ਜੈਵਾਣ ਤੋਪ
ਜੈਵਣ ਤੋਪ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਤੋਪ ਹੈ ਜੋ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜੈਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। 1720 ਈ. ਵਿੱਚ ਜਦੋ ਤੋਪ ਇਹ ਬਣਾਈ ਗਈ ਤਾਂ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤੋਪ ਸੀ।[1]
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਜੈਵਣ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਵਾਈ ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੂਜਾ (1699-1743) ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਜੈਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਕਿਉਂਕਿ ਆਮੇਰ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਮੁਗਲਾਂ ਨਾਲ ਦੋਸਤਾਨਾ ਸਬੰਧ ਸਨ। ਤੋਪ ਨੂੰ 100 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ (220 lb) ਬਾਰੂਦ ਦੇ ਚਾਰਜ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਾਇਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਗੋਲਾ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਲਗਭਗ 35 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (22 ਮੀਲ) ਦੀ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਤੈਅ ਕਰਨ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਕੱਢੇ ਗਏ ਗੋਲੇ ਨੇ ਚਾਕਸੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਝੀਲ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਇਹ ਤੋਪ ਹੁਣ ਜੈਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹੇ, ਜੈਪੁਰ ਵਿਖੇ 26°58′48.03″N 75°50′37.29″E ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਤਕਨੀਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ[ਸੋਧੋ]
ਤੋਪ ਦੀ ਬੈਰਲ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 6.15 ਮੀਟਰ (20.2 ਫੁੱਟ) ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਭਾਰ 50 ਟਨ ਹੈ। ਬੈਰਲ ਦੇ ਬੋਰ ਦਾ ਵਿਆਸ 28 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ (11 ਇੰਚ) ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਰੇ 'ਤੇ ਬੈਰਲ ਦੀ ਮੋਟਾਈ 21.6 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ (8.5 ਇੰਚ) ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਮੋਟਾਈ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪਿਛੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਵਧਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬੈਰਲ 'ਤੇ ਦੋ ਮੋਟੇ ਰਿੰਗਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਕਰੇਨ ਦੀ ਵਰਤੋ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਅਧੂਰਾ ਹੈ, ਅਜੇ ਵੀ ਜੈਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਪਿਆ ਹੈ। ਬੈਰਲ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਅਤੇ ਨੀਵਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ 776 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਲੰਬਾ (30.6 ਇੰਚ) ਉੱਚਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪੇਚ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਬੈਰਲ ਉੱਪਰ ਫੁੱਲਦਾਰ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਬੈਰਲ ਦੇ ਸਿਰੇ 'ਤੇ ਆਰਾਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਮੋਰ ਦਾ ਇੱਕ ਜੋੜਾ ਉੱਕਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਬੱਤਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਜੋੜਾ ਬੈਰਲ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਸਜਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਜੈਵਾਣ ਇੱਕ ਉੱਚੀ ਦੋ ਪਹੀਆ ਗੱਡੀ 'ਤੇ ਆਰਾਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਹੀਏ 1.37 ਮੀਟਰ (4.5 ਫੁੱਟ) ਵਿਆਸ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਗੱਡੀ ਆਵਾਜਾਈ ਲਈ ਦੋ ਹਟਾਉਣਯੋਗ ਵਾਧੂ ਪਹੀਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਨਾ ਦਾ ਅਕਾਰ 2.74 ਮੀਟਰ (9.0 ਫੁੱਟ) ਵਿਆਸ ਵਿੱਚ ਹੈ । ਇਹ ਪਹੀਆਂ 'ਤੇ ਮਾਊਂਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ 360° ਮੋੜਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਰੋਲਰ ਪਿੰਨ ਬੇਅਰਿੰਗਾਂ 'ਤੇ ਦੋ ਬੈਕ ਵ੍ਹੀਲਜ਼ ਦੀ ਵਿਧੀ ਹੈ। ਤੋਪ ਨੂੰ ਮੌਸਮ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਟੀਨ ਸ਼ੈੱਡ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਲਗਭਗ 100 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ (220 ਪੌਂਡ) ਬਾਰੂਦ ਨੇ 50 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ (110 ਪੌਂਡ) ਵਜ਼ਨ ਵਾਲਾ ਗੋਲਾ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਤੋਪਾਂ ਅਤੇ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਰੇਂਜ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੈਵਾਣ ਤੋਪ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਾਰ ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੂਜਾ ਦੁਆਰਾ 1720 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਟੈਸਟ-ਫਾਇਰ ਵਜੋਂ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸੱਯਦ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੱਤਾ ਤੋਂ ਬੇਦਖਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਅਤਿਕਥਨੀ ਵਾਲਾ ਮਿੱਥ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਹਥਿਆਰ ਦੀ ਰੇਂਜ 40 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (25 ਮੀਲ) ਸੀ, ਦੂਜੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ 35, 22 ਅਤੇ 11 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (6.8 ਮੀਲ) ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਹੀ ਸੀਮਾ ਸ਼ਾਇਦ ਵਿਗਿਆਨਕ ਗਣਨਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਦੇ ਵੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਸਥਾਨਕ ਯਾਤਰੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤੇ ਸਰੋਤ ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਚਾਕਸੂ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗੋਲਾ ਦਾਗਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਦੰਤਕਥਾ ਹੈ ਕਿ ਗੋਲਾ ਚੱਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਸ-ਪਾਸ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਗਰਭਪਾਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।