ਨਾਗੇਸ਼ ਭੱਟ

ਨਾਗੇਸ਼ ਭੱਟ (1730-1810) ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਨਵੇਂ ਵਿਆਕਰਨਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ,ਨਾਗੇਸ਼ ਭੱਟ ਦਾ ਦੂਜਾ ਨਾਮ ਨਗੋਜਿ ਭੱਟ ਵੀ ਹੈ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੋਨੇ-ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ਿਵ ਭੱਟ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸਤੀ ਦੇਵੀ ਸੀ।ਇਹ ਵਿਆਕਰਣਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗ੍ਰੰਥ ‘ਸਿਧਾਂਤਕੌਮੁਦੀ’ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਭੱਟੋਜਿ ਦੀਕਸ਼ਿਤ ਦੇ ਪੜਪੋਤੇ ਵੀਰੇਸ਼ਵਰ ਦੀਕਸ਼ਿਤ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹਰੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤ ਦੇ ਚੇਲੇ ਸਨ।ਸਾਹਿਤ, ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਜੋਤਿਸ਼ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਬੇਰੋਕ ਗਤੀ ਸੀ।

ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਯਾਗ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸ਼੍ਰਿਂਗਵਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਸਨ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਾਏ ਹੈ ਕਿ ਨਾਗੇਸ਼ ਭੱਟ ਨੂੰ ਨੰ. 1772 ਵਿੱਚ, ਜੈਪੁਰ ਰਾਜ ਨੂੰ ਅਸ਼ਵਮੇਧ ਯੱਗ ਦੇ ਮੌਕੇ ਤੇ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਨਾਗੇਸ਼ ਭੱਟ ਸੰਨਿਆਸ ਲੈ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਅਸ਼ਵਮੇਧ ਦਾ ਸੱਦਾ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਨਾਗੇਸ਼ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਲੜੀਵਾਰ ਸਮੱਗਰੀ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਨਾਗੇਸ਼ ਨੇ ਭਾਨੂਦੱਤ ਦੀ ''ਰਸਮਜਾਰੀ'' ''ਤੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਸ ਟਿੱਪਣੀ ਦਾ ਖਰੜਾ ਇੰਡੀਆ ਆਫਿਸ, ਲੰਡਨ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਚ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਲਿਖਣ ਕਾਲ ਸੰਵਤ 1769 ਈ. ਬਾਲਸ਼ਰਮਾ ਨਾਗੇਸ਼ ਭੱਟ ਦੇ ਪਰਿਪੱਕਾਤ ਚੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ। ਮੰਨੂਦੇਵ ਅਤੇ ਹੈਨਰੀ ਕੋਲਬਰੂਕ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਉਸਨੇ "ਥੀਓਲੋਜੀ ਕਲੈਕਸ਼ਨ" ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਗ੍ਰੰਥ ਲਿਖਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ​​ਚੇਲੇ ਹੋਣ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਉਣਾ ਔਖਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਨਾਗੇਸ਼ ਦੀ ਆਦਿਮ ਗੁਰੂ ਪਰੰਪਰਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ-

ਨਾਗੇਸ਼ ਇੱਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਿਆਕਰਣਕਾਰ ਹੈ। ਮੌਲਿਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਸ ਦੀਆਂ ਬਾਲਗ ਵਾਰਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵੀ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਛਪ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਧਰਮ-ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਨਵੇਂ ਵਿਚਾਰ ਆਏ ਹਨ। ਨਵੇਂ ਤਰਕ ਅਤੇ ਕਥਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੈ, ਪਰ ਮਹਾਭਾਸ਼ਯਕਰ ਦੀ ਸੀਮਾ ਵਿੱਚ ਸਭ ਕੁਝ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਨਾਗੇਸ਼, ਲਘੂਸ਼ਬਦੇਂਦੁਸ਼ੇਖਰ, ਬ੍ਰਿਹਛਬਦੇਂਦੁਸ਼ੇਖਰ, ਪਰਿਭਾਸ਼ੇਂਦੁ ਸ਼ੇਖਰ, ਲਘੂ ਮੰਜੂਸ਼ਾ, ਪਰਮਲਘੁਮਜੁਸ਼ਾ, ਸਪੋਟਵਾਦ, ਮਹਾਭਾਸ਼ਯ-ਪ੍ਰਤਿਖਯਾਨ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਪਤੰਜਲੀ ਦੀ ਮਹਾਭਾਸ਼ਯ ਉੱਤੇ ਟੀਕਾ ਉਦਯੋਤ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰਸਮੰਜਰੀ ਟਿੱਪਣੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਵਿਚ ਭਰਪੂਰ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੋਈ ਹੈ। ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਅਤੇ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਬਹੁਤ ਹਨ. ਵਿਆਕਰਣ-ਸਿਧਾਂਤ-ਮੰਜੂਸ਼ਾ ਨਾਗੇਸ਼ ਦੀ ਵਿਆਕਰਣ ਦਰਸ਼ਨ ਪੁਸਤਕ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਉਦਯੋਤ ਅਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੁਸ਼ੇਖਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੈ। ਪਰਭਸ਼ੇਂਦੁਸ਼ੇਖਰ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਇਸ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੁਸਤਕ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਮਾਮੂਲੀ ਸ਼ਬਦ ਦੁਸ਼ੇਖਰ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਹਚਬਦੇਂਦੁਸ਼ੇਖਰ ਭੱਟੋਜੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤ ਦੁਆਰਾ ਸਿਧਾਂਤਕੌਮੁਦੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੀ ਹਨ।