ਬਾਜਰਾ
| colspan=2 style="text-align: centerਬਾਜਰਾ | |
|---|---|
| |
| ਅਨਾਜ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਬਾਜਰਾ | |
| colspan=2 style="text-align: centerਵਿਗਿਆਨਿਕ ਵਰਗੀਕਰਨ | |
| ਜਗਤ: | Plantae |
| (unranked): | Angiosperms |
| (unranked): | Monocots |
| (unranked): | Commelinids |
| ਤਬਕਾ: | Poales |
| ਪਰਿਵਾਰ: | Poaceae |
| ਉੱਪ-ਪਰਿਵਾਰ: | Panicoideae |
| ਜਿਣਸ: | Pennisetum |
| ਪ੍ਰਜਾਤੀ: | P. glaucum |
| ਦੁਨਾਵਾਂ ਨਾਮ | |
| Pennisetum glaucum (L.)R.Br. | |
| Synonyms | |
|
Setariopsis glauca (L.) Samp. | |
ਪਰਲ ਮਿਲਟ (ਪੈਨਿਸੈਟਮ ਗਲੌਕਮ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਾਮ: Pearl millet) ਜਾਂ: ਮੋਤੀ ਬਾਜਰਾ, ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਬੀਜੀ ਜਾਂਦੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੇ ਸਾਉਲ ਜ਼ੋਨ ਵਿਚ ਫਸਲੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਖੋਜਾਂ ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਮਾਲੀ ਦੇ ਸਾਹਲ ਜ਼ੋਨ ਤੇ 2500 ਤੋਂ 2000 ਬੀ.ਸੀ. ਦੇ ਦਰਮਿਆਨੀ ਮੋਤੀ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਹ ਫਸਲ ਫੈਲ ਗਈ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚੋਂ ਭਾਰਤ ਚਲੀ ਗਈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 2000 ਬਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ 1500 ਬੀ.ਸੀ. ਤੱਕ ਹੌਲਰ ਦੀ ਸਾਈਟ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮਾਣ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲਿਆ ਹੈ। ਕਾਸ਼ਤ ਵੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ। ਨਾਈਜੀਰੀਆ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਹਿੱਸੇ (ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਬੋਰੋਨੋ ਅਤੇ ਯੋਬੇ ਰਾਜਾਂ) ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਬਾਜਰਾ ਉੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਪੇਂਡੂਆਂ ਲਈ ਭੋਜਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹੈ। ਸੋਕੇ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹ ਵਰਗੇ ਕਠੋਰ ਮੌਸਮੀ ਹਾਲਾਤ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫਸਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 1850 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਮੋਤੀ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਰਿਕਾਰਡ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਅਤੇ 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਫਸਲ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਵਿਸ਼ਾ ਸੂਚੀ
ਕਾਸ਼ਤ [ਸੋਧੋ]
ਸੋਕੇ, ਘੱਟ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ, ਅਤੇ ਉੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਲ ਬਾਜਰੇ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਢਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉੱਚ ਖਾਰੇ ਜਾਂ ਘੱਟ ਪੀ ਐਚ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਅਜਿਹੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹੋਰ ਅਨਾਜ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੱਕੀ ਜਾਂ ਕਣਕ, ਨਹੀਂ ਬਚ ਸਕਦੇ। ਮੋਤੀ ਬਾਜਰੇ ਇੱਕ ਗਰਮੀਆਂ ਦੀ ਸਾਲਾਨਾ ਫਸਲ ਹੈ ਜੋ ਡਬਲ ਫਸਲ ਅਤੇ ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਲਈ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ।
ਅੱਜ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿਚ 260,000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਮੋਤੀ ਬਾਜਰਾ ਉੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਕੁੱਲ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਲਗਭਗ 50% ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਹੈ।
ਬਿਜਾਈ[ਸੋਧੋ]
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧਿਆ ਸਮਾਂ ਜੁਲਾਈ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਹੈ। ਬੀਜ ਦੀ ਦਰ 1.5 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸੋਧੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਕਿਸਮਾਂ:[ਸੋਧੋ]
- PHB 2884
- PHB 2168
- PCB 164
- PHB 47
ਕੀੜੇ [ਸੋਧੋ]
- root bug (ਰੂਟ ਬੱਗ)
- grasshopper (ਟਿੱਡੀ)
ਬਿਮਾਰੀਆਂ[ਸੋਧੋ]
- Green ear / Downy mildew (ਗ੍ਰੀਨ ਕੰਨ)
- Grain smut (ਅਨਾਜ ਦਾ ਚਟਾਕ)
- Ergot (ਇਰਗਟ)
ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਬਾਜਰਾ[ਸੋਧੋ]
ਭਾਰਤ ਮੋਤੀ ਬਾਜਰੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਤਪਾਦਨ ਵਾਲਾ ਰਾਜ ਹੈ।
