ਨਾਨਕ ਛੱਕ

ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਵਿਆਹ ਮੌਕੇ ਨਾਨਕਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਇੱਕ ਰਸਮ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਮੁੰਡੇ ਜਾਂ ਕੁੜੀ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਖਰਚੇ ਵਿੱਚ ਸਹਾਰਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਨਾਨਕਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੀ ਦੋਹਤੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਸਮੇਂ ਦਾਜ ਲਈ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਗਹਿਣੇ, ਸੂਟ, ਬਿਸਤਰੇ, ਭਾਂਡੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਮਾਨ ਨੂੰ ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਦੋਹਤੇ ਦੇ ਵਿਆਹ ਸਮੇਂ ਵੀ ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਉਸ ਨਾਨਕ ਛੱਕਾ ਵਿਚ ਦੋਹਤੇ ਨੂੰ ਜੋੜਾ ਜਾਮਾ (ਸੂਟ) ਆਪਣੀ ਧੀ ਤੇ ਧੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ, ਸੱਸ ਸਹੁਰੇ ਨੂੰ ਸੂਟ, ਖੇਸ, ਦੁਪੱਟੇ, ਕਪੜੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪੈਸੇ ਵਾਲੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੋਹਤੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਗਹਿਣਾ ਵੀ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਨਕਦ ਪੈਸੇ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਦੋਹਤੇ ਦੀ ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਵਿਚ ਬਿਸਤਰੇ, ਭਾਂਡੇ ਆਦਿ ਹੋਰ ਕੋਈ ਸਾਮਾਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਦੇਣ ਦਾ ਅਸਲ ਮੰਤਵ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਦੋਹਤੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਵਿਚ ਜਿਨਸ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਦਦ ਦੇਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਨਾਨਕੇ ਆਪਣੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਪਹਿਲੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਹਰ ਪਰਿਵਾਰ ਪਹਿਲੀ ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਵਿਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇਕ ਸੋਨੇ ਦੀ ਟੂਮ, ਦੋ ਪੱਕੇ ਬਿਸਤਰੇ, ਦੋ ਕੱਚੇ ਬਿਸਤਰੇ, 5 ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਅਤੇ ਦੋ ਸੂਟ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਜਿਹੜੇ ਨਾਨਕੇ ਮਾਇਕ ਤੌਰ ਤੇ ਤਕੜੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਉਹ ਸੋਨੇ ਦੀ ਭਾਰੀ ਟੂਮ, ਦੋ ਪੱਕੇ ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ 5 ਪੱਕੇ ਬਿਸਤਰੇ, ਦੋ ਕੱਚੇ ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ 5/7 ਕੱਚੇ ਬਿਸਤਰੇ, 5 ਭਾਂਡਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ 11 ਭਾਂਡੇ, ਦੋ ਸੂਟਾਂ ਦੀ ਥਾਂ 5/7 ਸੂਟ ਆਪਣੀ ਦੋਹਤੀ ਲਈ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਨਾਨਕੇ ਇਸ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਵੀ ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਵਿਚ ਜੋ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਮੰਜਿਆਂ ਉੱਪਰ ਰੱਖ ਕੇ ਸ਼ਰੀਕੇ ਨੂੰ ਵਿਖਾਉਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਵੀ ਸੀ। ਦੋਹਤੀ/ਦੋਹਤੇ ਲਈ ਦਿੱਤੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਸਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸੂਟ, ਪੱਗਾਂ, ਖੇਸ, ਦੁਪੱਟੇ ਆਦਿ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਪੱਕੇ ਲਾਗੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸੂਟ, ਖੇਸ, ਦੁਪੱਟੇ ਆਦਿ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।

ਅੱਜ ਦੀਆਂ ਲੜਕੀਆਂ/ਲੜਕਿਆਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਲਈ ਬਹੁਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਕਦ ਪੈਸੇ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੀ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਨੇ ਹੁਣ ਜਿਨਸ ਰੂਪ ਦੀ ਥਾਂ ਪੈਸੇ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ।

ਨਾਨਕ ਛੱਕ

“ ਵਿਆਹ ਦੇ ਮੌਕੇ ਤੇ ਲਾੜੀ ਦੇ ਨਾਨਕੇ ਲਾੜੀ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਸਤਾਂ ਭੇਂਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਦਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਲੜਕੀ ਦਾ ਜੌੜਾ ਬਿਸਤਰਾ ਆਦਿ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਚਾਂਦੀ ਅਥਵਾ ਸੋਨੇ ਦੇ ਗਹਿਣੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਨਾਨਕ ਵਾਲ਼ੀ ਅਥਵਾ ‘ਨਾਨਕ ਛੱਕ’ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ” “ ਸ਼ਾਮ ਸਮੇਂ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸ਼ਰੀਕਾ ਅਤੇ ਬਾਹਰੋਂ ਆਏ ਸਾਰੇ ਸਾਕ ਸੰਬੰਧੀ ਨਾਨਕਿਆਂ ਸਮੇਤ ਇਕੱਠੇ ਜੁੜ ਕੇ ਬੈਠਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਵਿਆਂਹਦੜ ਦੀ ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਭਰਜਾਈ ਭਤੀਜਿਆਂ ਦੇ ਪੱਲੇ ਲੱਡੂ, ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਖੰਮਣੀ ਪਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੱਥੇ ਤੇ ਹਲਦੀ ਦਾ ਟਿੱਕਾ ਲਗਾ ਕੇ ਸ਼ਗਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਨਾਨਕਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਲਿਆਂਦਾ ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਦਾ ਸਮਾਨ ਵਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੌੜੇ ਤੇ ਬਿਸਤਰੇ ਆਦਿ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ” “ ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਵਿੱਚ ਸੁਹਾਗ ਦਾ ਚੂੜਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮਾਮੇ ਕੰਨਿਆ ਦੀਆਂ ਬਾਹਵਾਂ ਵਿੱਚ ਚਾੜਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਵਸਤੂਆਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਨਾਨਕਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਕੰਨਿਆ ਦੇ ਦਾਜ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਆਪਣਾ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਦੇ ਗੀਤ

ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਬਾਰੇ ਕਈ ਗੀਤ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਦੇਖੋ ਬਈ ਲੋਕੋ ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਬਈ ਨਾਨਕ ਛੱਕ, ਨਾਨੇ ਨੇ ਧਰ ਦਿੱਤੇ ਬਈ ਸੌ ਤੇ ਸੱਠ, ਬਈ ਸੌ ਤੇ ਸੱਠ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਨਾਨਾ ਨਾਨੀ ਤਾਂ ਚੋਖਾ ਕੁੱਝ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਮਾਮੀਆਂ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਛੱਕ ਦੇ ਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਨਾਨੀ ਸਤਪੁਤਰੀ ਕਤਿਆ ਨਾਨੇ ਠੋਕ ਉਣਆਇਆ ਦੇਵਣ ਦਾ ਵੇਲ਼ਾ ਆਇਆ ਤਾਂ ਮਾਮੀ ਰਗੜਾ ਪਾਇਆ। ”

ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਦੇ ਬਦਲਦੇ ਰੂਪ

“ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਨਕਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਵਿੱਚ ਭਾਂਡੇ, ਬਿਸਤਰੇ ਤੇ ਸੂਟ ਆਦਿ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਅੱਜ ਦੀਆਂ ਲੜਕੀਆਂ, ਲੜਕਿਆਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਬਹੁਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਕਦ ਪੈਸੇ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੀ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਨਾਨਕ ਛੱਕ ਨੇ ਹੁਣ ਜਿਨਸ ਰੂਪ ਦੇ ਥਾਂ ਪੈਸੇ ਦਾ ਰੂਪ ਦਾ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ”