ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ
 | ਇਹ ਲੇਖ ਅਧਾਰ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਵਧਾਕੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। |
ਮੱਛੀ-ਪਾਲਣ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮੱਛੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਦੇਖਭਾਲ ਹੈ।[1]
ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਇੱਕ ਉਦਯੋਗ
[ਸੋਧੋ]ਭਾਰਤੀ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਪੇਸ਼ਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀਆਂ ਬੇਹੱਦ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਨ। ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ। ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਰਾਹੀਂ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਸਿਰਜਣ ਅਤੇ ਕਮਾਈ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਦੀਆਂ ਬੇਹੱਦ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਨ, ਪੇਂਡੂ ਪਿੱਠ-ਭੂਮੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਪੱਛੜੇ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਤਬਕੇ ਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ-ਪੱਧਰ ਇਸ ਪੇਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦੇਣ ਨਾਲ ਉਠ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਉਦਯੋਗ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਘੱਟ ਪੂੰਜੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਸੌਖ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਖਾਧ ਸਮੱਸਿਆ ਸੁਧਰੇਗੀ, ਉਥੇ ਹੀ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੁਧਾਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਾਲ 1950-51 ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਦਾ ਕੁਲ ਉਤਪਾਦਨ 7.5 ਲੱਖ ਟਨ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ 2004-05 ਵਿੱਚ ਇਹ ਉਤਪਾਦਨ 63.04 ਲੱਖ ਟਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਭਾਰਤ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਦਾ ਤੀਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਤਪਾਦਕ ਅਤੇ ਅੰਤਰਦੇਸ਼ੀ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਤਪਾਦਕ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਖੇਤਰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 11 ਲੱਖ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਆਸਾਨ, ਸਸਤਾ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਮਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲਾ
[ਸੋਧੋ]ਕਿਉਂਕਿ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕੰਮ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨਾਲ ਹੋਣ ਲੱਗੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਰਾਜ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਹੋਰ ਵੀ ਭਿਆਨਕ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਜਿਹੇ ਲਘੂ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦੇਣੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਤਦੇ ਹੀ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰ ਦੇ ਗਰੀਬਾਂ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਸੁਧਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕੇਗਾ। ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਗਰੀਬ, ਬੇਰੋਜ਼ਗਾਰ, ਅਨਪੜ੍ਹ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਉੱਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਆਸਾਨ, ਸਸਤੇ ਅਤੇ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਮਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਉਦਯੋਗ ਧੰਦੇ ਨੂੰ ਅਪਨਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ।
ਸਵੈ-ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਉਪਲਬਧ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਯੋਜਨਾ
[ਸੋਧੋ]ਭਾਰਤ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜਨ-ਸੰਖਿਆ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਸਮਾਜ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਵਤੀਰੇ ਕਾਰਨ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕ ਸੰਕਟ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸੰਪੰਨ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਉੱਪਰ ਨਹੀਂ ਉੱਠਣ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬੰਧੁਆ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਰਪੂਰ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਜਿਕ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਨਪੜ੍ਹ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਉੱਨਤੀ ਲਈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੰਦੁਰੁਸਤ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਉਪਲਬਧ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਅਨੇਕਾਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਮੱਛੀਪਾਲਣ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਪੇਸ਼ੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਪਨਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਪਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾਲਾਬ ਪੱਟੇ ਉੱਤੇ ਦਿਵਾਉਣਾ, ਉੱਨਤ ਕਿਸਮ ਦਾ ਮੱਛੀ ਬੀਜ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਵਾਉਣਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਸੰਬੰਧੀ ਤਕਨੀਕੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।
ਸੰਗਠਿਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ
[ਸੋਧੋ]ਮੱਛੀ ਉਦਯੋਗ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪੇਸ਼ਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗਰੀਬ ਤੋਂ ਗਰੀਬ ਵਿਅਕਤੀ ਅਪਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਕਮਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਮਾਧਿਅਮਾਂ ਨਾਲ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਧੰਦੇ ਵਿੱਚ ਲੱਗ ਕੇ ਆਪਣੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸੁਧਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਮੱਛੀ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇ ਕੇ ਆਪ ਮੱਛੀ ਵੇਚਣ ਬਾਜ਼ਾਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਸ ਪੇਸ਼ੇ ਨਾਲ ਜੁੜ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟ ਰੁਚੀ ਝਲਕਦੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਕੇ ਮਿਲ ਕੇ ਆਰਥਿਕ ਪੱਧਰ ਸੁਧਾਰਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਉਥੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੂਤਰ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅੱਜ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਉੱਤਮ ਥਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਉੱਤੇ ਉਚਿਤ ਧਿਆਨ ਦੇ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਸੰਵਾਰਣ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਉਚਿਤ ਥਾਂ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਕਦਮ ਹੈ। ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅੰਗ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖਿਅਤ ਸਮਾਜ ਹੀ ਇੱਕ ਉੱਨਤ ਸਮਾਜ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਘਰ, ਪਿੰਡ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ
ਅਨੁਕੂਲ ਕੁਦਰਤੀ ਸਥਿਤੀ
[ਸੋਧੋ]ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਭੂ-ਖੇਤਰਫਲ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਨਦੀਆਂ, ਸਮੁੰਦਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਾਣੀ ਸਰੋਤਾਂ ਨਾਲ ਢਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਫਸਲ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦੇ ਕੇ ਚੰਗੀ ਕਮਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਹੋਰ ਸਹਾਇਕ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਕੇ ਲਾਭ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਦਯੋਗ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਅੱਜ ਲੋੜ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਧਨ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਕਰਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਉਣ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਜਗਾਉਣ, ਘਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਬੰਧਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਧੰਦੇ ਵਿੱਚ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਹੀ ਇਹ ਬਾਹਰੀ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਆਪਣਾ ਆਰਥਿਕ ਪੱਧਰ ਸੁਧਾਰ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਚੰਗੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਕੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਉਣ ਵਿੱਚ ਸਮਰੱਥ ਹੋ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਨਿਡਰ ਬਣ ਸਕਣਗੇ।
ਪੂਰੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀ
[ਸੋਧੋ]ਜਿਸ ਸਮਾਜ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਪੱਧਰ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਉਸ ਸਮਾਜ ਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਉੱਚ ਰਹੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ, ਖਾਣ-ਪੀਣ, ਵਾਤਾਵਰਨ ਅੱਛਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਚਾਲ-ਚਲਣ ਚਰਿੱਤਰਵਾਨ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਲਈ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ / ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਦੇ ਧੰਦੇ ਵਿੱਚ ਲਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਤਦ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਸੁਧਰੇਗਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਯੋਗਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਲਾਭ ਕਮਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਹਾਇਕ ਉਦਯੋਗ
[ਸੋਧੋ]ਇਸ ਉਦਯੋਗ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੋਰ ਸਹਾਇਕ ਉਦਯੋਗ ਵੀ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਜਾਲ ਨਿਰਮਾਣ ਉਦਯੋਗ, ਕਿਸ਼ਤੀ ਨਿਰਮਾਣ ਉਦਯੋਗ, ਨਾਇਲੋਨ ਨਿਰਮਾਣ, ਤਾਰ ਦਾ ਰੱਸਾ ਉਦਯੋਗ, ਬਰਫ ਦੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਆਦਿ ਉਦਯੋਗ ਵੀ ਮੱਛੀ ਉਦਯੋਗ ਤੋਂ ਲਾਭ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਦਯੋਗ ਬੇਰੋਜ਼ਗਾਰੀ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੈ। ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਮੂਲਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੱਛੜੀ ਦਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕੰਮ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨਾਲ ਹੋਣ ਲੱਗੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਗਰੀਬ ਦੀ ਹਾਲਤ ਹੋਰ ਵੀ ਭਿਆਨਕ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਜਿਹੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦੇਣਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਤਦ ਹੀ ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਸੁਧਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕੇਗਾ। ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਗਰੀਬੀ, ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਨਪੜ੍ਹ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਉੱਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਉਦਯੋਗ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਆਸਾਨ, ਸਸਤਾ ਅਤੇ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਮਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਪੇਸ਼ੇ ਨੂੰ ਅਪਨਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੱਛੀ ਪਾਲਣਵਿਵਸਥਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੱਛੀ ਪਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਉੱਨਤ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣੀ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਜੇਕਰ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਉੱਨਤ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਯਕੀਨੀ ਤੌਰ ਤੇ ਮੱਛੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਧੇਗੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਮੱਛੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਧੇਗੀ ਤਾਂ ਕਮਾਈ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਕਮਾਈ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰੂਪ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਸੁਧਰੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਆਰਥਿਕ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਗਰੀਬ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਜੀਵਨ-ਪੱਧਰ ਡਿਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੋਵੇਗਾ, ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕਰ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਬੱਚੇ ਸਿੱਖਿਅਤ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ਤਾਂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਹੀਣ ਭਾਵਨਾ ਦੀ ਕੁੰਠਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਮਿਲੇਗੀ ਅਤੇ ਇਹੀ ਸਿੱਖਿਅਤ ਬੱਚੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹੋਰ ਮੈਬਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਸੁਧਾਰਣ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇ ਸਕਣਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਵੈ-ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਵਿੱਚ ਲਗਾਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਸਹਿ-ਕਮਾਈ ਦੇ ਹੋਰ ਸਰੋਤ
[ਸੋਧੋ]ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਸਹਿ-ਕਮਾਈ ਦੇ ਹੋਰ ਸਰੋਤ - ਇਸ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੋਰ ਸਹਾਇਕ ਉਦਯੋਗ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਗਤ ਦਰ ਘੱਟ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੋਰ ਉਤਪਾਦਕ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮੱਛੀ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ਰਚ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜੀਵਾਂ ਤੋਂ ਉਤਸਰਜਿਤ ਬੇਕਾਰ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਲਈ ਹੋ ਸਕੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਤੋਂ ਵਾਧੂ ਕਮਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕੇ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਦੇ ਨਾਲ ਸੂਰ, ਬੱਤਖ ਅਤੇ ਮੁਰਗੀ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਕਾਫ਼ੀ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਤੀਜੇ ਆਸ਼ਾਜਨਕ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਪੂਰਵਕ ਹਨ।
ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਦੇ ਨਾਲ ਝੋਨਾ ਉਤਪਾਦਨ
[ਸੋਧੋ]ਇਸ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਝੋਨੇ ਦੀਆਂ ਦੋ ਫਸਲਾਂ (ਲੰਬੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਫਸਲ ਖਰੀਫ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਨਾਜ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫਸਲ ਰੱਬੀ ਵਿੱਚ) ਅਤੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਦੀ ਇੱਕ ਫਸਲ ਝੋਨੇ ਦੀਆਂ ਦੋਨਾਂ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਝੋਨਾ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਇਸ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਰੋਕਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਨਹਾਰ ਮੜ੍ਹਾਸੀ ਅਤੇ ਡੋਰਸਾ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੇ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਦੀ ਉਚਿਤ ਵਿਵਸਥਾ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣਲਈ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸਿੰਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਔਸਤ ਵਰਖਾ 800 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਦੇ ਨਾਲ ਬੱਤਖ ਪਾਲਣ
[ਸੋਧੋ]ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਸਹਿ-ਬੱਤਖ ਪਾਲਣ ਲਈ ਇੱਕ ਚੰਗੇ ਤਾਲਾਬ ਦੀ ਚੋਣ ਅਤੇ ਅਣਚਾਹੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਅਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਦਾ ਛਟਾਈ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਰਨੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੱਛੀ ਵਿੱਚ ਭੰਡਾਰ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਇਸ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। 6000 ਮੱਛੀ ਦੇ ਬੱਚੇ/ਹੈਕਟੇਅਰ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 100 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਆਕਾਰ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕਰਨਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬੱਤਖਾਂ ਛੋਟੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬੱਤਖਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਲਈ ਬੱਤਖਾਂ ਦੀ ਕਿਸਮ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸੁਧਰੀ ਹੋਈ ਨਸਲ ਦੀਆਂ ਬੱਤਖਾਂ ਉਪਯੁਕਤ ਪਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਖਾਕੀ ਕੇਂਪਵੇਲ ਦੀਆਂ ਬੱਤਖਾਂ ਵੀ ਹੁਣ ਪਾਲੀਆਂ ਜਾਣ ਲੱਗੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਹੈਕਟੇਅਰ ਜਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀਪਾਲਣ ਲਈ ਜੋ ਖਾਦ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਪੂਰਤੀ 200-300 ਬੱਤਖਾਂ/ਹੈਕਟੇਅਰ ਮਿਲ ਕੇ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਮੱਛੀ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁਰਗੀ ਪਾਲਣ
[ਸੋਧੋ]ਮੱਛੀ ਅਤੇ ਮੁਰਗੀ ਪਾਲਣ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਮੁਰਗੀ ਕੀਲਿਟਰ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਸਿੱਧੇ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਮੱਛੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਖਾਣੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਬਚਿਆ ਹੋਇਆ ਕੀਲਿਟਰ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾਦ ਦੇ ਕੰਮ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੁਰਗੀ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਅਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਠੰਢਾ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮ ਰੱਖਣ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਹੋਣੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਹਰੇਕ ਪੰਛੀ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਜਗ੍ਹਾ, ਹਵਾ, ਰੌਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਧੁੱਪ ਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁੱਕਾ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੁਰਗੀਆਂ ਦੇ ਆਂਡੇ, ਮੁਰਗੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਅਤੇ ਨਸਲ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਉਚਿਤ ਵਿਵਸਥਾ ਸੰਤੁਲਿਤ ਖਾਣਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਰੱਖਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਵਸਥਾ ਆਦਿ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਦੇ ਨਾਲ ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ
[ਸੋਧੋ]ਮੱਛੀ ਦੇ ਨਾਲ ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਤਾਲਾਬ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਤਾਲਾਬ ਦੀ ਸਾਰੀ ਤਿਆਰੀ ਹੋ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਮਿੱਠੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਝੀਂਗਾ ਭੰਡਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਪਾਲਣ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ‘‘ਮਹਾ ਝੀਂਗਾ’’ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਵਧਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ‘‘ਮੇਕ੍ਰੋਬੇਕੀਅਮ ਰੋਜਨਵਰਗੀਯ’’ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪਾਲਣਮੱਛੀ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਕੇਵਲ ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ ਦੋਨਾਂ ਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਤਾਲਾਬ ਦੇ ਤਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੱਛੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਾ ਖਾਧੇ ਗਏ ਭੋਜਨ, ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਕੀੜੇ ਅਤੇ ਕੀਟ-ਪਤੰਗਾਂ ਦੇ ਲਾਰਵੇ ਆਦਿ ਨੂੰ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਸ ਦਾ ਮੱਛੀ ਦੇ ਨਾਲ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਤਾਲਾਬ ਦੀ ਭੰਡਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਮਿਗਰਲ ਮੱਛੀ ਬੀਜ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘੱਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੱਛੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 15, 000 ਝੀਂਗੇ ਦੇ ਬੀਜ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵਾਧੂ ਖਾਦ ਜਾਂ ਭੋਜਨ ਆਦਿ ਨੂੰ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਝੀਂਗੇ ਦੇ ਬੀਜ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ 70-80 ਗ੍ਰਾਮ ਦੇ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ 120-130 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਵੇਚਣ ਤੇ ਚੰਗੀ ਕੀਮਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਮੱਛੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸੂਰ ਪਾਲਣ
[ਸੋਧੋ]ਖੇਤੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਬੇਕਾਰ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਡੰਗਰਾਂ ਦੇ ਪਾਲਣ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਅਤੇ ਸੂਰ ਪਾਲਣ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਢੰਗ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੂਰ ਪਾਲਣ ਤਾਲਾਬ ਦੇ ਕੰਢੇ ਜਾਂ ਉਸ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਉੱਤੇ ਛੋਟਾ ਘਰ ਬਣਾ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸੂਰ ਪਾਲਣ ਵਿੱਚ ਤਿਆਗ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬੇਕਾਰ ਪਦਾਰਥ ਮਲ-ਮੂਤਰ ਸਿੱਧੇ ਤਲਾਅ ਵਿੱਚ ਰੋੜ੍ਹ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਮੱਛੀ ਦਾ ਆਹਾਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਤਲਾਅ ਵਿੱਚ ਖਾਦ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਲਾਅ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮੱਛੀ ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਵੇਲੇ ਸਾਨੂੰ ਮੱਛੀਆਂ ਨੂੰ ਵਾਧੂ ਆਹਾਰ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ। ਨਾਲ ਹੀ ਖਾਦ ਦਾ ਖ਼ਰਚ ਵੀ ਬਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੂਰ ਪਾਲਣਵਿੱਚ ਜੋ ਖ਼ਰਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਸੂਰ ਦਾ ਮਾਸ ਵੇਚਣ ਨਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੱਛੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸੂਰ ਪਾਲਣ ਵਿਧੀ ਬਹੁਤ ਸਰਲ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਇਸ ਨੂੰ ਸੌਖ ਨਾਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿੰਘਾੜਾ ਉਤਪਾਦਨ
[ਸੋਧੋ]ਛੋਟੇ ਤਾਲਾਬ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ 1-2 ਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾੜੇ ਦੀ ਉਪਜ ਵੀ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਿੰਘਾੜਾ ਇੱਕ ਉੱਤਮ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਹੈ। ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾੜਾ ਬਰਸਾਤ ਵਿੱਚ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਪਜ ਅਕਤੂਬਰ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਜਨਵਰੀ ਤਕ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਿੰਘਾੜਾ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਨਾਲ ਜਿੱਥੇ ਮੱਛੀਆਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਥਾ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਿੰਘਾੜੇ ਦੇ ਵਾਧਾ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਿੰਘਾੜੇ ਦੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਟਾਹਣੀਆਂ ਜੋ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਤੇ ਟੁੱਟਦੀਆਂ ਹਨ, ਮੱਛੀਆਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਤਾਲਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਲਬਸੂ ਅਤੇ ਮਿਗਰਲ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਚੰਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਉਹ ਭਾਗ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੱਛੀਆਂ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀਆਂ, ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾਦ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਪਲਵਕ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਮੱਛੀਆਂ ਦਾ ਭੋਜਨ ਹੈ।
ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਸਾਧਨ
[ਸੋਧੋ]ਮੱਛੀ ਨਿਰਯਾਤ ਅੱਜ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਕਈ ਦੇਸ਼ ਜਿੱਥੇ ਮੱਛੀ ਦੀ ਖਪਤ ਘੱਟ ਹੈ ਪਰ ਉਤਪਾਦਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਮੱਛੀ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ ਕਰਕੇ ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਇਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਜਾਪਾਨ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੱਛੀ ਉਤਪਾਦਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ, ਬ੍ਰਿਟੇਨ, ਕੈਨੇਡਾ ਆਦਿ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਖਪਤ ਦੇ ਸਮਾਨ ਉਤਪਾਦਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਖਪਤ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਦੇਸ਼ ਅਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਥੇ ਖਪਤ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਤਪਾਦਨ ਹੋਵੇ, ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਪੈਸਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਜ਼ਰੀਆ ਮੱਛੀ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਨਿਰਯਾਤ ਉੱਤੇ ਟਿਕਿਆ ਹੈ। ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਪੇਸ਼ੇ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਮੱਛੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਉਪਯੋਗਿਤਾ, ਲੋੜ ਅਤੇ ਘੱਟ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਪੂਰਤੀ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਖੇਤਰ ਨਿਰਯਾਤ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹੈ।
ਮੱਛੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੋਗ ਅਤੇ ਇਲਾਜ
[ਸੋਧੋ]ਮੱਛੀਆਂ ਵੀ ਹੋਰ ਜੀਵਾਂ ਵਾਂਗ ਪ੍ਰਤੀਕੂਲ ਵਾਤਾਵਾਰਣ ਵਿੱਚ ਰੋਗਗ੍ਰਸਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਰੋਗ ਫੈਲਦੇ ਹੀ ਸੰਚਿਤ ਮੱਛੀਆਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੱਖ ਅੰਤਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਮੱਛੀਆਂ ਰੋਗ ਨਾਲ ਲੜਨ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਰ੍ਰਥ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਰੋਗ ਗ੍ਰਸਤ ਮੱਛੀਆਂ ਦੇ ਲੱਛਣ
[ਸੋਧੋ]- ਬਿਮਾਰ ਮੱਛੀ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਨਾ ਰਹਿ ਕੇ ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਸਿਥਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਬੇਚੈਨ ਅਤੇ ਅਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਤੈਰਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਬੰਧਾਨ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਜਾਂ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਗੱਡੇ ਬਾਂਸ ਦੇ ਠੂੰਠ ਨਾਲ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਰਗੜਨਾ।
- ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਕੁੱਦ ਕੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਛਲਕਾਉਣਾ।
- ਮੂੰਹ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਹਵਾ ਅੰਦਰ ਲੈਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨਪ।
- ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਗੋਲ-ਗੋਲ ਘੁੰਮਣਾ।
- ਭੋਜਨ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ।
- ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧਾ ਟੰਗੇ ਰਹਿਣਾ। ਕਦੀ-ਕਦੀ ਉਲਟੀ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਮੱਛੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਰੰਗ ਫਿੱਕਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਮਕ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਸ਼ਲੇਸ਼ਮਿਕ ਦ੍ਰਵ ਦੇ ਰਿਸਾਅ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਚਿਪਚਿਪਾ ਚਿਕਨਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਕਦੀ-ਕਦੀ ਅੱਖ, ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਗਲਫੜੇ ਫੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
- ਸਰੀਰ ਦੀ ਚਮੜੀ ਫਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਖੂਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।
- ਗਲਫੜੇ (ਗਿਲਸ) ਦੀ ਲਾਲੀ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਣੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਫੈਦ ਧੱਬਿਆਂ ਦਾ ਬਣਨਾ।
- ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪਰਜੀਵੀ ਦਾ ਵਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਰਨਾਂ ਨਾਲ ਮੱਛੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਮਰਨ ਵੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।
ਰੋਗ ਦੇ ਕਾਰਨ
[ਸੋਧੋ]- (ੳ)ਰਸਾਇਣਕ ਪਰਿਵਰਤਨ:-ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ, ਤਾਪਮਾਨ, ਪੀ.ਐੱਚ.ਆਕਸੀਜਨ, ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਆਦਿ ਦੀ ਅਸੰਤੁਲਿਤ ਮਾਤਰਾ ਮੱਛੀ ਲਈ ਘਾਤਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- (ਅ)ਮੱਛੀ ਦੇ ਖਰਾਬ ਪਦਾਰਥ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਜਿਵੇਂ ਗਲਫੜੇ, ਚਮੜੀ, ਮੁੱਖ ਗੁਹਾ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ।
- (ੲ) ਕਾਰਬਨਿਕ ਖਾਦ, ਖਾਦ ਜਾਂ ਖਾਣਾ ਲੋੜ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾਇਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
- (ਸ) ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੋਗਜਨਕ ਜੀਵਾਣੂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਣੂ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਮੱਛੀ ਪ੍ਰਤੀਕੂਲ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਉੱਤੇ ਜੀਵਾਣੂ/ਵਿਸ਼ਾਣੂ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਰੋਗ ਗ੍ਰਸਤ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਰੋਗਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-
1.ਪਰਜੀਵੀ ਜਨਿਤ ਰੋਗ
[ਸੋਧੋ]ਅੰਦਰੂਨੀ ਪਰਜੀਵੀ, ਮੱਛੀ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅੰਗਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਰੀਰ ਗੁਹੀ, ਲਹੂ ਨਾਲੀ, ਗੁਰਦਾ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਰੋਗ ਫੈਲਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਾਹਰੀ ਪਰਜੀਵੀ ਮੱਛੀ ਦੀ ਚਮੜੀ, ਗਲਫੜੇ, ਖੰਭਾਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਰੋਗ ਗ੍ਰਸਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਟਰਾਇਕੋਡਿਨੋਸਿਸ ਲੱਛਣ- ਇਹ ਰੋਗ ਟਰਾਇਕੋਡੀਨਾ ਨਾਮਕ ਪ੍ਰੋਟੋਜੋਆ ਪਰਜੀਵੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਮੱਛੀ ਦੇ ਗਲਫੜੇ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਹਿੱਸੇ ਉੱਤੇ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਕ੍ਰਮਿਤ ਮੱਛੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਲਤਾ, ਭਾਰ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਅਤੇ ਮਰਨ ਕਿਨਾਰੇ ਵਾਲੀ ਹਾਲਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਗਲਫੜੇ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਲੇਸ਼ਮ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਕਠਿਨਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
ਇਲਾਜ
[ਸੋਧੋ]ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਸੰਕ੍ਰਮਿਤ ਮੱਛੀ ਨੂੰ 1-2 ਮਿੰਟ ਡੁਬਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 1.5 ਫ਼ੀਸਦੀ ਸਧਾਰਨ ਲੂਣ ਘੋਲ 25 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ.ਫਾਰਮੇਲਿਨ 10 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ.ਕਾਪਰਸਲਫੇਟ (ਨੀਲਾ ਥੋਥਾ) ਘੋਲ
2. ਮਾਇਕਰੋ ਅਤੇ ਮਿਕਸੋਸਪੋਰੀਡਿਏਸਿਸ
[ਸੋਧੋ]ਲੱਛਣ-
ਮਾਇਕਰੋਸਪਾਰੀਡਿਏਸਿਸ ਰੋਗ ਛੋਟੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਤੰਤੂਮਈ ਕ੍ਰਿਮੀਕੋਸ਼ ਬਣਾ ਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਊਤਕਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਮਿਕਸੋਸਪੋਰੀਡਿਏਸਿਸ ਰੋਗ ਮੱਛੀ ਦੇ ਗਲਫੜਿਆਂ ਅਤੇ ਚਮੜੀ ਨੂੰ ਸੰਕ੍ਰਮਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇਲਾਜ
[ਸੋਧੋ]ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਕੋਈ ਔਸ਼ਧੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਾਭਕਾਰੀ ਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ. ਇਸ ਲਈ ਰੋਗ ਗ੍ਰਸਤ ਮੱਛੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਮੱਛੀ ਬੀਜ ਇਕੱਤਰੀਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੂਨਾ, ਬਲੀਚਿੰਗ ਪਾਊਡਰ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਰੋਗਾਣੂਮੁਕਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
3.ਸਫੈਦ ਧੱਬੇਦਾਰ ਰੋਗ
[ਸੋਧੋ]ਲੱਛਣ-
ਇਹ ਰੋਗ ਇਕਥਿਓਥਰਿਸ ਪ੍ਰੋਟੋਜੋਨ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਦੀ ਚਮੜੀ, ਖੰਭ ਅਤੇ ਗਲਫੜਿਆਂ ਉੱਤੇ ਛੋਟੇ ਸਫੈਦ ਧੱਬੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਊਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਊਤਕਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਇਲਾਜ
[ਸੋਧੋ]0.1 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਮੇਲਾਕਾਇਟ ਗ੍ਰੀਨ + 50 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਫਾਰਮਲਿਨ ਵਿੱਚ 1.2 ਮਿੰਟ ਤਕ ਮੱਛੀ ਨੂੰ ਡੁਬਾਉਂਦੇ ਹਾ।
ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ 15 ਤੋਂ 25 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਫਾਰਮੇਲਿਨ ਹਰ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਰੋਗ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤਕ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ।
4.ਡੇਕਟਾਇਲੋ ਗਾਇਰੋਸਿਸ ਅਤੇ ਗਾਇਰੋ ਡੇਕਟਾਇਲੋਸਿਸ
[ਸੋਧੋ]ਲੱਛਣ-
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਕਾਰਪ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਮੱਛੀਆਂ ਲਈ ਖਤਰਨਾਕ ਹਨ। ਡੇਕਟਾਇਲੋਗਾਇਰਸ ਮੱਛੀ ਦੇ ਗਲਫੜਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਕ੍ਰਮਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਬਦਰੰਗ, ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਾਧਾ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਅਤੇ ਭਾਰ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਜਿਹੇ ਲੱਛਣ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
[ਸੋਧੋ]ਗਾਇਰੋਡੇਕਟਾਇਲਸ ਚਮੜੀ ਉੱਤੇ ਸੰਕ੍ਰਮਿਤ ਭਾਗ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਲਕਾਂ ਦਾ ਡਿੱਗਣਾ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਖੁਸ਼ਕੀ ਅਤੇ ਚਮੜੀ ਬਦਰੰਗ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਇਲਾਜ-
[ਸੋਧੋ]ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਪਰਮੇਗਨੇਟ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ 30 ਮਿੰਟ ਤਕ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ।
[ਸੋਧੋ]1:2000 ਦਾ ਐਸਿਟਿਕ ਐਸਿਡ ਦਾ ਘੋਲ ਅਤੇ 2 ਪ੍ਰਤੀਦਗਾਤ ਨਮਕ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਨਾਲ 2 ਮਿੰਟ ਲਈ ਡੁਬਾਓ। ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਮੇਲਾਥਿਆਨ 0.25 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਸੱਤ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਛਿੜਕੋ।
5.ਆਰਗੁਲੌਸਿਸ
[ਸੋਧੋ]ਲੱਛਣ-
ਇਹ ਰੋਗ ਆਰਗੁਲਸ ਪਰਜੀਵੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੱਛੀ ਦੀ ਚਮੜੀ ਉੱਤੇ ਡੂੰਘੇ ਜ਼ਖਮ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਚਮੜੀ ਉੱਤੇ ਫਫੂੰਦ ਅਤੇ ਜੀਵਾਣੂ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੱਛੀਆਂ ਮਰਨ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਲਾਜ
[ਸੋਧੋ]500 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਪਰਮੇਗਨੇਟ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ 1 ਮਿੰਟ ਲਈ ਡੁਬਾਓ।
[ਸੋਧੋ]0.25 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਮੇਲੇਥਿਆਂਰਨ ਨੂੰ 1-2 ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਵਕਫੇ ਵਿੱਚ 3 ਵਾਰ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ ।
6. ਜੀਵਾਣੂ ਜਨਿਤ ਰੋਗ
[ਸੋਧੋ]ਲੱਛਣ-
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਫਲੇਕਸੀਬੈਕਟਰ ਕਾਂਲਮਨੇਰਿਸ ਨਾਮਕ ਜੀਵਾਣੂ ਦੇ ਸੰਕਰਮਣ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਹਿਲਾਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਹਿੱਸੇ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਗਲਫੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਫਿਰ ਜੀਵਾਣੂ ਚਮੜੀ ਦੇ ਊਤਕ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਜ਼ਖਮ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਇਲਾਜ-
[ਸੋਧੋ]ਸੰਕ੍ਰਮਿਤ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਪਰਮੇਗਨੇਟ ਦਾ ਲੇਪ ਲਗਾਓ। 1-2 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਘੋਲ ਤਾਲਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਓ।
7.ਬੈਕਟੀਰੀਅਲ ਹਿਮਾਰੈਜਿਕ ਸੈਪਟੀਸਿਮੀਆ
[ਸੋਧੋ]ਲੱਛਣ-
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਮੱਛੀਆਂ ਵਿੱਚ ਐਰੋਮੋਨਾਂਸ ਹਾਇਡਰੋਫਿਲਾ ਅਤੇ ਸਿਉਡੋਮੋਨਾਸ ਫਲੁਰਿਸੇਂਸ ਨਾਮਕ ਜੀਵਾਣੂ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਫੋੜੇ ਅਤੇ ਫੈਲਾਅ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਫੁੱਲੇ ਹੋਏ ਜ਼ਖਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹੈ ਜੋ ਚਮੜੀ ਅਤੇ ਮਾਸ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਖੰਭਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਜ਼ਖਮ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਇਲਾਜ-
ਤਾਲਾਬਾਂ ਵਿੱਚ 2-3 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਪਰਮੇਗਨੇਟ ਦਾ ਘੋਲ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਟੇਰਾਮਾਈਸੀਨ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੇ ਨਾਲ 65-80 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿੱਲੋਗ੍ਰਾਮ ਭਾਰ ਨਾਲ 10 ਦਿਨ ਤਕ ਲਗਾਤਾਰ ਦਿਓ।
8.ਡਰਾਂਪਸੀ
[ਸੋਧੋ]ਲੱਛਣ-
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਾਲਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਚਿਤ ਭੋਜਨ ਦੀ ਕਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਦਾ ਧੜ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਪਤਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੱਛੀ ਜਦੋਂ ਹਾਇਡਰੋਫਿਲਾ ਨਾਮਕ ਜੀਵਾਣੂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਰੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਲੱਛਣ ਉੱਪਰਲੀ ਪਰਤ ਦਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਣਾ ਅਤੇਢਿੱਡ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਲਾਜ-
[ਸੋਧੋ]ਮੱਛੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਭੋਜਨ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ। ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ 15 ਦਿਨ ਦੇ ਵਕਫੇ ਵਿੱਚ 100 ਕਿੱਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਚੂਨਾ ਪਾਓ।
9.ਏਡਵਰਡਸਿਲੋਸਿਸ
[ਸੋਧੋ]ਲੱਛਣ-
[ਸੋਧੋ]ਇਸ ਨੂੰ ਸੜ ਕੇ ਗਲ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰੋਗ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਏਡਵਰਡਸਿਲਾ ਟਾਰਡਾ ਨਾਮਕ ਜੀਵਾਣੂ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਮੱਛੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉੱਪਰਲੀ ਪਰਤ ਡਿੱਗਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ, ਫਿਰ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗੈਸ ਨਾਲ ਫੋੜੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਖਰਾਬ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਵਿੱਚੋਂ ਬਦਬੋ ਆਉਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।
[ਸੋਧੋ]ਇਲਾਜ-
[ਸੋਧੋ]ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
0.04 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਦੇ ਆਇਓਡੀਨ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਘੰਟੇ ਲਈ ਮੱਛੀ ਨੂੰ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
10. ਵਾਇਬ੍ਰਿਓਸਿਸ
[ਸੋਧੋ]ਲੱਛਣ-
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਰੋਗ ਵਿਬ੍ਰਿਆ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਦੇ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁਚੀ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰੰਗ ਕਾਲਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮੱਛੀ ਅਚਾਨਕ ਮਰਨ ਵੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੱਛੀ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੋਜ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅੱਖ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਫੈਦ ਧੱਬੇ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਲਾਜ-
[ਸੋਧੋ]ਆਂਕਸੀਟੇਟ੍ਰਾਸਾਈਕਲਿਨ ਅਤੇ ਸਲਫੋਨਾਮਾਇਡ ਨੂੰ 8-12 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿੱਲੋਗ੍ਰਾਮ ਭੋਜਨ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
11.ਫਿਨਰਾਂਟ ਅਤੇ ਟੇਲਰਾਂਟ
[ਸੋਧੋ]ਲੱਛਣ-
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਰੋਗ ਐਰੋਮੋਨਾਂਸ ਫਲੁਓਰੇਸੇਂਸ, ਸਿਉਡੋਮੋਨਾਂਸ ਫਲੁਓਰੇਸੇਂਸ ਅਤੇ ਸਿਉਡੋਮੋਨਾਂਸ ਪੁਟੀਫੇਸੀਂਸ ਨਾਮਕ ਜੀਵਾਣੂ ਦੇ ਸੰਕਰਮਣ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਦੇ ਖੰਭ ਅਤੇ ਪੂਛ ਸੜ ਕੇ ਡਿੱਗਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀਆਂ ਮਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਲਾਜ-
[ਸੋਧੋ]ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਫਾਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
[ਸੋਧੋ]ਏਮੇਕਵਿਲ ਔਸ਼ਧੀ 10 ਮਿਲੀਲੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸੌ ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਸੰਕ੍ਰਮਿਤ ਮੱਛੀ ਨੂੰ 24 ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉੱਲੀ/ਫਫੂੰਦ ਜਨਿਤ ਰੋਗ ਨਮੀ ਦੇ ਵਧਣ ਨਾਲ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦੇ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਫਫੂੰਦ ਦੇ ਜੀਵਾਣੂ ਫੈਲਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ, ਮੱਛੀ ਦੇ ਆਂਡੇ, ਸਪਾਨ ਅਤੇ ਨਵਜਾਤ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਜਖ਼ਮੀ ਵੱਡੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਫਫੂੰਦ ਨਾਲ ਛੇਤੀ ਸੰਕ੍ਰਮਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਫਫੂੰਦ ਦੂਸਰਾ ਰੋਗਜਨਕ ਹੈ, ਜੋ ਅਨੁਕੂਲ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਦੇ ਜ਼ਖਮੀ ਅੰਗਾਂ ਉੱਤੇ ਆਸਰਾ ਪਾ ਕੇ ਵੱਧਦੇ-ਫੁੱਲਦੇ ਹਨ।
12.ਸੇਪ੍ਰੋਲਿਗਨਿਓਸਿਸ
[ਸੋਧੋ]ਸੇਪ੍ਰੋਲਿਗਨਿਓਸਿਸ ਪੈਰਾਲਿਸਿਕਾ ਨਾਮਕ ਫਫੂੰਦ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਾਲ ਚਲਾਉਣ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਮੱਛੀ ਬੀਜ ਦੇ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਫਫੂੰਦ ਜ਼ਖਮੀ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਚਿਪਕ ਕੇ ਫੈਲਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਚਮੜੀ ਉੱਤੇ ਸਫੈਦ ਜਾਲੀਦਾਰ ਤਹਿ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਰੋਗ ਹੈ।
ਲੱਛਣ-
1. ਜਬਾੜ੍ਹੇ ਫੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅੰਨ੍ਹਾਪਣ ਆਉਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। 2. ਪੈਕਟੋਰਲਫਿਨ ਅਤੇ ਕਾਂਡਲਫਿਨ ਦੇ ਜੋੜ ਉੱਤੇ ਖੂਨ ਜਮ੍ਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 3. ਰੋਗਗ੍ਰਸਤ ਭਾਗ ਉੱਤੇ ਰੂਈ ਵਰਗੇ ਗੁੱਛੇ ਉੱਭਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। 4. ਮੱਛੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਸੁਸਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਲਾਜ-
[ਸੋਧੋ]3 ਫ਼ੀਸਦੀ ਲੂਣ ਦਾ ਘੋਲ ਜਾਂ 1:1000 ਭਾਗ ਪੋਟਾਸ਼ ਦੇ ਘੋਲ ਜਾਂ 1:2000 ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਸਲਫੇਟ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ 5 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਡੁਬਾਉਣ ਅਤੇ ਇਸ ਰੋਗ ਦੇ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤਕ ਦੁਹਰਾਉਣ ਨਾਲ ਫਾਇਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
13.ਬਰੇਕਿਓਮਾਇਸਿਸ-
[ਸੋਧੋ]ਇਸ ਦਾ ਹਮਲਾ ਗਲਫੜਿਆਂ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਗਲਫੜੇ ਰੰਗਹੀਣ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਸੜ-ਗਲ ਕੇ ਡਿੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਲਾਜ-
[ਸੋਧੋ]1. 250 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਦਾ ਫਾਰਮਿਲਿਨ ਘੋਲ ਬਣਾ ਕੇ ਮੱਛੀ ਨੂੰ ਨਹਿਲਾਓ। 2. 3 ਫ਼ੀਸਦੀ ਸਧਾਰਨ ਲੂਣ ਦੇ ਘੋਲ ਨਾਲ ਮੱਛੀ ਨੂੰ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਲਫੜਿਆਂ ਨੂੰ ਧੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। 3. ਪਾਣੀ ਦਾ 1-2 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ (ਨੀਲਾ ਥੋਥਾ) ਨਾਲ ਇਲਾਜ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। 4. ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ 15-25 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਫਾਰਮਿਲਿਨ ਪਾਓ।
14.ਏਪੀਜੁਏਟਿਕ ਅਲਸਰੇਟਿਵ ਸਿੰਡਰੋਮ (ਈ.ਯੂ.ਐੱਸ.)
[ਸੋਧੋ]ਪਿਛਲੇ 22 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਰੋਗ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਰੋਗ 1983 ਤੋਂ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉੱਥੋਂ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਿਆ। ਵਰਖਾ ਕਾਲ ਦੇ ਬਾਅਦ ਠੀਕ ਰੁੱਤ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਸੰਵਲ, ਮਾਂਗੂਰ, ਸਿੰਧੀ ਬਾਂਮ, ਸਿੰਧਾੜ, ਕਟਰੰਗ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਛੋਟੀ ਛਿਲਕੇ ਵਾਲੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਇਸ ਰੋਗ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੁਝ ਹੀ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪਾਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਾਰਪ ਮੱਛੀਆਂ ਜਿਵੇਂ - ਕਤਲਾ, ਰੋਹੂ ਅਤੇ ਮਿਰਗਲ ਮੱਛੀਆਂ ਵੀ ਇਸ ਰੋਗ ਦੀ ਚਪੇਟ ਵਿੱਚਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਦੀ ਚਮੜੀ ਉੱਤੇ ਜਗ੍ਹਾ-ਜਗ੍ਹਾ ਖੂਨ ਦੇ ਧੱਬੇ ਉੱਭਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੱਟ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਜ਼ਖਮਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਖੂਨ ਨਿਕਲਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਖਰਾਬ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹਰੇ ਲਾਲ ਧੱਬੇ ਵੱਧਦੇ ਹੋਏ ਪੂਰੇ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਇੱਥੇ-ਉੱਥੇ ਡੂੰਘੇ ਅਲਸਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਿਰ ਅਤੇਪੂਛ ਦੇ ਨਾਲ ਵਾਲੇ ਭਾਗ ਉੱਤੇ। ਖੰਭ ਅਤੇ ਪੂਛ ਗਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਛੇਤੀ ਹੀ ਵਿਆਪਕ ਪੈਮਾਨੇ ਉੱਤੇ ਮੱਛੀਆਂ ਮਰ ਕੇ ਕੰਢੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ।
ਕਾਰਨ-
ਇਹ ਰੋਗ ਟੋਭੇ, ਤਾਲਾਬਾਂ ਅਤੇ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਮੱਛੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਰੋਗ ਦੀ ਮਾਰ ਖੇਤੀ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਤਾਲਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਮੀਂਹ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਖਾਦ, ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਆਦਿ ਘੁਲ ਕੇ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਮੱਛੀ ਦੀ ਰੋਗ ਰੋਕਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਅਮੋਨੀਆ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਹਾਲਤ ਇਸ ਰੋਗ ਦੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਲਈ ਅਨੁਕੂਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵੱਧਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਚਮੜੀ ਉੱਤੇ ਧੱਬਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿਸਣਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੇ ਅਲਸਰ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਰੋਗ ਦੇ ਫੈਲਣ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕ ਕਾਰਕ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਾਇਰਸ, ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਅਤੇ ਫੰਗਸ (ਫਫੂੰਦ) ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ।
ਬਚਾਅ ਦੇ ਉਪਾਅ-
[ਸੋਧੋ]1. ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਰੋਗਗ੍ਰਸਤ ਪ੍ਰਜਨਕਾਂ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਲੇ ਹੀ ਸਿਹਤਮੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਜਨਕਾਂ ਤੋਂ ਮੱਛੀ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ। 2.ਤਾਲਾਬ ਦੇ ਕੰਢੇ ਜੇਕਰ ਖੇਤੀ ਭੂਮੀ ਹੈ ਤਾਂ ਤਾਲਾਬ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਬੰਨ੍ਹ ਬਣਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿ ਖੇਤੀ ਭੂਮੀ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸਿੱਧਾ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਨਾ ਕਰੇ। 3. ਵਰਖਾ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੀ.ਐੱਚ. ਦੇਖ ਕੇ ਜਾਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 200 ਕਿੱਲੋ ਚੂਨੇ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। 4.ਸਰਦ ਰੁੱਤ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਆਕਸੀਜਨ ਘੱਟ ਹੋਣ ਤੇ ਪੰਪ, ਬਲੋਅਰ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਆਕਸੀਜਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 5 ਕਿੱਲੋ ਮੋਟੇ ਦਾਣੇ ਵਾਲਾ ਲੂਣ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਕਤਲਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੱਛੀਆਂ ਨੂੰ ਵਰਖਾ ਦੇ ਬਾਅਦ ਮੱਛੀ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਇਲਾਜ-
[ਸੋਧੋ]1. ਜ਼ਿਆਦਾ ਰੋਗਗ੍ਰਸਤ ਮੱਛੀ ਨੂੰ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਵੱਖ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਕਲੀ ਦਾ ਚੂਨਾ (ਕਵਿਕ ਲਾਇਮ) ਜੋ ਕਿ ਠੋਸ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇ, 600 ਕਿੱਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ/ਮੀਟਰ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਹਫਤਾਵਾਰੀ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 2. ਚੂਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬਲੀਚਿੰਗ ਪਾਊਡਰ 1 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਮਤਲਬ 10 ਕਿੱਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ/ਮੀਟਰ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਣਾ ਕਾਰਗਰ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਛੋਟੇ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਗ੍ਰਸਤ ਹੋਣ ਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਪਰਮੇਗਨੇਟ 0.5 ਤੋਂ 2.0 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ 2 ਮਿੰਟ ਤਕ ਇਸ਼ਨਾਨ ਲਗਾਤਾਰ 3-4 ਦਿਨਾਂ ਤਕ ਕਰਾਉਣ ਨਾਲ ਫਾਇਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 3. ਸਿਫੇਕਸ- ਕੇਂਦਰੀ ਸਵੱਛ ਜਲ ਸੰਵਰਧਨ ਅਦਾਰਾ (ਸੀਫਾ) ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਅਲਸਰੇਟਿਵ ਸਿੰਡਰੋਮ ਦੇ ਉਨਮੂਲਨ ਲਈ ਦਵਾਈ ਬਣਾਈ ਹੈ, ਜੋ ਏਕਵਾਵੇਟ ਲੈਬਾਰਟਰੀਜ਼ ਰਾਂਚੀ ਦੁਆਰਾ ਵੇਚੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ/ਮੀਟਰ 1 ਲੀਟਰ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦਾ ਇਲਾਜ ਲੋੜ ਮੁਤਾਬਿਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਲ 950 ਰੁਪਏ ਦੇ ਲਗਭਗ ਹੈ।
ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਿਵੇਂ ਕਰਾਂਗੇ
ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਮਤਲਬ ਪਾਰਟਸ ਉੱਤੇ ਮਿਲੀਅਨ ਅਰਥਾਤ ਭਾਗ ਪ੍ਰਤੀ ਦਸ ਲੱਖ 1 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਮਤਲਬ ਇੱਕ ਘਣ ਫੁੱਟ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ 0.283 ਗ੍ਰਾਮ ਦਵਾਈ ਕੁਲ ਮਾਤਰਾ ਗ੍ਰਾਮ ਵਿੱਚ = ਜਲ ਖੇਤਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ (ਮੀਟਰ ਵਿੱਚ) X ਜਲ ਖੇਤਰ ਦੀ ਚੌੜਾਈ (ਮੀਟਰ ਵਿੱਚ) X ਜਲ ਖੇਤਰ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ (ਮੀਟਰ ਵਿੱਚ) X ਡੋਜ ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ ਨੋਟ: ਇੱਕ ਹੈਕਟੇਅਰ ਮੀਟਰ ਜਲ ਖੇਤਰ ਅਰਥਾਤ ਇੱਕ ਮੀਟਰ ਡੂੰਘੇ ਇੱਕ ਹੈਕਟੇਅਰ ਜਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 1 ਪੀ.ਪੀ ਐਮ. ਲਈ 10 ਕਿੱਲੋਗ੍ਰਾਮ ਦਵਾਈ ਲੱਗੇਗੀ। ਜਾਂ 1 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਅਰਥਾਤ ਇੱਕ ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ 0.0001 ਗ੍ਰਾਮ ਦਵਾਈ ਜਾਂ 1 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਅਰਥਾਤ ਇੱਕ ਗੈਲਨ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ 0.0083 ਗ੍ਰਾਮ ਦਵਾਈ ਸਰੋਤ:ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ, ਮਛੁਆ ਕਲਿਆਣ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਵਿਕਾਸ।