ਪਹਾੜ

ਇੱਕ ਪਰਬਤ ਜਾਂ ਪਹਾੜ ਧਰਤੀ ਦੀ ਧਰਤੀ-ਸੱਤਾਹ ਉੱਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਉੱਚਾ ਉਠਾ ਹੋਇਆ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇੱਕ ਪਹਾੜ ਇੱਕ ਪਠਾਰ ਤੋਂ ਸੀਮਤ ਸਿਖਰ ਖੇਤਰ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 300 ਮੀਟਰ (980 ਫੁੱਟ) ਉੱਪਰ ਉੱਠਦਾ ਹੈ। ਪਹਾੜ ਜਿਆਦਾਤਰ ਇੱਕ ਲਗਾਤਾਰ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਪਹਾੜ ਟੈਕਟੋਨਿਕ ਤਾਕਤਾਂ, ਕਟੌਤੀ, ਜਾਂ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਦੁਆਰਾ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਲੱਖਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਪਹਾੜਾਂ ਨੂੰ ਮੌਸਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ, ਢਲਾਣ ਅਤੇ ਹੋਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹਿਕ ਬਰਬਾਦੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਟੌਤੀ ਦੁਆਰਾ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪੱਧਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪਹਾੜਾਂ 'ਤੇ ਉੱਚੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪੱਧਰ ਦੇ ਸਮਾਨ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ 'ਤੇ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ ਠੰਢੇ ਮੌਸਮ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਠੰਢੇ ਮੌਸਮ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ: ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਚਾਈਆਂ 'ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਘੱਟ ਪਰਾਹੁਣਚਾਰੀ ਵਾਲੇ ਭੂਮੀ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਘੱਟ ਅਤੇ ਸਰੋਤ ਕੱਢਣ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਈਨਿੰਗ ਅਤੇ ਲੱਕੜ ਕੱਟਣਾ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਹਾੜ ਚੜ੍ਹਨਾ ਅਤੇ ਸਕੀਇੰਗ।

ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਪਹਾੜ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਮਾਊਂਟ ਐਵਰੈਸਟ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਸਿਖਰ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ 8,850 ਮੀਟਰ (29,035 ਫੁੱਟ) ਉੱਚੀ ਹੈ। ਸੂਰਜੀ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗ੍ਰਹਿ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਪਹਾੜ ਮੰਗਲ 'ਤੇ 21,171 ਮੀਟਰ (69,459 ਫੁੱਟ) ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਓਲੰਪਸ ਮੌਨਸ ਹੈ। ਪਣਡੁੱਬੀ ਭੂਮੀ ਸਮੇਤ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਪਹਾੜ ਹਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮੌਨਾ ਕੀਆ ਹੈ ਜੋ ਇਸਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ 9,330 ਮੀਟਰ (30,610 ਫੁੱਟ) 'ਤੇ ਹੈ; ਕੁਝ ਵਿਗਿਆਨੀ ਇਸਨੂੰ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।^[1]

ਪਹਾੜ 4 ਪ੍ਰਕਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹੈ: -

ਲਪੇਟਿਆ ਹੋਇਆ ਪਰਵਤ
ਭਰੋਂਥ ਪਰਵਤ ਜਾਂ ਬਲਾਕ ਪਰਵਤ
ਜਵਲਾਮੁਖਿ ਪਰਵਤ
ਅਵਸਿਸਤ ਪਰਵਤ

ਲਪੇਟਿਆ ਹੋਇਆ ਪਹਾੜ

ਇਹ ਤਦ ਬਣਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਧਰਤੀ ਦੀ ਟੇਕਟਾਨਿਕ ਚੱਟਾਨਾਂ ਇੱਕ ਦੂੱਜੇ ਵਲੋਂ ਟਕਰਾਂਦੀ ਜਾਂ ਸਿਕੁੜਤੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਵਿੱਚ ਮੋਦ ਦੇ ਕਾਰੰਨ ਉਭਾਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜ ਜਵਾਨ ਮੋੜਦਾਰ ਪਹਾੜ ਹਨ। ਹਿਮਾਲਾ, ਯੂਰੋਪੀ ਆਲਪਸ, ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਕੀ, ਦੱਖਣ ਅਮਰੀਕੀ ਏੰਡੀਜ, ਆਦਿਕ ਸਾਰੇ ਜਵਾਨ ਅਰਥਾਤ ਨਵੇਂ ਪਹਾੜ ਹਨ। ਇਹ ਦੁਨਿਅ ਦੇ ਸਬਸੇ ਨਵੇਂ ਪਹਾੜ ਅਤੇ ਸਭ ਵਲੋਂ ਉਚਹੇ ਪਹਾੜ ਹੈ।