ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Agricultural chemistry) ਕੈਮਿਸਟਰੀ ਅਤੇ ਜੀਵ-ਰਸਾਇਣ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਹੈ ਜੋ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕੱਚਾ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ, ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਤੇ ਉਪਚਾਰ। ਇਹ ਅਧਿਐਨ ਪੌਦਿਆਂ, ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚਾਲੇ ਸਬੰਧਾਂ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਰਸਾਇਣਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਫਸਲਾਂ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਤਬਦੀਲੀਆਂ। ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਵਿਗਿਆਨ ਵਜੋਂ, ਇਹ ਟੈਸਟ-ਟਿਊਬ ਕੈਮਿਸਟਰੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਾਰੇ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਫਾਈਬਰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਲਈ ਭੋਜਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਗਿਆਨ ਜਾਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਉਪਜ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ, ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਖਰਚਿਆਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵੱਲ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਾਖਾ, ਕੀਮੁਰਗੀ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਰਸਾਇਣਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ।
ਵਿਗਿਆਨ
[ਸੋਧੋ]ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਟੀਚੇ ਉਹਨਾਂ ਪ੍ਰਤਿਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਕ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਜੋ ਕਿ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਜਾਂ ਨਿਯੰਤਰਣ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਬਾਇਓ ਕੈਮੀਕਲ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਹਨ। ਹਰੇਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਜੋ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਕੈਮਿਸਟਰੀ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸਲਈ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਰਸਾਇਣ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਗਾ ਜੋ ਕਿ ਜੈਨੇਟਿਕਸ, ਫਿਜੀਓਲੋਜੀ, ਮਾਈਕਰੋਬਾਇਲੋਜੀ, ਕੀਟਾਮਲੋਜੀ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਵਿਗਿਆਨ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ।
ਭੋਜਨ, ਫੀਡ ਅਤੇ ਫਾਈਬਰ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਰਸਾਇਣਕ ਸਮੱਗਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ, ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ, ਉੱਲੀਨਾਸ਼ਕ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ, ਪੌਦਾ ਵਿਕਾਸ ਰੈਗੂਲੇਟਰ, ਖਾਦ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਸਪਲੀਮੈਂਟ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਵਪਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਖਾਦ, ਸਿੰਥੈਟਿਕ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ (ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ ਸਮੇਤ) ਅਤੇ ਫੀਡਸ ਲਈ ਪੂਰਕ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰੋਗਾਣੂਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਜਾਂ ਨਿਯੰਤ੍ਰਣ ਲਈ ਪੋਸ਼ਣ ਪੂਰਕ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ) ਅਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਰਸਾਇਣ ਦਾ ਅਕਸਰ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਜਾਂ ਵਧਾਉਣ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਪਜ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਜਾਂ ਸੁਧਾਰਨ ਅਤੇ ਫਸਲ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਐਗਰੋ ਕੈਮਿਕਲ ਇੰਡਸਟਰੀ ਨੇ ਟਿਕਾਊ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪੱਖੋਂ ਵਿਹਾਰਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮੁਨਾਫੇ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਯੂਟਰੋਫਿਕੇਸ਼ਨ, ਜੋਨੈਟਿਕਲੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੋਧੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਦੀ ਚੇਨ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਥਾਈ ਜੈਵਿਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕਾਂ) ਵਿੱਚ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੀ ਵਧ ਰਹੀ ਤਵੱਜੋ, ਨਿਰਪੱਖ ਸਨਅਤੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਸਿਰਫ ਕੁਝ ਨਤੀਜੇ ਹਨ।
ਇਤਿਹਾਸ
[ਸੋਧੋ]- 1761 ਵਿੱਚ ਜੋਹਾਨ ਗੋਟਸਚੱਕਰ ਵਲੇਰੀਅਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਾਇਨੀਅਰ ਕੰਮ, ਐਗਰੀਬਿਲਿਟੀ ਫਾਊਂਡੇਮੈਂਟ ਕੈਮੀਕਾ (ਆਰਕਬਰੂਕਟਸ ਕੈਮਿਸਕਾ ਗ੍ਰੰਡਰ) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।[1]
- 1815 ਵਿੱਚ ਹੰਫਰੀ ਡੈਵੀ ਨੇ ਐਲੀਮਟਸ ਆਫ਼ ਐਗਰੀਕਲਚਰ ਕੈਮਿਸਟਰੀ ਛਾਪੀ।[2]
- 1842 ਵਿੱਚ ਯੂਸਟਸ ਵਾਨ ਲਿਬਿਗ ਨੇ ਫਿਜ਼ੀਓਲੋਜੀ ਅਤੇ ਪੈਥੋਲੋਜੀ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪਸ਼ੂ ਰਸਾਇਣ ਜਾਂ ਜੈਵਿਕ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।[3][4]
- ਜੌਨ ਜੈੱਕਬ ਬੇਰੈਲਿਅਸ ਨੇ ਟ੍ਰੈਟੀ ਡਿ ਚਿਮੀ ਮਿਨਰੇਲ, ਵਿਗੇਤੇਲ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰ (6 ਭਾਗ, 1845-50) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। [5]
- ਜੀਨ-ਬਾਪਿਸਟ ਬੂਸਿੰਗਟੌਗ ਨੇ ਐਗਰੋਨੌਮੀ, ਚਾਈਲੀ ਏਜਲ ਅਤੇ ਫਿਜ਼ੀਓਲੋਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ (5 vols., 1860-1874; ਦੂਜਾ ਐਡੀ., 1884)
- 1868 ਵਿੱਚ ਸੈਮੂਅਲ ਵਿਲੀਅਮ ਜਾਨਸਨ ਨੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਫਸਲਾਂ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ।[6]
- 1870 ਵਿੱਚ ਸ. ਡਬਲਯੂ. ਜੌਨਸਨ ਨੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਫੀਡ: ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪੋਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਸੰਧੀ। [7]
- 1872 ਵਿੱਚ ਕਾਰਲ ਹੈਨਰਿਖ ਰਿਤਥਾਸਨ ਨੇ ਅਨਾਜ, ਫਲ਼ੀਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਲਿਨਸੇਡ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ।[8]
ਨੋਟਸ ਅਤੇ ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Translated into French in 1766: Elémens d'agriculture physique et chymique ਗੂਗਲ ਬੁਕਸ 'ਤੇ
- ↑ Humphry Davy (1815) Elements of agricultural chemistry from Google Books.
- ↑ Justus von Liebig (1842) Animal Chemistry or Organic Chemistry
- ↑ Liebig (1847) Philadelphia edition
- ↑ J. J. Berzelius Traite de chimie minerale, vegetale et animal from Bibliothèque nationale de France
- ↑ Samuel William Johnson (1868) How Crops grow Archived 2014-01-05 at the Wayback Machine.
- ↑ S.W. Johnson (1870) How Crops Feed: A treatise on the atmosphere and soil as related to the nutrition of agricultural plants Archived 2014-07-02 at the Wayback Machine.
- ↑ Die Eiweisskörper der Getreidearten, Hülsenfrüchte und Ölsamen. Beiträge zur Physiologie der Samen der Kulturgewachese, der Nahrungs- und Futtermitel, Bonn, 1872