ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ (ਪੌਦਾ ਬਿਮਾਰੀ)
ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ (Eng: ZInc Deficiency) ਉਦੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪੌਦੇ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪੌਦਾ ਆਪਣੀ ਵਧ ਰਹੀ ਮਾਧਿਅਮ ਤੋਂ ਇਸ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮਾਇਕ੍ਰੋ ਪੋਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਫਸਲਾਂ ਅਤੇ ਘਾਹ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੈਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਾਈਕ੍ਰੋ ਨਿਊਟ੍ਰੀਂਟ (ਪੋਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ) ਘਾਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਫਸਲ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ।
ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਅਨਾਜ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ ਅੱਧਾ ਜ਼ਿੰਕ-ਘਾਟੀਆਂ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ; ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ।
ਲੱਛਣ
[ਸੋਧੋ]
ਵੇਖਣਯੋਗ ਘਾਟ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:
- ਕਲੋਰੋਸਿਸ - ਪੱਤੇ ਦਾ ਪੀਲਾ; ਅਕਸਰ ਇੰਟਰਵੀਨਲ; ਕੁਝ ਸਪੀਸੀਜ਼ ਵਿੱਚ, ਨੌਜਵਾਨ ਪੱਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਦੂਸਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਕਲੋਰੀਟਿਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ;
- ਨੈਕਰੋਟਿਕ ਸਪਾਟ (ਧੱਬੇ) - ਕਲੋਰੋਸਿਸ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੇ ਪੱਤੀ ਦੇ ਟਿਸ਼ੂ ਦੀ ਮੌਤ;
- ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਬ੍ਰੋਨਜ਼ਿੰਗ - ਕਲੋਰੋਟਿਕ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਸੇ ਰੰਗ ਦਾ ਪੱਤਾ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ;
- ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਘੱਟ ਵਿਕਾਸ ਦਰ - ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਕਮੀ ਵਾਲੀ ਡੀਸੀਟੀਲਾਈਡਸਨ ਨੇ ਅਕਸਰ ਇੰਟਰਨੋਨਡਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਪੱਤੇ ਸਟੈਮ ਤੇ ਕਲੱਸਟਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ;
- ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਸਟਿੰਗਿੰਗ - (ਛੋਟੇ ਪੌਦੇ) ਘੱਟ ਹੋਏ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਘਟੀ ਹੋਈ ਘਰੇਲੂ ਉਪਕਰਣ ਦੇ ਕਾਰਨ;
- ਡਵਾਰਫ ਪੱਤੇ ('ਛੋਟਾ ਪੱਤਾ') - ਛੋਟੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਜੋ ਅਕਸਰ ਕਲੋਰੋਸਿਸ, ਨੈਕਰੋਟਿਕ ਚਟਾਕ ਜਾਂ ਬ੍ਰੋਨਜ਼ਿੰਗ ਦਿਖਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ;
- ਨੁਕਸਦਾਰ ਪੱਤੇ - ਪੱਤੇ ਅਕਸਰ ਸੰਕੁਚਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਮਾਰਜਿਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ/ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਹਾਲਤ
[ਸੋਧੋ]ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਕਮੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਆਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਕੁੱਝ ਖੇਤੀ ਵਾਲੀ ਮਿੱਟੀ (ਰੇਤਲੀ ਖੇਤੀ ਵਾਲੀ ਮਿੱਟੀ, ਹਿਸਟੋਸੋਲ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਵਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਬਹੁਤ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਮਾਧਿਅਮ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ) ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਕੁਲ ਜ਼ਿੰਕ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪੌਦੇ-ਉਪਲੱਬਧ ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਮਜ਼ਬੂਤ ਜ਼ਿੰਕ ਸੋਰਪਸਨ (ਕਲੈਸ਼ਰਿਡਸ ਮਿੱਟੀ, ਉੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਮਿੱਟੀ, vertisols, ਹਾਈਡੋਰੋਫੈਫਿਕ ਖੇਤੀ ਵਾਲੀ ਮਿੱਟੀ, ਖਾਰਾ ਮਿੱਟੀ) ਕਰਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਮਿਕਦਾਰ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਉਪਰੋਕਤ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ), ਅਤੇ ਮਿਸ਼ਰਤ ਮਿੱਟੀ ਜੋ ਰੂਟ ਪ੍ਰਸਾਰ ਤੇ ਰੋਕ ਲਾਉਂਦੀ ਹੈ ਨੂੰ ਵੀ ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਜੋਖਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫਾਸਫੋਰਸ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ; ਇਹ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਖਣਿਜਾਂ (ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਆਇਰਨ ਆਕਸਾਈਡ), ਵੈਸਿਕੂਲਰ arbuscular mycorrhizae ਦੇ ਦਮਨ ਅਤੇ / ਜਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਟਿਸ਼ੂਆਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਅਸਥਿਰਤਾ ਕਰਕੇ ਵਧੀ ਹੋਈ ਸਰਾਪਨਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮਿਸ਼ਰਤ ਦੀ ਬਿਗਾੜ ਅਕਸਰ ਜ਼ਿੰਕ ਸੌਰਪਸ਼ਨ ਨੂੰ ਵਧਾ ਕੇ ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਜ਼ਿੰਕ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਜ਼ਿੰਕ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮਾਇਕ੍ਰੋਨਿਊਟ੍ਰੀੈਂਟ (ਮਾਈਕਰੋ ਪੋਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ) ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਪੌਦੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਪਰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਿਂਦੀ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ 20 ਤੋਂ 100 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ / ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੇ ਵਿੱਚ ਪੱਤਾ (ਖੁਸ਼ਕ ਪਦਾਰਥ ਆਧਾਰ ਤੇ) ਲਈ ਬਹੁਤੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਕਾਫੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਇਲਾਜ
[ਸੋਧੋ]ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਕ ਸਲਫੇਟ ਜਾਂ ਜ਼ਿੰਕ ਆਕਸਾਈਡ ਨੂੰ ਖਾਦ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। 5 ਤੋਂ 100 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ ਵਿੱਚ ਅਸਲ ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਜ਼ਿੰਕ ਦੇ ਸਰਬੋਤਮ ਪੱਧਰ ਦੀ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਕਿਸਮ ਅਤੇ ਘਾਟ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੈ। ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਅਲਕੋਲੇਨ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜ਼ਿੰਕਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਪੌਦਾ ਸਮਰੂਪ ਲਈ ਅਣਉਪਲਬਧ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿੰਕ ਨੂੰ ਖਾਦਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਜ਼ਿੰਕ ਸੁਲਫੇਟ ਮੋਨੋਹਾਈਡ੍ਰੇਟ 33%, ਜ਼ਿੰਕ ਸੁਲਫੇਟ ਹੈਪਟਾਹਾਈਡ੍ਰੇਟ 21%, ਜ਼ਿੰਕ EDTA 12 % ਆਦਿ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਇਆ/ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਜ਼ਿੰਕ ਸਲਫੇਟ ਜਾਂ ਜ਼ਿੰਕ ਚੀਲੇਟ (ਜਾਂ ਹੋਰ ਔਰਗੈਨਿਕ ਕੰਪਲੈਕਸ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਕ ਦੇ ਪੱਟੀਆਂ ਉਪਰ ਕਾਰਜ (ਸਪਰੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ) ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਫਲ ਦੇ ਰੁੱਖ ਅਤੇ ਅੰਗੂਰੀ ਵੇਨ ਦੇ ਉੱਪਰ। ਜ਼ਿੰਕ, ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਬੂਟੇ ਦੇ ਰੂਟ-ਡਿਊਟੀ (ਜੜਾਂ) ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਭੂਮਿਕਾ
[ਸੋਧੋ]ਜ਼ਿੰਕ ਇੱਕ ਮੁਫ਼ਤ ਅਨਾਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਅਣਮੋਲ ਭਾਰ ਮਿਸ਼ਰਣਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਕੰਪਲੈਕਸ, ਜਾਂ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਮਖੋਲੂ ਦੇ ਇੱਕ ਭਾਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਾਚਕ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਕ ਇੱਕ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ, ਢਾਂਚਾਗਤ, ਜਾਂ ਰੈਗੂਲੇਟਰੀ ਕੌਫੈਕਟਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ; ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਕ-ਘਾਟ ਦੀਆਂ ਵਿਕਾਰ ਆਮ ਐਂਜ਼ਾਈਮ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਵਿਗਾੜ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ (ਮੁੱਖ ਫੋਟੋਸਿੰਟੇਟਲ ਐਨਜ਼ਾਈਮਜ਼ ਸਮੇਤ)। ਜ਼ਿੰਕ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਝਰਨੇ ਵਿੱਚ ਲੁਕਣ ਦੀ ਵੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜ਼ੀ-ਸੁੱਜੀ ਐਨਜ਼ਾਈਮਜ਼ ਝਿੱਲੀ-ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਆਕਸੀਜਨ ਰੈਡੀਕਲਸ ਦੀ ਨਿਕੰਮਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਜ਼ਿੰਕ ਜੀਨ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ; ਇਹ ਡੀ.ਐਨ.ਏ-ਸਿੰਥੇਸਾਈਜ਼ਿੰਗ ਪਾਚਕ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਆਰ.ਐੱਨ.ਏ.-ਡੀਗਰੇਡਿੰਗ ਐਨਜ਼ਾਈਮਜ਼ ਦੀ ਸਰਗਰਮੀ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ, ਆਰ.ਐੱਨ.ਏ ਅਤੇ ਡੀ.ਐੱਨ.ਏ. ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।