ਏਨਰਸ਼ੀਆ
ਖੜੋਤ ਕਿਸੇ ਭੌਤਿਕ ਇਕਾਈ ਦੇ ਉਸ ਗੁਣ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜਾ ਉਸ ਦੀ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗਤੀ, ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਆਰਾਮ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਖੜੋਤ ਉਹ ਗੁਣ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਕਾਰਣ ਵਸਤੁ ਬਿਨਾ ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲੇ ਇੱਕ ਸਰਲ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨ ਵੇਗ੍ਹ ਨਾਲ ਚਲਦੀ ਰਿਹੰਦੀ ਹੈ। ਖੜੋਤ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਕਲਾਸੀਕਲ ਫਿਜ਼ਿਕਸ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਿਦਾਂਤਾ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਗਤੀ ਦਾ ਵਰਨਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਬਲਾਂ ਦੁਵਾਰਾ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖੜੋਤ ਲੈਟਿਨ ਸ਼ਬਦ {ਇਨਰਸ} ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਬੇਕਾਰ, ਸੁਸਤ। ਇਨਰਸ਼ੀਆ ਪੁੰਜ ਦੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ,ਜੋ ਭੋਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦਾ ਗਿਣਾਤਮਕ ਗੁਣ ਹੈ। ਆਇਜੈਕ ਨਿਊਟਨ ਨੇ ਆਪਣੇ 'ਫਿਲਾਸਾਫੀ ਨੇਚੁਰਲਿਸ ਪ੍ਰਿੰਸਿਪਿਆ ਮੇਥੇਮੇਟਿਕਾ' ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਕਨੂੰਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਨਰਸ਼ੀਆ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ:[1]
The vis insita, or innate force of matter, is a power of resisting by which every body, as much as in it lies, endeavours to preserve its present state, whether it be of rest or of moving uniformly forward in a straight line.
ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਵਰਤੋ ਵਿੱਚ, ਸ਼ਬਦ ਮੂਰਖਤਾ ਸੰਦਰਭ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਆਬਜੇਕਟ ਦੀ ਵੇਗ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ( ਜਿਨੂੰ ਉਸਦੇ ਦਰਵਿਅਮਾਨ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ), ਜਾਂ ਕਦੇ - ਕਦੇ ਇਸਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨੂੰ ਸੰਦਰਭਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੂਰਖਤਾ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਮੂਰਖਤਾ ਦੇ ਸਿੱਧਾਂਤ ਲਈ ਲਇਬੱਧਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਉਪਯੁਕਤ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਸੱਮਝ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਿਊਟਨ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਆ ਆਫ ਮੋਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਵਰਣਿਤ ਹੈ : ਇੱਕ ਲਗਾਤਾਰ ਵੇਗ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬਾਹਰੀ ਜੋਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕੋਈ ਜੋਰ ਉਸਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਜਾਂ ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਵੇਗ ਉੱਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇਗਾ।
ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਉੱਤੇ, ਜੜਤਵ ਅਕਸਰ ਰਗੜ ਅਤੇ ਹਵਾ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਵਲੋਂ ਛਿਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦੋਨਾਂ ਘੁੱਮਣ ਵਾਲੀ ਵਸਤਾਂ ਦੀਆਂ ਰਫ਼ਤਾਰ ( ਸਾਮਾਨਿਇਤ: ਬਾਕੀਬਿੰਦੁਵਾਂਦੇ ਲਈ ) ਅਤੇ ਗੁਰੁਤਵ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦਾਰਸ਼ਨਕ ਅਰਸਤੂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਣ ਲਈ ਗੁੰਮਰਾਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਵਸਤਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਤਦ ਤੱਕ ਲੈ ਜਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਜੋਰ ਉਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :". . ਇਹ [ ਸਰੀਰ ] ਓਦੋਂ ਰੋਕਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਯਾਤਰੀ ਚੀਜ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਦੇ ਰਹੀ ਜੋਰ ਹੁਣ ਇਸਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ . . ."
...it [body] stops when the force which is pushing the travelling object has no longer power to push it along...
ਇਤਹਾਸ ਅਤੇ ਅਵਧਾਰਣਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ
[ਸੋਧੋ]ਗਤੀ ਦੀ ਅਰੰਭਕ ਸਮਝ
[ਸੋਧੋ]ਪੁਨਰਜਾਗਰਣ ਵਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਰਫ਼ਤਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮੰਜੂਰ ਸਿੱਧਾਂਤ ਅਰਸਤੂ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ, ਜੋ ਲਗਭਗ 335 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਲੋਂ 322 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, ਬਾਹਰੀ ਮਕਸਦ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿੱਚ, ਸਾਰੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ( ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ) ਆਰਾਮ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿ ਚੱਲਦੀਆਂ ਵਸਕੇਵਲ ਇਨ੍ਹੇ ਲੰਬੇ ਸਮਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਅਜਿਹਾ ਕਰਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਰਸਤੂ ਨੇ ਪ੍ਰੋਜੇਕਟਾਇਲ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨੂੰ ਸਮੱਝਾਇਆ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੋਜੇਕਟਰ ਵਲੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਾੱਰਵਾਈ ਵਲੋਂ, ਜੋ ਪ੍ਰਕਸ਼ੇਪਿਅ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਰਸਤੂ ਨੇ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਸਿਫ਼ਰ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਹਿੰਸਕ ਰਫ਼ਤਾਰ ਅਸੰਭਵ ਸੀ.[4]
Notes
[ਸੋਧੋ]- ↑ Andrew Motte's English translation:Newton, Isaac (1846), Newton's Principia : the mathematical principles of natural philosophy, New York: Daniel Adee, p. 72
- ↑ Aristotle: Minor works (1936), Mechanical Problems (Mechanica), University of Chicago Library: Loeb Classical Library Cambridge (Mass.) and London, p. 407
- ↑ Pages 2 to 4, Section 1.1, "Skating", Chapter 1, "Things that Move", Louis Bloomfield, Professor of Physics at the University of Virginia, How Everything Works: Making Physics Out of the Ordinary, John Wiley & Sons (2007), hardcover, ISBN 978-0-471-74817-5
- ↑ Aristotle, Physics, 4.8, 214b29–215a24.