ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੋਭਾ ਭਾਈ ਸਾਲ੍ਹੋ ਜੀ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੋਭਾ ਭਾਈ ਸਾਲ੍ਹੋ ਜੀ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰੂ ਘਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ, ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਚਰਨ ਛੂਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਥਾਨ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸ

ਭਾਈ ਸਾਲ੍ਹੋ ਜੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ, ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮਹਾਂ ਸਿੱਖ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 29 ਸਤੰਬਰ 1554 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੌਲਾ ਕਿੰਗਰਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਇੱਕ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ ਜੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਸੁਖਦੇਈ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪੀਰ ਸਖੀ ਸਰਵਰ (ਸੁਲਤਾਨੀਆਂ) ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਸਨ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ (1574-1581) ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਗੁਰਸਿੱਖ ਬਣ ਗਏ।ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਮਜੀਠਾ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ, ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਵਸ ਗਏ। ਪਰ ਭਾਈ ਸਾਲ੍ਹੋ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਵਾਨ ਸਨ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਕਾ ਚੱਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਰੁਕੇ। ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਪਰ ਸਨੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾ (ਸੇਵਾ) ਅਤੇ ਸਿਮਰਨ (ਸਿਮਰਨ) ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਇਸ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਲੰਘ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੋਭਾ ਭਾਈ ਸਾਲ੍ਹੋ ਜੀ ਵਿਖੇ ਰੁਕ ਕੇ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਕਈ ਵਾਰ ਭਾਈ ਸਾਲ੍ਹੋ ਜੀ ਦੀ ਧਰਮਸਾਲ ਵਿਚ ਆਏ ਸਨ। 1589 ਵਿੱਚ, ਭਾਈ ਸਾਲ੍ਹੋ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ ਗੰਗਾ ਜੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ, ਮੌ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ, ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਹਾਨ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 1605 ਵਿੱਚ ਉਹ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਭਾਈ ਸ਼ਾਲੋ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ 1628 ਵਿੱਚ, 74 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੋਭਾ ਭਾਈ ਸਾਲ੍ਹੋ ਜੀ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕੇ ਮਹਿਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਲਾ ਲੋਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਕਾਲ ਦੀ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ 1799-1839 ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਕਾਲ ਦਾ ਹੈ।