ਸਰਸਵਤੀ ਰਾਣੇ
ਸਰਸਵਤੀ ਰਾਣੇ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Saraswati Rane; 4 ਅਕਤੂਬਰ, 1913 - 10 ਅਕਤੂਬਰ, 2006) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਵਿਧਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਗਾਇਕਾ ਸੀ। ਉਹ ਕਿਰਨਾ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਉਸਤਾਦ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ (1872-1937) ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਸੰਗੀਤ ਪਰੰਪਰਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਿਰਨਾ ਘਰਾਣਾ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਵੋਕਲ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਿਖਲਾਈ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਸੁਰੇਸ਼ਬਾਬੂ ਮਾਨੇ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਹੀਰਾਬਾਈ ਬੜੋਡੇਕਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਖੁਦ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਧੁਰੇ ਸਨ।[1] ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਵੱਡੀ ਭੈਣ, ਹੀਰਾਬਾਈ ਬੋਡੋਡੇਕਰ ਦੇ ਨਾਲ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜੁਗਲਬੰਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗਾਇਆ।[2]
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ[ਸੋਧੋ]
4 ਅਕਤੂਬਰ, 1913 ਨੂੰ ਉਸਤਾਦ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ (1872-1937), ਕਿਰਾਣਾ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ, ਅਤੇ ਤਾਰਾਬਾਈ ਮਾਨੇ, ਸਕੀਨਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਨਮੀ, ਉਹ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਘਰਾਣੇ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਹੋਈ। ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਤਾਰਾਬਾਈ, ਉਸਦੀ ਮਾਂ, ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਪੰਜ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ; ਇਸ ਲਈ ਸਕੀਨਾ ਕੁਮਾਰੀ ਸਰਸਵਤੀ ਮਾਨੇ ਬਣ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਸੁਰੇਸ਼ਬਾਬੂ ਮਾਨੇ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1930 ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਹੀਰਾਬਾਈ ਬੜੋਡੇਕਰ ਤੋਂ ਵੀ ਸਿੱਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।
ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਤਕ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਉਸਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੇ ਉਸਤਾਦਾਂ ਤੋਂ ਤਾਲੀਮ (ਸਿਖਲਾਈ) ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਿਵੇਂ ਅਲਦੀਆ ਖਾਨ ਦੇ ਭਤੀਜੇ, ਜੈਪੁਰ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਨੱਥਨ ਖਾਨ, ਪ੍ਰੋ. ਬੀ ਆਰ ਦੇਵਧਰ ਅਤੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਪੰਡਿਤ ਮਾਸਟਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਰਾਓ ਫੁਲੰਬਰੀਕਰ।[3]
ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]
ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸੁੰਦਰਰਾਓ ਰਾਣੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। 10 ਅਕਤੂਬਰ 2006 ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ[ਸੋਧੋ]
ਸਰਸਵਤੀਬਾਈ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ:
1. ਬਾਲਗੰਧਰਵ ਪੁਰਸਕਾਰ ( ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਸਰਕਾਰ, 1966)
2. ਬਾਲਗੰਧਰਵ ਗੋਲਡ ਮੈਡਲ
3. ਆਈਟੀਸੀ ਸੰਗੀਤ ਰਿਸਰਚ ਅਕੈਡਮੀ ਅਵਾਰਡ
4. ਯਸ਼ਵੰਤਰਾਓ ਚਵਾਨ ਪੁਰਸਕਾਰ
5. ਗੁਰੂ ਮਹਾਤਮਿਆ ਪੁਰਸਕਾਰ (ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ)
6. ਉਸਤਾਦ ਫੈਯਾਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਟਰੱਸਟ (ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਣਾ ਅਵਾਰਡ 1999)
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Kirana Gharana". Archived from the original on 2011-01-28. Retrieved 2023-03-13.
- ↑ Wade, Bonnie C. (1994). Khyāl: creativity within North India's classical music tradition. Cambridge University Press Archive. p. 196. ISBN 0-521-25659-3.
- ↑ Misra, Susheela (2001). Among contemporary musicians. Harman Pub. House. pp. 90–91. ISBN 9788186622469.