ਮੀਮ
ਮੀਮ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: meme) ਇੱਕ ਵਿਚਾਰ, ਵਿਹਾਰ ਜਾਂ ਸ਼ੈਲੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦਰ ਵਿਅਕਤੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।[1] ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਜੀਨ ਜੈਵਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਥੇ ਹੀ ਇੱਕ ਮੀਮ, ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਮੀਮ ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤਕ ਇਕਾਈ ਹੈ ਜੋ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਵਿਚਾਰਾਂ, ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਜਾਂ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਲਿਖਾਈ, ਭਾਸ਼ਣ, ਰਿਵਾਜਾਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਨਕਲ ਲਾਇਕ ਘਟਨਾ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਮਨ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮੀਮ ਦੀ ਅਵਧਾਰਣਾ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕ ਜੀਨਾਂ ਦਾ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਸਮਾਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਆਪ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਤੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਚੋਣਵੇਂ ਦਬਾਅ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਮੀਮ ਸ਼ਬਦ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੂਨਾਨੀ ਸ਼ਬਦ μίμημα ; ਮੀਮੇਮਾ ਦਾ ਸੰਖਿਪਤ ਰੂਪ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਨਕਲ ਕਰਨਾ ਜਾਂ ਨਕਲ ਉਤਾਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਘੜਨ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਿਕਾਸਵਾਦੀ ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨੀ ਰਿਚਰਡ ਡਾਕਿਨਸ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ 1976 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਦ ਸੈਲਫਿਸ਼ ਜੀਨ(ਇਹ ਸਵਾਰਥੀ ਜੀਨ) ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਜੀਨ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਘੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਧਾਰਣਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਨੂੰ ਵਿਕਾਸਵਾਦੀ ਸਿੱਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਜਰੀਏ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਮੀਮ ਦੇ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗੀਤ, ਵਾਕੰਸ਼, ਫ਼ੈਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮਹਿਰਾਬ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ।
ਮੀਮ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮੀਮ ਜੈਵਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਸਮਾਨ, ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੀਮ ਇਸਨੂੰ ਭਿੰਨਤਾ, ਉਤਪਰਿਵਰਤਨ, ਮੁਕਾਬਲੇ, ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਪਰਿਕਿਰਿਆ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰ ਇੱਕ ਕਿਸੇ ਮੀਮ ਦੀ ਪ੍ਰਜਨਨ ਸਫਲਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਮੀਮ ਆਪਣੇ ਪਾਲਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਫੈਲਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਆਪ ਆਪਣੇ ਪਾਲਣ ਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਘੱਟ ਵਿਵਹਾਰਿਕ ਮੀਮ ਵਿਲੁਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਜੇ ਬੱਚ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਤੇ ਪਰਿਵਰਤਿਤ (ਰੂਪ ਬਦਲਣਾ) (ਚੰਗੇ ਜਾਂ ਭੈੜੇ ਦੇ ਲਈ) ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਮੀਮ ਆਪ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਤੀ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਇਸ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕੁੱਝ ਮੀਮ ਪਰਭਾਵੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਤੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਾਲਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੀਮਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਮੀਮੈਟਿਕਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਕਾਸਵਾਦੀ ਮਾਡਲ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਅਵਧਾਰਣਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮੀਮਾਂ ਦੇ ਸੰਚਰਣ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਹੋਈ ਸੀ।