ਤਾਮਰੇਸ਼ਵਰੀ ਮੰਦਿਰ
ਤਾਮਰੇਸ਼ਵਰੀ ਮੰਦਿਰ ( ਦਿੱਕਰਵਾਸਿਨੀ, ਕੇਸਾਈ ਖਾਟੀ ਵੀ)[1] ਲਗਭਗ 18 . ਤਿਨਸੁਕੀਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ, ਅਸਾਮ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਦੀਆ ਤੋਂ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ। ਮੰਦਰ ਗੈਰ-ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਆਦਿਵਾਸੀ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਵਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[2] ਕੁਝ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਚੂਤੀਆ ਰਾਜੇ ਨੇ ਸਾਲ 1442 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੰਧ ਬਣਾਈ ਸੀ[3] ਇਹ ਮੰਦਰ ਕੇਚੈਖਤੀ (ਕੇਚਾਈ ਦਾ ਅਰਥ ਕੱਚਾ ਅਤੇ ਖੱਟੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਖਾਣਾ), ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਕਬਾਇਲੀ ਦੇਵਤਾ ਜਾਂ ਬੋਧੀ ਦੇਵਤਾ ਤਾਰਾ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ,[4] ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸੀ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬੋਡੋ-ਕਚਾਰੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[5][6][7][8][9][10] ਹਿੰਦੂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਆ ਕੇ ਵੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਉਸ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕਬਾਇਲੀ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।[11] ਸੁਹਿਤਪਾਂਗਫਾ (1780 - 1795) ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਅਹੋਮ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਬਰਮਾ ਦੇ ਕੋਨਬੰਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਕੇਸਾਈਖੈਤੀ ਤਾਈ-ਖਮਤੀ ਮਾਦਾ ਦੇਵੀ ਨੰਗ ਹੂ ਤੂੰਗ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।[12]
ਪੱਥਰ ਦਾ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ[ਸੋਧੋ]
ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ,[13]
“Shiv-Charan-Prasadat Vridharajatan
Ya-Sri-Srimata-Mukta Dharmanarayana
Shri shrimati Digaravasini Ichtaka
Di-Virchit-Prakara-Nivaddha
Krit Agrahainike Saka 1364”— Tamresari Wall inscription
ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੰਦਿਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਮੁਕਤਾ ਧਰਮਨਾਰਾਇਣ (ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ) ਦੁਆਰਾ ਸਾਕਾ ਸਾਲ 1364 (1442 ਈ.) ਵਿੱਚ ਇੱਟਾਂ ( ਇਚਿਤਕਾ ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਨਾਮ ਤਾਮਰੇਸਰੀ[ਸੋਧੋ]
ਮੰਦਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੁੱਖ ਦਰਵਾਜ਼ੇ 'ਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੇ ਹਾਥੀ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੂਰਤੀਆਂ ਸਨ। ਕੰਧਾਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਮੋਰਟਾਰ ਦੇ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਮੰਦਰ ਦੀ ਛੱਤ ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਤਾਮਰੇਸ਼ਵਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਰਾ ਮੰਦਰ ਇੱਟਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਕੰਧ 'ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਬਲੀ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਸੀ।[14]
ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ[ਸੋਧੋ]
ਤਾਮਰੇਸਰੀ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਛੱਤ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਚਾਦਰ ਦੀ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਾਂਗਰੂੰਗ ਫੁਕਨ ਬੁਰੰਜੀ (1711 ਈ.) ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਹ ਨਾਮ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। 1848 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਡਾਲਟਨ ਨੇ ਸਾਈਟ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਮਿਲਿਆ, ਪਰ ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਛੱਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹਟਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। 1905 ਵਿੱਚ ਸਾਈਟ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਟੀ.ਬਲਾਕ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਚੌਰਸ ਢਾਂਚਾ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੁੱਖ ਇਮਾਰਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਟਾਂ ਦੀ ਕੰਧ ਨੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੰਦਰ ਸੀ ਜੋ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਾਲਿਕਾ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮੰਦਰ ਅੱਠ ਦੁਆਰਪਾਲਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਨਰੰਤਕ, ਤ੍ਰਿਪੁਰੰਤਕ, ਦੇਵੰਤਕ, ਯਮੰਤਕ, ਵੇਤਾਲੰਤਕ, ਦੁਰਧਰੰਤਕ, ਗਣੰਤਕ ਅਤੇ ਸ੍ਰਮੰਤਕ) ਦੇ ਨਾਲ ਅਸ਼ਟਭੁਜ ਸੀ। SF Hannay ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮੌਜੂਦਾ ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਪੱਛਮ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਗ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਬਲਾਕਾਂ ਦੀ ਨੀਂਹ 'ਤੇ, 8 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੱਕ ਲਗਭਗ 4.5 ਫੁੱਟ ਮੋਟੀ ਇੱਟ ਦੀ ਕੰਧ ਸੀ। ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਪੱਥਰ ਦੀ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਗੇਟਵੇ ਦੇ ਜੋ ਖੰਡਰ ਬਚੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਮਲ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਕਿਨਾਰੇ ਉੱਤੇ ਉੱਕਰੀ ਹੋਈ ਲਿੰਟਲ, ਕੁਝ ਸਜਾਵਟੀ ਛੋਟੇ ਥੰਮ੍ਹ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਤਿੰਨ ਬਲਾਕ, ਹਰੇਕ 7.5 ਫੁੱਟ ਲੰਬੇ ਅਤੇ 2 ਫੁੱਟ ਗੁਣਾ 18 ਇੰਚ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਿੰਗ ਕੰਧ ਦੇ ਬਲਾਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਇੱਕ ਅਡੋਲ ਕਠੋਰਤਾ ਦੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੇ ਪੋਰਫਾਇਰੀਟਿਕ ਗ੍ਰੇਨਾਈਟ ਸਨ। ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਕੋਨੇ 'ਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਪੱਥਰ ਦਾ ਗੇਟਵੇ ਸੀ ਜੋ ਧਾਰਾ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਬਿਸਤਰੇ ਵਿਚ ਗ੍ਰੇਨਾਈਟ ਅਤੇ ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਕਈ ਉੱਕਰੀ ਅਤੇ ਸਾਦੇ ਬਲਾਕ ਹਨ। [15] ਦੇਬਾਲਾ ਮਿੱਤਰਾ (1956) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮੰਦਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਚਤੁਰਾਯਤਨ ਸੀ, ਭਾਵ ਚਾਰ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ, ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਅਤੇ ਗ੍ਰੇਨਾਈਟ ਦੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਆਇਤਾਕਾਰ ਇੱਟ ਦੇ ਘੇਰੇ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਪ੍ਰਾਕਾਰਾ ਮੋਟੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 208 ਮਾਪਦਾ ਹੈ। ਫੁੱਟ 130 ਦੁਆਰਾ ਫੁੱਟ ਅਹਾਤੇ ਦੀ ਕੰਧ 4 ਫੁੱਟ ਚੌੜੀ ਅਤੇ 8 ਫੁੱਟ ਉੱਚੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਪੱਥਰ ਦਾ ਗੇਟਵੇ ਸੀ। 1959 ਦੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ, ਪਾਈਆ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗਾਦ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਢਾਂਚਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਗਿਆ ਸੀ।[16]
ਨੋਟਸ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "[I]n the eastern most boundary of Assam (near Sadiya) we find the pitha of a very interesting goddess.
- ↑ 'According to E.A. Gait, "The religion of the Chutiyas was a curious one.
- ↑ The Pãyã-Tãmresvari (Dikkaravãsiní) temple inscription announces that King Dharmanãrãyana raised in 1364 Šaka [1442 AD] a wall (prãkãra) around the temple of Dikkaravãsiní, popularly known as Tãmresvari."
- ↑ "In her fearsome self this deity bears so many resemblances to the fierce manifestation of Buddhist Tara that many scholars have suggested a Buddhist origin for her"(Gogoi 2011)
- ↑ Kechai Khati worshipped by Bodo-kacharis
- ↑ Rabhas worship Kechai-khati and celebrate the Kechai-khati festival once every year
- ↑ Kechai-khati festival of Rabhas
- ↑ The Tiwas, as well as the Koch, also worshipped Kechai Kati.
- ↑ "There is at Sadiya a shrine of Kechai Khati the tutelar deity of the Kacharis, which the Dimasa rulers continued to worship even after the establishment of their rule in Cachar."
- ↑ "The most famous temple of the Chutiyas was that of Kechaikhati, their primodial female deity.
- ↑ "(S)he [Kesai Khati] was incorporated into the Sanskritized cosmos of goddess tradition and as her tribal attributes were so strong to be denounced as non-Brahminical, her worship continued according to old customs."
- ↑ "Towards the north of the Lohit River is the Nang Hoo Toungh territory.
- ↑ Sircar, D.C,Journal of Ancient Indian History, p. 21.
- ↑ "Sadiya - Tourism, History, Culture and other facts". Retrieved 12 June 2015.
- ↑ Hanney, S.F. Journal of the Asiatic Soceity of Bengal p. 468.
- ↑ Tripathy, Byomakesh; Dutta, Sristidhar (8 February 2008). Religious History of Arunachal Pradesh. Gyan Publishing House. ISBN 9788121210027 – via Google Books.
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- Bhattacharjee, J. B. (1992), "The Kachari (Dimasa) state formation", in Barpujari, H. K. (ed.), The Comprehensive History of Assam, vol. 2, Guwahati: Assam Publication Board, pp. 391–397
- Gogoi, Kakoli (2011). "Envisioning Goddess Tara: A Study of the Tara Traditions in Assam". Proceedings of the Indian History Congress. 72: 232–239. ISSN 2249-1937. JSTOR 44146715.
- Dutta, Sristidhar (1985), The Mataks and their Kingdom, Allahabad: Chugh Publications
- Neog, Maheswar (1977). "Light on a Ruling Dynasty of Arunachal Pradesh in the Fourteenth and Fifteenth Centuries". Annals of the Bhandarkar Oriental Research Institute. 58/59: 813–820. ISSN 0378-1143. JSTOR 41691751.
- Kakati, Banikanta (1989), The Mother Goddess Kamakhya, Guwahati: Publication Board
- Laine, Nicolas (2019), Phi Muangs. Forces of the Place among the Khamti in Arunachal Pradesh
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ[ਸੋਧੋ]
Tamresari Temple ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮੀਡੀਆ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ ਹੈ