ਦਸ਼ਰੂਪਕ

ਦਸ਼ਰੂੂੂਪਕ ਗ੍ਰੰਥ ਆਚਾਰੀਆ ਧਨੰਜਯ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਮੰੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਦਸ਼ਰੂਪਕਮ (ਦਸ਼ਰੂਪਕਮ) ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਥੀਏਟਰ ਅਤੇ ਨਾਟਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀਆਂ ਲਈ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਨਿਯਮਾਂ (ਲਕਸ਼ਣ ਜਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰਣ ਗ੍ਰੰਥ) ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਗ੍ਰੰਥ ਹੈ, ਜੋ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਧਨੰਜਯਾ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਦਸ਼ਰੂਪਕਮ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਕਈ ਤਕਨੀਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿਧੀਆਂ ਅੱਜ ਦੇ ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਹਨ।  ਲੇਖਕ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਲੇਖਕ ਭਰਤ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਵਿਆਖਿਆ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕੰਮ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ।  ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਕ੍ਰਮਬੱਧ ਅਤੇ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਆਮ ਲੋਕ ਵਰਤ ਸਕਣ।  ਰੂਪਕਮ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ - ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਥੀਏਟਰ ਅਤੇ ਨਾਟਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।  ਉਹ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣ ਲਈ ਭਰਤ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਗਏ ਇੱਕੋ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਦਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਥੀਏਟਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ - ਦਸ਼ਰੂਪਕਮ - ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਦਸ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਲੇਖਕ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਵਾਸਤੂ (ਪਲਾਟ), ਨੇਤਾ (ਨਾਇਕ), ਅਤੇ ਰਸ (ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਪਹਿਲੂ) - ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਨਾਟਕ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ।

ਦਸ਼ਰੂਪਕਮ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਅਧਿਆਏ ਹਨ,[2] ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਾਟਯਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ 6000 ਦੇ ਉਲਟ, ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਲਗਭਗ 300 ਕਰਿਕਾ (ਛੰਦ) ਹਨ।  ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਹਰੇਕ ਅਧਿਆਇ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣ ਲਈ ਵਿਲੱਖਣ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ।  ਲੇਖਕ ਨਰੁੱਤਮ, ਨਰੁਤਮ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਰੂਪਕਮ (ਨਾਟਕ) ਦੇ ਅੰਗ ਮੰਨਦਾ ਹੈ;

ਪਹਿਲਾ ਅਧਿਆਇ ਰੂਪਕਮ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਡਰਾਮੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਫਿਰ ਪਲਾਟ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਦੂਜਾ ਅਧਿਆਇ ਉਹਨਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਨੇਤਾ (ਨਾਇਕ) ਨਾਇਕਾਂ ਅਤੇ ਨਾਇਕਾਵਾਂ ਕੋਲ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ।  (ਨੇਤਾ) ਤੀਜੇ ਅਧਿਆਇ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕ ਦੀਆਂ ਦਸ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।  ਚੌਥਾ ਅਧਿਆਇ ਰਸ ਦੀ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।  ਹਾਲਾਂਕਿ ਲੇਖਕ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਉਂਕਿ ਰਸ ਇੱਕ ਭਾਰੀ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ - ਉਹ ਕੇਵਲ ਸੰਖੇਪ ਵਰਣਨ ਪੇਸ਼ ਕਰੇਗਾ

ਦਸ਼ਰੂਪਕਮ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ।  ਰਚਨਾ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਟਿੱਪਣੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਵਲੋਕਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਲੇਖਕ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਧਨਿਕਾ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ਸੀ।[3][ਪੰਨਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]।  ਧਨਿਕਾ ਨੇ ਹਰੇਕ ਨਿਯਮ ਜਾਂ ਲਕਸ਼ਣ ਲਈ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਾਟਕਾਂ ਤੋਂ ਉਦਾਹਰਨ ਛੰਦਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ।  ਅਤੇ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਜੋੜੋ।

ਦਸ਼ਰੂਪਕਮ ਸੰਪਾਦਿਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦਸ ਰੁਪਕ

ਨਾਟਕ

ਪ੍ਰਕਾਰਣਮ੍

ਅੰਕਾ

eehamruga:

ਦੀਮਾ:

samavakara:

ਭਾਣਾ:

ਪ੍ਰਹਸਨਮ

ਵੀਥੀ

ਵਿਯੋਗ: