ਤਮਸ (ਦਰਸ਼ਨ)

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਗਿਆਨਕੋਸ਼ ਤੋਂ


ਤਮਸ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: तमस् ਤਮਸ "ਹਨੇਰਾ") / ਤਜੋ ਗੁਣ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾਂ (ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ, ਗੁਣਾਂ, ਗੁਣਾਂ, ਗੁਣਾਂ) ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਇੱਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਸੰਕਲਪ ਹੈ ਜੋ ਹਿੰਦੂ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਸੰਖਿਆ ਸਕੂਲ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[1] ਬਾਕੀ ਦੋ ਗੁਣ ਹਨ ਰਜੋ (ਜੋਸ਼ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ) ਅਤੇ ਸਤੋ (ਪਵਿੱਤਰਤਾ, ਚੰਗਿਆਈ)। ਤਮਸ ਜੜ੍ਹਤਾ, ਅਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ, ਸੁਸਤੀ ਦਾ ਗੁਣ ਹੈ।

ਨਿਰੁਕਤੀ[ਸੋਧੋ]

ਵੈਦਿਕ ਸ਼ਬਦ ਤਾਮਸ "ਹਨੇਰੇ" ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੰਡੋ-ਯੂਰਪੀਅਨ ਸ਼ਬਦ *temH-es, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਹਨੇਰਾ" ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ।[2]

ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ[ਸੋਧੋ]

ਸੰਖਯ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਗੁਣ ਤਿੰਨ "ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ, ਗੁਣਾਂ" ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ: ਸਤੋ, ਰਜੋ ਅਤੇ ਤਮੋ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਕੂਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਵਹਾਰ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਇਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਿੰਨ ਗੁਣ ਇਹ ਹਨ:

  • ਸਤੋ ਸੰਤੁਲਨ, ਸਦਭਾਵਨਾ, ਚੰਗਿਆਈ, ਸ਼ੁੱਧਤਾ, ਸਰਵ ਵਿਆਪੀ, ਸੰਪੂਰਨ, ਸਕਾਰਾਤਮਕ, ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ, ਸਦਗੁਣੀ ਦਾ ਗੁਣ ਹੈ।[3]
  • ਰਜੋ ਜਨੂੰਨ, ਸਰਗਰਮੀ, ਸੰਚਾਲਿਤ, ਗਤੀਸ਼ੀਲ, ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਹੈ।[4][5]
  • ਤਮਸ/ਤਜੋ ਸੁਸਤੀ ਜਾਂ ਅਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ, ਉਦਾਸੀਨਤਾ, ਜੜ੍ਹਤਾ ਜਾਂ ਸੁਸਤੀ ਦਾ ਗੁਣ ਹੈ।[6][7]

ਉਹ ਕਿਰਿਆ ਜੋ ਸਦਗੁਣੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਨੇਹ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਸਾਤਵਿਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਉਹ ਕੰਮ ਜੋ ਨਿਰੋਲ ਅਨੰਦ, ਖ਼ੁਦਗਰਜ਼ੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਜਤਨ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਰਾਜਸਿਕ ਹੈ; ਉਹ ਕਾਰਵਾਈ ਜੋ ਭਰਮ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਦੂਜਿਆਂ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਜਾਂ ਸੱਟ ਲੱਗਣ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੇ ਬਗੈਰ, ਤਮਾਸਿਕ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ।

- ਭਗਵਦ ਗੀਤਾ, ਅਧਿਆਇ 18, 23-25 [31]

ਸਿੱਖ ਧਰਮ[ਸੋਧੋ]

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤਮਸ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ:


"ਚੌਦਵਾਂ ਦਿਨ: ਉਹ ਜੋ ਚੌਥੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਰਜੋ, ਤਮੋ ਅਤੇ ਸਤੋ ਦੇ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾਂ "ਰਾਜਸ, ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ; ਤਾਮਸ, ਹਨੇਰੇ ਅਤੇ ਜੜ੍ਹਤਾ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ; ਅਤੇ ਸਤਿਵਾਂ, ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਗੁਣ, ਸਭ ਨੂੰ ਮਾਇਆ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤੁਹਾਡਾ ਭਰਮ ਹੈ। ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਜਿਸ ਨੂੰ ਚੌਥੀ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ- ਉਹ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਸਰਵਉੱਚ ਅਵਸਥਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ" (SGGS [1])ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।"(SGGS)[1]

ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]

  1. James G. Lochtefeld, Guna, in The Illustrated Encyclopedia of Hinduism: A-M, Vol. 1, Rosen Publishing, ISBN 9780823931798, page 265
  2. Peter Schrijver (1995). Studies in British Celtic Historical Phonology. Rodopi. p. 221. ISBN 90-5183-820-4.
  3. Alter, Joseph S., Yoga in modern India, 2004 Princeton University Press, p 55
  4. Feuerstein, Georg The Shambhala Encyclopedia of Yoga, Shambhala Publications, 1997
  5. Alban Widgery (1930), The principles of Hindu Ethics, International Journal of Ethics, Vol. 40, No. 2, pages 234-237
  6. Whicher, Ian The Integrity of the Yoga Darśana, 1998 SUNY Press, 110
  7. Feuerstein, Georg The Shambhala Encyclopedia of Yoga, Shambhala Publications, 1997