ਖੇਮੁਖੀ
ਖੇਮੁਖੀ[1] 64 ਯੋਗਿਨੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 9ਵੀਂ ਅਤੇ 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਔਰਤ ਮਤ ਸੀ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਯੋਗਿਨੀ ਸ਼ਬਦ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਔਰਤ ਯੋਗੀ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ 64 ਯੋਗਿਨੀਆਂ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਇੱਕ ਤੰਤਰੀ ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਪੰਥ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[2] ਖੇਮੂਖੀ ਉਹ ਦੇਵੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਤੋੜਿਆ ਹੋਇਆ ਬੁੱਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਬਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਭੇਦਾਘਾਟ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ 64 ਯੋਗਿਨੀ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।[1] ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਅਰਥ ਖੇ - ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਮੁਖੀ -ਮੂੰਹ ਹੈ।
ਭੇਦਾਘਾਟ ਵਿੱਚ 64 ਯੋਗਿਨੀ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਹੋਰ 64 ਦੇਵੀਆਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ 64 ਨੰਬਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯੋਗਿਨੀਆਂ (ਦੇਵੀ) ਦੀ ਅਸਲ ਗਿਣਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ,ਇਹ ਕਿ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਅਰਥ ਨੂੰ ਨੰਬਰ 64 ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਹੈ।
64 ਯੋਗਿਨੀਆਂ (ਦੇਵੀਆਂ) ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੀ ਕੀਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪੰਥ ਨੇ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਬਾਹਰਲਿਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ। 64 ਯੋਗਿਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ (ਕਾਲਾ ਜਾਦੂ ਵੀ) ਦੁਆਰਾ ਉਹ ਬੇਅੰਤ ਅਲੌਕਿਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੰਦਰ ਛੱਤ ਰਹਿਤ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਹਿਲੂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਭਿਆਸ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਮਾਰਗ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ।