਆਈ.ਟੀ ਅਧੀਨ, 100 ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਧੀਨ, 35 ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਧੀਨ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਕੀ 17 ਹੋਰ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਧੀਨ ਹਨ।
ਕੇ.ਵੀ.ਕੇ. ਦਾ ਆਦੇਸ਼
[ਸੋਧੋ]ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਮੁਲਾਂਕਣ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੇ.ਵੀ.ਕੇ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਇਸਦੇ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥਾ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਹੈ। ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ, ਹਰੇਕ ਕੇ.ਵੀ.ਕੇ. ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ:-
- ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਾਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨ ਲਈ ਖੇਤ ਦੀ ਜਾਂਚ।
- ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਨ ਸਮਰੱਥਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਫਰੰਟਲਾਈਨ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ।
- ਆਧੁਨਿਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਮੁਹਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਅਪਡੇਟ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਐਕਸਟੈਂਸ਼ਨ ਅਮਲੇ ਦਾ ਸਮਰੱਥਾ ਵਿਕਾਸ।
- ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਜਨਤਕ, ਨਿੱਜੀ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਇੱਛਤ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਲਈ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸਰੋਤ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ।
- ਆਈ.ਸੀ.ਟੀ. ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੋ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕੇ.ਵੀ.ਕੇ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੀਆਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਉਤਪਾਦਾਂ (ਬੀਜ, ਲਾਉਣਾ ਸਮੱਗਰੀ, ਬਾਇਓ-ਏਜੰਟ, ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ) ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਫਾਰਲੀਲਾਈਨ ਐਕਸਟੈਂਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਚੁਣੀਆਂ ਗਈਆਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਾਢਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਅਤੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਕੀਮਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨਾ ਤੱਕ ਪਹੁਚਾਹਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ
[ਸੋਧੋ]- ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰਾ ਦੀ ਸੂਚੀ: List of all KVK's in।ndia
- ਕੇ.ਵੀ.ਕੇ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ http://icarzcu3.gov.in/kvk/objective.htm Archived 2017-05-01 at the Wayback Machine.
- ਕੇ.ਵੀ.ਕੇ ਪੋਰਟਲ: http://kvk.icar.gov.in/
ਸਰੋਤ
[ਸੋਧੋ]- http://vikaspedia.in/agriculture/agri-directory/krishi-vigyan-kendras
- www.icar.org.in/en/krishi-vigyan-kendra.htm