ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Arashdeep singh
 ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ Arashdeep singh ਜੀ! ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ’ਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਸੁਆਗਤ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਸੰਦ ਆਇਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਕਰਕੇ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਅਸੂਲ ਨਿਰਪੱਖ ਨਜ਼ਰੀਆ ਜ਼ਰੂਰ ਪੜ੍ਹਨਾ।
|
|
|
ਇਹ ਕੁਝ ਕੜੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਮਦਦਗਾਰ ਸਾਬਤ ਹੋਣਗੀਆਂ: |
ਆਪਣੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਸਫ਼ੇ ’ਤੇ ਟਿੱਪਣੀ ਜਾਂ ਸੁਨੇਹਾ ਛੱਡਦੇ ਵਕਤ ਉਸਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ’ਤੇ ਚਾਰ ~~~~ ਲਾਓ ਜੋ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਤੁਹਾਡੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਵਕਤ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਮਦਦ ਲਈ ਆਪਣੇ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਸਫ਼ੇ ’ਤੇ ਅਪਣੇ ਸਵਾਲ ਜਾਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ {{ਮਦਦ}} ਵਰਤੋ; ਕੋਈ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰੇਗਾ। |
-- New user message (ਗੱਲ-ਬਾਤ) 08:25, 6 ਮਈ 2017 (UTC)
ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਮੁਕਤ ਗਿਆਨਕੋਸ਼ ਵਿਕਿਪੀਡੀਆ ਨਾਲ[ਸੋਧੋ]
ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਜਾਂ ਰਾਹ, ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਅਭਿੰਨ ਅੰਗ ਹੈ। ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਹੀ 'ਕਲਾਸਿਕਲ ਮਜੂਜਿਕ' ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਗਾਇਨ ਧੁਨੀ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ, ਸ਼ਬਦ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਮਹੱਤਵ ਧੁਨੀ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਉਹ ਚਢਾਵ-ਉਤਾਰ ਦਾ, ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਅਰਥ ਦਾ ਨਹੀਂ)। ਇਹ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ-ਧੁਨੀ ਵਿਸ਼ੈਕ ਸਾਧਨਾ ਦਾ ਗਿਝਿਆ ਕੰਨ ਹੀ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਅਣਗਿਝਿਆ ਕੰਨ ਵੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਜਾਣਨ ਸਿਰਫ਼ ਨਾਲ਼ ਦੇਸ਼ੀ ਗਾਉਣਾ ਜਾਂ ਲੋਕ-ਗੀਤ ਦੀ ਸੁੱਖ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਨੇਕ ਲੋਕ ਸਹਿਜ ਹੀ ਅਕਾਣ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਉਕਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਉਸ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਦੀ ਕਮਜੋਰੀ ਨਹੀਂ, ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਭਰਤ ਮੁਨੀ ਦਾ ਨਾਟਿਅਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਮਵੇਦ ਦਾ ਗਾਇਨ ਤਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਰਤ ਮੁਨੀ ਰਾਹੀਂ ਰਚਿਤ ਭਰਤ ਡਰਾਮਾ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਅੱਵਲ ਲਿਖਤ ਪ੍ਰਮਾਣ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਚਨਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਬਾਰੇ ਵਿਖੇ ਕਈ ਮਤਭੇਦ ਹਨ। ਅੱਜ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਿਆਂ ਕਈ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦਾ ਉਲੇਖ ਇਸ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਭਰਤ ਮੁਨੀ ਦਾ ਨਾਟੈਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਬਾਦ ਮਤੰਗ ਮੁਨੀ ਦਾ ਬ੍ਰਿਹੱਦੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਰੰਗਦੇਵ ਰਚਿਤ ਸੰਗੀਤ ਰਤਨਾਕਰ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਿਗ੍ਹਾ ਨਾਲ ਸਬਸੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਗ੍ਰੰਥ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਰਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪੂਰਵਾਰਦਧ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਸੱਤਾਂ ਵਾਲੇ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਨ੍ਰਿਤ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਵਰਣਨ ਹੈ। ਸੰਗੀਤ ਰਤਨਾਕਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਜਿੰਦਾ ਦਾ ਉਲੇਖ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਨਾਲ ਪਤਾਨਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਪਾਰੰਪਰਿਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸੀ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਪਹਿਲੇ ਨਾਲ ਉਦਾਰ ਹੋਣ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਮੂਲ ਤੱਤ ਇੱਕ ਹੀ ਰਹਿ। 11 ਵੀਂ ਅਤੇ 12 ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਨੇ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਦਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਮਾਪ ਦਿੱਤਾ। ਰਾਜਦਰਬਾਰ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਬਣ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਅਨੇਕ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸੰਪੰਨ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦਿੱਤਾ ਵਹੀਂ ਆਪਣੀ ਲੋਡ਼ ਅਤੇ ਰੁਚੀ ਦਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਇਹ ਅਨੇਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵੀ ਕੀਤੇ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਕੁਝ ਨਈ ਸ਼ੈਲੀ ਵੀ ਪ੍ਰਚਲਨ ਵਿੱਚ ਆ ਜੈਸੇ ਖਿਆਲ, ਗਜ਼ਲ ਆਦਿ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਦਿਆਂ ਕਈ ਨਵਿਆਂ ਸਾਜ਼ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਹੋ ਜੈਸੇ ਸਰੋਦ, ਸਿਤਾਰ ਇਤਿਆਦੀ। ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕ ਮਨੀਸ਼ੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਕਿ ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਨਾਲ ਆਰੰਭ ਹੋਈ ਭਾਰਤੀ ਸਾਜ਼ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਲੜੀਵਾਰ: ਇੱਕ 0 ਬਾਅਦ ਦੂਸਰੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਯੰਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਆਰਦੀ ਗਈ। ਇੱਕ-ਤਾਰ ਵੀਣਾ ਹੀ ਤਰਿਤੰਤਰੀ ਬਣੀ ਅਤੇ ਮੈਨਾ ਯੁਕਤ ਹੋ ਮੱਧ-ਕਾਲ ਦਾ ਪੂਰਵ ਕਿੰਨਰੀ ਵੀਣਾ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਈ। ਮਧਿਅਕਾਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਯੰਤਰ ਜੰਤਰ ਕਹਾ ਲੱਗਿਆ ਜੋ ਬੰਗਾਲ ਦਿਆਂ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪੁਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ ਮੁਸਲਮ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਤਿੰਨ ਤਾਰ ਵਾਲ਼ੀ ਵੀਣਾ ਨੂੰ ਸਹ (ਤਿੰਨ) + ਤਾਰ = ਸਹਤਾਰ ਜਾਂ ਸਿਤਾਰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ। ਇਹ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੱਤ ਤਾਰ ਜਾਂ ਚਿਤਰਾ-ਵੀਣਾ, ਸਰੋਦ ਕਹਾ ਲੱਗਿਆ। ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਰਾਜ ਜਿਆਦਾ ਫੈਲਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਪਰ ਮੁਸਲਿਮ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਜਿਆਦਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜਦਕਿ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੰਗੀਤ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਮੁਸਲਮ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਅਣਛੂਹਿਆ ਰਿਹਾ।
ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੂਫੀ ਅੰਦੇਲਨ ਨੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਪਰ ਅਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਗਾਇਆ। ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਦੇਸ਼ ਦਿਆਂ ਵਿਭਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਨਈ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਦਾ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਨਵੇਂ ਸਾਜ਼ ਪ੍ਰਚਲਨ ਵਿੱਚ ਆਏ ਪੱਛਮੀ ਸੰਗੀਤ ਨਾਲ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਹੋਇਆ। ਅੰਬ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਲੋਕਪ੍ਰਿਅ ਅੱਜ ਦਾ ਸਾਜ਼ ਹਾਰਮੋਨਿਅਮ, ਉਸੀ ਸਮਾਂ ਪ੍ਰਚਲਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਉੱਥਾਨ ਅਤੇ ਉਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਲਿਆਉਣ ਵਿੱਚ ਹਰ ਯੁੱਗ ਦਾ ਅਪਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਯੋਗਦਾਨ ਰਿਹਾ। ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹੈਂ- ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਮੁੱਖ ਲੇਖ: ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਇਹ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ, ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਇਆ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਦਿਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
ਯਮਨ ਭੂਪਾਲੀ ਬਸੰਤ ਬਾਗੇਸ਼੍ਰੀ ਮੁਲਤਾਨੀ ਬਸੰਤ ਬਹਾਰ ਹਿੰਡੋਲ ਕਾਫੀ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਇਹ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਇਆ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਦਾ ਢੋਕ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੱਖਣ ਦਿਆਂ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ। ਇਹ ਕਾਰਨ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤੀ ਕਿਰਤ ਵਿੱਚ ਭਗਤੀ ਰਸ ਵੱਧ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਰਸ। ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦਿਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਰਾਗ ਹੰਸਧਵਨੀ