ਟੂਰਿਜ਼ਮ
ਟੂਰਿਜ਼ਮ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਯਾਤਰਾ (travel) ਹੈ ਜੋ ਮਨੋਰੰਜਨ (recreational) ਜਾਂ ਫੁਰਸਤ ਦੇ ਪਲਾਂ ਦਾ ਆਨੰਦ (leisure) ਮਾਨਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਸੈਰ ਸੰਗਠਨ (World Tourism Organization) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸੈਲਾਨੀ ਉਹ ਲੋਕ ਹਨ ਜੋ ਯਾਤਰਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਆਮ ਮਾਹੌਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੇ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦੌਰਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇੱਕ ਸਾਲ ਲਈ ਮਨੋਰੰਜਨ, ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਉਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਕਾਰਜ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੈਰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਰਾਮਦੇਹ ਗਤੀਵਿਧੀ ਵਜੋਂ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ੨੦੦੭ ਵਿੱਚ, ੯੦੩ ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਰਿਅਟਕਾਂ ਦੇ ਆਗਮਨ ਦੇ ਨਾਲ, ੨੦੦੬ ਦੀ ਤੁਲਣਾ ਵਿੱਚ ੬.੬ % ਦਾ ਵਾਧਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ੨੦੦੭ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਰਯਟਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ USD ੮੫੬ ਅਰਬ ਸੀ। ਸੰਸਾਰ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ੨੦੦੮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚਾਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਗਮਨ ਵਿੱਚ ੫ % ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ, ਇਹ ੨੦੦੭ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨ ਮਿਆਦ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਵਾਧੇ ਦੇ ਲਗਭਗ ਸਮਾਨ ਸੀ। ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਮਿਸਰ, ਥਾਈਲੈਂਡ ਅਤੇ ਕਈ ਟਾਪੂ ਰਾਸ਼ਟਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਫਿਜੀ ਲਈ ਸੈਰ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ, ਕਿਉਂ ਕਿ ਆਪਣੇ ਮਾਲ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਵਪਾਰ ਤੋਂ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪੈਸਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਉਦਯੋਗ (service industries) ਵਿੱਚ ਰੋਜਗਾਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ਸੈਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੇਵਾ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ (transport) ਸੇਵਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਰੂਜ ਪੋਤ ਅਤੇ ਟੈਕਸੀਆਂ, ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਜਿਵੇਂ ਹੋਟਲ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਸਥਾਨ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਰਾਹੁਣਚਾਰੀ ਉਦਯੋਗ (hospitality industry) ਸੇਵਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਰਿਜੋਰਟ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।
ਭਾਰਤੀ ਪੂਰਬ ਦਾ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਭਾਂਤ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਵਿਕਾਸ, ਸੁਖ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਤਸੱਲੀ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਲਈ ਸੈਰ ਨੂੰ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਿਸ਼ੀ ਮੁਨੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਸੈਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗੁਰੂਆਂ, (ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ, ਰਿਸ਼ੀਆਂ - ਤਪਸਵੀਆਂ) ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਿਨਾਂ ਸੈਰ ਮਨੁੱਖ ਹਨੇਰ ਪ੍ਰੇਮੀ ਹੋਕੇ ਰਹਿ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੱਛਮੀ ਵਿਦਵਾਨ ਸੰਤ ਆਗਸਟੀਨ ਨੇ ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਬਿਨਾਂ ਸੈਰ ਦਰਸ਼ਨ ਗਿਆਨ ਹੀ ਅਧੂਰਾ ਹੈ। ਪੰਚਤੰਤਰ ਨਾਮਕ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਵਿਧਾਕਤੀਮ ਸ਼ਿਲਪਂ ਤਾਵੰਨਾਪਿਅਨੋਤੀ ਮਾਨਵ: ਸੰਮਿਅਕ ਯਾਵਦ ਬਰਜਤੀ ਨਹੀਂ ਭੁਮੋ ਦੇਸ਼ਾ - ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ:।
ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
[ਸੋਧੋ]Hunziker ਅਤੇ Krapf ਨੇ, ਸੰਨ ੧੯੪੧ ਵਿੱਚ ਸੈਰ ਨੂੰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਸੈਰ ਗੈਰ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਠਹਿਰਣ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਸੰਬੰਧ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਯੋਗ ਹੈ, ਇਹ ਲੋਕ ਇੱਥੇ ਸਥਾਈ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਕਮਾਈ ਦੀ ਕਿਸੇ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨਾਲਨਹੀਂ ਜੁੜੇ ਹਨ ੧੯੭੬ ਵਿੱਚ, ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਸੈਰ ਸੋਸਾਇਟੀ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਨਿਮਨ ਅਨੁਸਾਰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ,' ਸੈਰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਿਸੇ ਬਾਹਰੀ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਅਸਥਾਈ ਅਤੇ ਅਲਪਕਾਲਿਕ ਗਮਨ ਹੈ, ਪਤਿਏਕ ਗੰਤਵਿਅ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰਣ ਦੇ ਦੋਰਾਨ ਪਰਯਟਕ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਗਮਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ੧੯੮੧ ਵਿੱਚ ਇੰਟਰਨੇਸ਼ਨਲ ਅਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਆਫ ਸਾਇੰਟਿਫਿਕ ਏਕਸਪਰਟਸ ਇਨ ਟੂਰਿਜਮ ਨੇ ਸੈਰ ਨੂੰ ਘਰ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਦੇ ਬਾਹਰ ਚਇਨਿਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।
ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ ੧੯੯੪ ਵਿੱਚ ਸੈਰ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸਨੂੰ ਤਿੰਨ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਗੀਕ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ: ਘਰੇਲੂ ਸੈਰ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਕੇਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ, ਇਨਬਾਉਂਡ ਸੈਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੈਰ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ; ਅਤੇ ਆਉਟਬਾਉਂਡ ਸੈਰ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ।
ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ ਸੈਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਬੁਨਿਆਦੀ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਕੇ ਇਸਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸ਼ਰੇਣੀਆਂ ਵਿਉਤਪੰਨ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਹ ਹਨ; ਘਰੇਲੂ ਸੈਰ, ਇਨਬਾਉਂਡ ਸੈਰ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੈਰ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਘਰੇਲੂ ਸੈਰ, ਆਉਟਬਾਉਂਡ ਸੈਰ; ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੈਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ, ਜੋ ਇਨਬਾਉਂਡ ਸੈਰ ਅਤੇ ਆਉਟਬਾਉਂਡ ਸੈਰ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਇੰਟਰਾਬਾਉਂਡ ਸੈਰ ਕੋਰੀਆ ਸੈਰ ਸੰਗਠਨ (Korea Tourism Organization) ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਕੋਰੀਆ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹਨ। ਇੰਟਰਾਬਾਉਂਡ ਸੈਰ, ਘਰੇਲੂ ਸੈਰ ਵਲੋਂ ਨੀਤੀਨਿਰਮਾਣ ਪਰਿਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੈਰ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨ ਹੈ।
ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਸੈਰ ਉਦਯੋਗ ਇਨ ਬਾਉਂਡ ਸੈਰ ਤੋਂ ਇੰਟਰਾਬਾਉਂਡ ਸੈਰ ਵੱਲ ਮੁੰਤਕਿਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕਈ ਦੇਸ਼ ਇਨਬਾਉਂਡ ਸੈਰ ਲਈ ਕਠਿਨ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੁੱਝ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੀਤੀ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਨੇ ਮਕਾਮੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਕਰਣ ਲਈ ਇੰਟਰਾ ਬਾਉਂਡ ਸੈਰ ਨੂੰ ਬੜਾਵਾ ਦੇਣ ਨੂੰ ਅਗੇਤ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਕੁੱਝ ਉਦਹਾਰਣ ਹਨ; ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ See America, ਮਲੇਸੀਆ ਵਿੱਚ Malaysia Truly Asia, ਕਨਾਡਾ ਵਿੱਚ Get Going Canada, ਫਿਲੀਪੀਨਸ ਵਿੱਚ Wow Philippines, ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ Uniquely Singapore, ਨਿਊਜੀਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ੧੦੦ % Pure New Zealand ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ Incredible India।