ਯੇਸੁਬਾਈ

ਯੇਸੁਬਾਈ (1719 ਏ.ਡੀ.), ਮਹਾਰਾਣੀ ਯੇਸੁਬਾਈ ਭੋਸਲੇ ਦਾ ਨਾਮ ਮਰਾਠਾ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਹਿੰਮਤ, ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਤਿਆਗ ਲਈ ਅਮਰ ਹੈ। । ਓਹ ਮਰਾਠਾ ਛਤਰਪਤੀ ਸੰਭਾਜੀ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ ਸੀ ਅਤੇ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਦੂਜੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਾਜ ਪਹਿਨੀ ਛਤਰਪਤੀ ਮਹਾਰਾਣੀ। ਉਹ ਪਿਲਾਜੀਰਾਵ ਸ਼ਿਕਰੇ, ਇੱਕ ਮਰਾਠਾ ਸਰਦਾਰ (ਮੁਖੀਆ), ਜੋ ਕਿ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧੀ ਸੀ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਰਾਨੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਵੈਰਾਜ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਓਨ ਵਾਲੀ ਔਰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ।

ਜਦ ਰਾਏਗੜ੍ਹ ਦੇ ਮਰਾਠਾ ਕਿਲੇ 'ਤੇ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੁਆਰਾ 1689 ਵਿੱਚ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਤਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯਸੁਬਾਈ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਪੁੱਤਰ ਨਾਲ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ. ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਔਰੰਗਜੇਬ ਨਾਲ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ (ਔਰੰਗਜੇਬ) ਨੇ ਕਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਨਹੀ ਦਿੱਤਾ। 1707 ਵਿੱਚ ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਆਜ਼ਮ ਸਮਰਾਟ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਮਰਾਠਾ ਰੈਂਕਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਸ਼ਾਹੁ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ। ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਨੇ ਯਸੁਬਾਈ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਲਈ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ, ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿ ਸ਼ਾਹੁ ਆਪਣੀ ਰਿਹਾਈ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਸੰਧੀ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖੇ।

ਅੰਤ 1719 ਵਿੱਚ, ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਭੱਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਧੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਰਿਹਾ ਕਰਵਾ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ, ਜਿਸਨੂੰ  ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹੁ ਨੂੰ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦਾ ਅਸਲੀ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਸੰਭਾਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨਾਲ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝ

ਸੰਭਾਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਯੇਸੂਬਾਈ ਨੂੰ ਸਵਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੀ ਪੂਰੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿੱਤੀ। ਜਦੋਂ ਸੰਭਾਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਜੰਗ ਕਾਰਨ ਰਾਜਧਾਨੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਸਨ, ਤਾਂ ਯੇਸੂਬਾਈ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਫੈਸਲੇ ਖੁਦ ਲੈਂਦੀ ਸੀ । ਉਸਨੂੰ "ਕੁਲਮੁਖਤਿਆਰ" ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਖਲ ਦੇ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਸੰਭਾਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਹੀ ਮੋਹਰ (ਸ਼੍ਰੀ ਸਖੀ ਰਣੀਏ ਜਯਤੀ) ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਉਸਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ।

ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਨਿਭਾਈ ਭੂਮਿਕਾ

ਸੰਭਾਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਯੇਸੂਬਾਈ ਨੇ ਸਵਰਾਜ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਆਪਣੇ ਮੋਢਿਆਂ 'ਤੇ ਲਈ। ਉਸਨੇ 7-8 ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੱਕ ਰਾਏਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਮੁਗਲਾਂ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹਾਲਾਤ ਅਜਿਹੇ ਹੋ ਗਏ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਕੁਝ ਸ਼ਰਤਾਂ ਅਧੀਨ ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਮੁਗਲ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਜੀਨਾਤੁਨਿਸਾ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਮੁਗਲ ਕੈਦ ਵਿੱਚ 29 ਸਾਲ ਬਿਤਾਏ

ਸੰਭਾਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਯੇਸੂਬਾਈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਾਹੂ ਮਹਾਰਾਜ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ। ਯੇਸੂਬਾਈ ਨੇ ਕੁੱਲ 29 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਮੁਗਲ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਉਸਨੇ 17 ਸਾਲ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 12 ਸਾਲ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ, ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਏ। ਆਪਣੀ ਕੈਦ ਦੌਰਾਨ ਵੀ, ਯੇਸੂਬਾਈ ਨੇ ਗੁਪਤ ਪੱਤਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਸ਼ਾਹੂ ਮਹਾਰਾਜ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ।

~~~~