ਸਫੋਟ

ਸਫੋਟ (स्फोट ਅਰਥਾਤ: ਖੁੱਲ੍ਹਣਾ, ਖਿੜਨਾ, ਫੁੱਟਣਾ) ਭਾਰਤੀ ਵਿਆਕਰਨ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਪਾਣਿਨੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਇਸ ਸਫੋਟ (ਨਿੱਤ ਸ਼ਬਦ) ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੰਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਫੋਟਵਾਦੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪਾਣਿਨੀ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਵਾਚਕਤਵ ਨਾ ਮੰਨ ਕੇ ਸਫੋਟ ਹੀ ਦੇ ਬਲ ਨਾਲ ਅਰਥ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਤੀ ਮੰਨੀ ਗਈ ਹੈ। ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਮਿਲਣ ਨਾਲ ਜੋ ਜ਼ਾਹਰ ਹੋਵੇ ਉਹਨੂੰ ਸਫੋਟ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਅੱਡ ਅੱਡ ਅੱਖਰਾਂ ਤੋਂ ਪਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਮਲ ਕਹਿਣ ਨਾਲ ਅਰਥ ਦੀ ਜੋ ਪ੍ਰਤੀਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਹ ਕ, ਮ ਅਤੇ ਲ ਅੱਡ ਅੱਡ ਅੱਖਰਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਉਚਾਰਣ ਨਾਲ ਉਪਤੰਨ ਸਫੋਟ ਵਿੱਚੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਸਫੋਟ ਨਿੱਤ ਹੈ।

ਸਫੋਟ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਭਰਥਰੀਹਰੀ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਵਾਕਿਆਪਦਿਆ ਨਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਸਫੋਟ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ: ਪਾਣਿਨੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਸਫੋਟਕ ਨਿਰਵੈਵ ਨਿਤਯ ਸਬਦ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ, ਪਰਮ ਬਾਹਮਣ ਹੈ। ਬਾਹਮਣ ਸਬਦ ਤੋ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਅਰਥਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਪਜਦੀਆ ਹਨ। ਇਸ ਫਲਸਫੇ ਨੇ ਸਬਦ ਦੇ ਦੋ ਭੇਦ ਮੰਨੇ ਹਨ। ਸਦੀਵੀ ਅਤੇ ਅਸਥਾਈ, ਨਿਤਯ ਸਬਦ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਧਮਾਕਾ ਹੈ। ਸਮੁੱਚੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਅਨੁਸਾਰ ਬੋਲਿਆ ਗਿਆ ਸਬਦ ਅਨਾਦਿ ਹੈ। ਵਿਆਖਿਆ ਦੀ ਤਾਕਤ ਕੇਵਲ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪਾਤਰ ਸਫੋਟ ਦੇ ਪਗਟਾਵੇ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਧਨ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਸਫੋਟ ਨੂੰ ਕੋਸਕਾਰ ਸੱਚਾ ਬਾਹਮਣ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਸਤਰਾ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਅਵਿਦਿਆ ਦਾ ਹੋਲੀ_ਹੋਲੀ ਵਿਨਾਸ ਹੋ ਜਾਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਰਵਦਰਸਨਸੰਗਿਹ ਦੇ ਲੇਖਕ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਕਰਨ ਗ੍ਰੰਥ ਅਰਥਾਤ ਪਾਣਿਨੀਦਰਸ਼ਨ ਸਾਰੇ ਵਿਸਿਆਂ ਤੋ ਪਵਿੱਤਰ, ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ ਦੁਆਰ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਮਾਰਗਾ ਦਾ ਮਾਰਗ ਹੈ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਇਛੁੱਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜਾਣ_ਪਛਾਣ: ਵਿਸਫੋਟ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਭਰਤਰਹਰੀ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਭਰਤਰਿਹਰੀ ਦੁਆਰਾ ਛਾਪੀ ਵਿਆਕਰਨ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਕੰਡਾ ਹਨ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਾਕਿਆਪਦਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਟੈਕਸ_ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਆਕਰਨ ਦਿ੍ਸਕਾਤ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਆਕਰਨ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਸਭ ਤੋ ਪੁਰਾਣੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਬਦਬ੍ਹਹਮ, ਸਪੋਟਬ੍ਹਹਮ, ਅਤੇ ਸਪੋਟਵਾਦ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੇਸਕਾਰੀ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ 'ਹਰਕਾਰਿਕਾ'ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪੁਰਾਤਨ ਟਿੱਪਣੀਆ ਹਨ। ਭਰਤਰਿਹਰੀ ਦੇ ਵਯਤਪਦੀਆ ਅਨੁਸਾਰ ਵਾਕ ਤਿੰਨ ਪੜਾਵਾ ਵਿੱਚ ਬਣਦੀ ਹੈ। ੧:ਬੁਲਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਸੋਚਣਾ। ੧:ਬੋਲੀ ਦੀ ਕਿਰਿਆ। ੩:ਦੂਜਿਆ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ। ਤਿੰਨ ਕਾਡਾ _ ਬਹਮਾਕਾਡ, ਵੰਡ ਅਤੇ ਪਟਕੰਡ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ, ਵਕਤਪਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਇੱਕ ਉੱਤਮ ਪੁਸਤਕ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ੧:ਭਾਸਾ ਦੀ ਇਕਾਈ ਵਾਕ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਇੱਕ ਅੱਖਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੋਜੂਦ ਹੋਵੇ। ੨:ਵਾਕ ਸਕਤੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿਹਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਆਧਾਰ ਹੈ। ੩:ਬੋਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇੱਕ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੱਸਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਗਾਰਡੀਨਰ, ਜੇਸਪਰਸਨ ਅਤੇ ਚੋਮਸਕੀ ਦੇ ਰੁਝਾਨ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਪਸਿੱਧ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀਆ ਦਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਹੈ। ੪:ਹਰ ਅੱਖਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਥੋੜਾ-ਥੋੜਾ ਅੱਖਰ ਵੀ ਸਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਮਰੀਕੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਨੇ ਵੀ ਪ੍ਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਫਲ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਹਾਲ ਭੋਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਹੈ।