ਬਾਜਰਾ

ਬਾਜਰਾ
ਅਨਾਜ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਬਾਜਰਾ
ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਵਰਗੀਕਰਨ
ਜਗਤ:	Plantae
(unranked):	Angiosperms
(unranked):	Monocots
(unranked):	Commelinids
ਤਬਕਾ:	Poales
ਪਰਿਵਾਰ:	Poaceae
ਉੱਪ-ਪਰਿਵਾਰ:	Panicoideae
ਜਿਣਸ:	Pennisetum
ਪ੍ਰਜਾਤੀ:	P. glaucum
Binomial name
Pennisetum glaucum (L.)R.Br.
Synonyms
Setariopsis glauca (L.) Samp. Setaria sericea (Sol.) P.Beauv. Setaria rufa Chevall. Setaria lutescens (Weigel) F.T.Hubb. Setaria glauca (L.) P.Beauv. Phleum africanum Lour. Pennisetum typhoideum var. plukenetii Pennisetum typhoideum var. echinurus Pennisetum typhoideum Rich. Pennisetum typhoides (Burm.f.) Stapf & C.E.Hubb. Pennisetum spicatum subsp. willdenowii Pennisetum spicatum var. typhoideum Pennisetum spicatum var. macrostachyum Pennisetum spicatum var. longipedunculatum Pennisetum spicatum var. echinurus Pennisetum spicatum (L.) Körn. Pennisetum solitarium Stokes Pennisetum pycnostachyum Stapf & C.E.Hubb. Pennisetum plukenetii (Link) T.Durand & Schinz Pennisetum nigritarum var. macrostachyum Pennisetum nigritarum var. deflexum Pennisetum nigritarum (Schltdl.) T.Durand & Schinz Pennisetum megastachyum Steud. Pennisetum malacochaete Stapf & C.E.Hubb. Pennisetum maiwa Stapf & C.E.Hubb. Pennisetum linnaei Kunth Pennisetum leonis Stapf & C.E.Hubb. Pennisetum indicum A.Braun Pennisetum giganteum Ten. ex Steud. Pennisetum gibbosum Stapf & C.E.Hubb. Pennisetum gambiense Stapf & C.E.Hubb. Pennisetum echinurus (K.Schum.) Stapf & C.E.Hubb. Pennisetum cinereum Stapf & C.E.Hubb. Pennisetum cereale Trin. Pennisetum aureum Link Pennisetum ancylochaete Stapf & C.E.Hubb. Pennisetum americanum subsp. typhoideum Pennisetum americanum subsp. spicatum Pennisetum americanum f. echinurus Pennisetum americanum (L.) Leeke Pennisetum albicauda Stapf & C.E.Hubb. Penicillaria willdenowii Klotzsch ex.A.Braun & C.D.Bouché Penicillaria typhoidea (Burm.) Schltdl. Penicillaria spicata (L.) Willd. Penicillaria solitaria Stokes Penicillaria roxburghii Müll.Berol Penicillaria plukenetii Link Penicillaria nigritarum Schltdl. Penicillaria mossambicensis Müll.Berol Penicillaria macrostachya Klotzsch Penicillaria involucrata (Roxb.) Schult. Penicillaria elongata Schrad. ex Schltdl. Penicillaria deflexa Andersson ex A.Braun Penicillaria ciliata Willd. Penicillaria arabica A.Braun Penicillaria alopecuroides A.Braun Panicum spicatum (L.) Roxb. Panicum sericeum Aiton Panicum lutescens Weigel Panicum involucratum Roxb. Panicum indicum Mill. Panicum holcoides Trin. Panicum glaucum L. Panicum compressum Balb. ex Steud. Panicum coeruleum Mill. Panicum americanum L. Panicum alopecuroides J.Koenig ex Trin. Ixophorus glaucus (L.) Nash Holcus spicatus L. Holcus racemosus Forssk. Holcus paniciformis Roxb. ex Hook.f. Chamaeraphis glauca (L.) Kuntze Chaetochloa lutescens (Weigel) Stuntz Chaetochloa glauca (L.) Scribn. Cenchrus pycnostachyus Steud. Andropogon racemosus (Forssk.) Poir. ex Steud. Alopecurus typhoides Burm.f.

Pennisetum glaucum
MHNT

ਪਰਲ ਮਿੱਲਟ (ਪੈਨਿਸੈਟਮ ਗੋਲਕਾਮ, Eng: Pearl millet) ਜਾਂ: ਮੋਤੀ ਬਾਜਰਾ, ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਵਧੀਆਂ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੇ ਸਾਉਲ ਜ਼ੋਨ ਵਿਚ ਫਸਲੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਾਲੀਆ ਅਖਾੜੇ ਦੇ ਖੋਜਾਂ ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਮਾਲੀ ਦੇ ਸਾਹਲ ਜ਼ੋਨ ਤੇ 2500 ਤੋਂ 2000 ਬੀ.ਸੀ. ਦੇ ਦਰਮਿਆਨੀ ਮੋਤੀ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਫਸਲ ਫੈਲ ਗਈ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਚਲੀ ਗਈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 2000 ਬਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ 1500 ਬੀ.ਸੀ. ਤੱਕ ਹੌਲਰ ਦੀ ਸਾਈਟ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮਾਣ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲਿਆ ਹੈ। ਕਾਸ਼ਤ ਵੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ। ਨਾਈਜੀਰੀਆ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਹਿੱਸੇ (ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਬੋਰੋਨੋ ਅਤੇ ਯੋਬੇ ਰਾਜਾਂ) ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਬਾਜਰਾ ਉੱਗਦਾ ਹੈ. ਇਹ ਉਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਪੇਂਡੂਆਂ ਲਈ ਭੋਜਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹੈ. ਸੋਕੇ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹ ਵਰਗੇ ਕਠੋਰ ਮੌਸਮੀ ਹਾਲਾਤ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫਸਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 1850 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਮੋਤੀ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਰਿਕਾਰਡ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਅਤੇ 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਫਸਲ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਕਾਸ਼ਤ 

ਜ਼ਿਮਬਾਬਵੇ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਇੱਕ ਬਾਜਰੇ ਫਸਲ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਸੋਕੇ, ਘੱਟ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ, ਅਤੇ ਉੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਲ ਬਾਜਰੇ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਢਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉੱਚ ਖਾਰੇ ਜਾਂ ਘੱਟ ਪੀ ਐਚ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਅਜਿਹੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹੋਰ ਅਨਾਜ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੱਕੀ ਜਾਂ ਕਣਕ, ਨਹੀਂ ਬਚ ਸਕਦੇ। ਮੋਤੀ ਬਾਜਰੇ ਇੱਕ ਗਰਮੀਆਂ ਦੀ ਸਾਲਾਨਾ ਫਸਲ ਹੈ ਜੋ ਡਬਲ ਫਸਲ ਅਤੇ ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਲਈ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ।

ਅੱਜ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿਚ 260,000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਮੋਤੀ ਬਾਜਰਾ ਉੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਕੁੱਲ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਲਗਭਗ 50% ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਹੈ।

ਬਿਜਾਈ

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧਿਆ ਸਮਾਂ ਜੁਲਾਈ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਹੈ। ਬੀਜ ਦੀ ਦਰ 1.5 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸੋਧੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ:

PHB 2884, PHB 2168, PCB 164, PHB 47

ਕੀੜੇ 

• root bug (ਰੂਟ ਬੱਗ)

• grasshopper (ਟਿੱਡੀ)

ਬਿਮਾਰੀਆਂ

• Green ear / Downy mildew (ਗ੍ਰੀਨ ਕੰਨ)
• Grain smut (ਅਨਾਜ ਦਾ ਚਟਾਕ)
• Ergot (ਇਰਗਟ)

ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਬਾਜਰਾ

ਭਾਰਤ ਮੋਤੀ ਬਾਜਰੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਤਪਾਦਨ ਵਾਲਾ ਰਾਜ ਹੈ।