ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ

ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਯੂਰਪ ਮੇਨਲੈਂਡ ਤੋਂ 19ਵੀਂ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦਾ ਸੈੱਟ ਹੈ।^[1]^[2] ਇਹ ਪਦ 20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਲਹਿਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚਿੰਤਕਾਂ ਅਤੇ ਰਵਾਇਤਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ। ਕੰਨਟੈਨਟਲ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ: ਜਰਮਨ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦ, ਵਰਤਾਰਾਵਾਦ, ਹੋਂਦਵਾਦ (ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਪਿਛੋਕੜ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੀਰਕੇਗਾਰਦ ਅਤੇ ਨੀਤਸ਼ੇ ਦੇ ਵਿਚਾਰ), ਹੇਰਮੇਨੇਟਿਕਸ, ਸਟ੍ਰਕਚਰਲਿਜ਼ਮ, ਪੋਸਟ-ਸਟ੍ਰਕਚਰਲਿਜ਼ਮ, ਡੀਕਸਟ੍ਰਕਸ਼ਨ, ਫ੍ਰੈਂਚ ਨਾਰੀਵਾਦ, ਮਨੋਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣੀ ਸਿਧਾਂਤ, ਅਤੇ ਫ੍ਰੈਂਕਫਰਟ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ।^[3]

ਅਜਿਹੇ ਗੈਰ-ਮਾਮੂਲੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਜੋ ਸਾਰੀਆਂ ਪਿਛਲੀਆਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਸਾਂਝੇ ਹੋਣਗੇ। ਗੈਰ-ਮਾਮੂਲੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਜੋ ਸਾਰੇ ਪਿਛਲੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਸਾਂਝੇ ਹੋਣਗੇ. "ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਦਰਸ਼ਨ" ਪਦ ਵਿੱਚ ਵੀ, "ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਾਤਮਕ ਦਰਸ਼ਨ" ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਪਸ਼ਟ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਮਾਨਤਾ ਵੱਲ ਲਖਾਇਕ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਿਮੋਨ ਗਲੈਂਡਿਨਨਿੰਗ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪਦ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੂਚਕ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿੰਦਕ ਸੀ, ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰੱਦ ਜਾਂ ਨਾਪਸੰਦ ਪੱਛਮੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਤੇ ਠੱਪੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ^[4] ਫਿਰ ਵੀ, ਮਾਈਕਲ ਈ ਰੋਜ਼ਸੇਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਂਝੇ ਥੀਮਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਉੱਦਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੋ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।^[5]

ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ, ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਫਿਲਾਸਫ਼ਰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੁਦਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦਾ ਇਕੋ ਇੱਕ ਜਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਸਹੀ ਤਰੀਕਾ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣੀ ਫਿਲਾਸਫ਼ਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਉਲਟ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਂਚਾਂ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਅਨੁਸਾਰੀ, ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਫਿਲਾਸਫ਼ਰ ਅਕਸਰ ਦਲੀਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਿਗਿਆਨ "ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਇੱਕ ਪੂਰਵ-ਸਿਧਾਂਤਕ ਸਬਸਟਰੇਟ" (ਸੰਭਾਵ ਅਨੁਭਵ ਜਾਂ ਵਰਤਾਰਾ-ਵਿਗਿਆਨ "ਜੀਵਜਗਤ" ਦੀਆਂ ਕਾਂਤੀਅਨ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦਾ ਵਰਜ਼ਨ) ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਧੀਆਂ ਸਮਝਣਯੋਗਤਾ ਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਣ ਲਈ ਨਾਕਾਫ਼ੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
^[6]
ਦੂਜਾ, ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਭਵ ਅਨੁਭਵ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣਸ਼ੀਲ ਸਮਝਦਾ ਹੈ: ਸੰਦਰਭ, ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਟਾਈਮ, ਭਾਸ਼ਾ, ਸਭਿਆਚਾਰ ਜਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਕਾਰਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਰਧਾਰਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਇਤਿਹਾਸਵਾਦ (ਜਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਤਾ) ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਇਸ ਨੂੰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲੈਣ ਵੱਲ ਰੁਚਿਤ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੂਲ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰਕੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸਮਝਦਾ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ ਬਹੁਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸਾਇੰਸ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਜਾਂਚ ਲਈ ਗੈਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ), ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ "ਦਾਰਸ਼ਨਕ ਦਲੀਲਬਾਜ਼ੀ ਇਸਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਉਭਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਠਗਤ ਅਤੇ ਸੰਦਰਭਗਤ ਹਾਲਤਾਂ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ।"^[7]
ਤੀਸਰੇ, ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਏਜੰਸੀ ਸੰਭਵ ਅਨੁਭਵ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲ ਸਕਦੀ ਹੈ: "ਜੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਨੁਭਵ ਸਬੱਬੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ"। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ਰ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਅਅਮਲ ਦੀ ਏਕਤਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਕੜੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਆਪਣੀਆਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਪੜਤਾਲਾਂ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ, ਨੈਤਿਕ, ਜਾਂ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਾਲ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ਜੁੜਿਆ ਦੇਖਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰੁਝਾਨ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਬਿਲਕੁਲ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ("ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਨੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਕੇਵਲ ਵਿਆਖਿਆ ਹੀ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਸਵਾਲ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦਾ ਹੈ।"), ਪਰ ਹੋਂਦਵਾਦ ਅਤੇ ਪੋਸਟ-ਸਟ੍ਰਕਚਰਲਵਾਦ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੇਂਦਰੀ ਹੈ।
ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦਾ ਇੱਕ ਅੰਤਿਮ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਮੈਟਾ-ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਤੇ ਇਸਦਾ ਜ਼ੋਰ ਹੈ। ਕੁਦਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਸਫ਼ਲ ਹੋਣ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ, ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਨੇ ਅਕਸਰ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੀ ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ।^[8] ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਰਮਨ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦ ਜਾਂ ਵਰਤਾਰਾ-ਵਾਦ), ਇਹ ਰਵਾਇਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੇ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਰਸ਼ਨ ਪਹਿਲਾ, ਬੁਨਿਆਦੀ, ਇੱਕ ਤਰਜੀਹੀ ਵਿਗਿਆਨ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੇਰਮੇਨੇਟਿਕਸ, ਕ੍ਰਿਟੀਕਲ ਥਿਊਰੀ, ਜਾਂ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ), ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਰਸ਼ਨ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਡੋਮੇਨ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅਮੋੜ ਤੌਰ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਜਾਂ ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਹੈ। ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਿਰਕੇਗਾਰਡ, ਨੀਤਸ਼ੇ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹੈਡੇਗਰ, ਜਾਂ ਦਰਿਦਾ) ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਧਾਰਨਾ ਆਪਣੇ ਬਿਆਨ ਕੀਤੇ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਤਾਰਕਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਆਏ ਥੀਮ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਕਾਂਤੀਅਨ ਥੀਸਿਸ ਤੋਂ ਆਏ ਹਨ ਕਿ ਗਿਆਨ, ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰੋਲ ਅਨੁਭਵੀ ਜਾਂਚ ਦੀ ਬਜਾਏ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਚਿੰਤਨ ਰਾਹੀਂ ਬਿਹਤਰੀਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।^[9]

ਪਦ

ਉਪਰੋਕਤ ਅਰਥ ਵਿੱਚ "ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਦਰਸ਼ਨ" ਪਦ, ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਦੁਆਰਾ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਕੋਰਸਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਫਰਾਂਸ ਅਤੇ ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪਰਚਲਤ, ਵਰਤਾਰਾ ਵਿਗਿਆਨ, ਸਟ੍ਰਕਚਰਲਿਜ਼ਮ, ਅਤੇ ਪੋਸਟ-ਸਟ੍ਰਕਚਰਲਿਜ਼ਮ ਵਰਗੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ਿਆਂ, ਦੇ ਲਈ ਸਮੂਹਿਕ ਨਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਭਰਿਆ ਸੀ।^[10]

Notes

↑ Leiter 2007, p. 2: "As a first approximation, we might say that philosophy in Continental Europe in the nineteenth and twentieth centuries is best understood as a connected weave of traditions, some of which overlap, but no one of which dominates all the others."
↑ Critchley, Simon (1998), "Introduction: what is continental philosophy?", in Critchley, Simon; Schroder, William (eds.), A Companion to Continental Philosophy, Blackwell Companions to Philosophy, Malden, MA: Blackwell Publishing Ltd, p. 4.
↑ The above list includes only those movements common to both lists compiled by Critchley 2001, p. 13 and Glendinning 2006, pp. 58–65
↑ Glendinning 2006, p. 12.
↑ The following list of four traits is adapted from Rosen, Michael, "Continental Philosophy from Hegel", in Grayling, A.C. (ed.), Philosophy 2: Further through the Subject, p. 665
↑ Critchley 2001, p. 115.
↑ Critchley 2001, p. 57.
↑ Leiter 2007, p. 4: "While forms of philosophical naturalism have been dominant in Anglophone philosophy, the vast majority of authors within the Continental traditions insist on the distinctiveness of philosophical methods and their priority to those of the natural sciences."
↑ Continental philosophers usually identify such conditions with the transcendental subject or self: Solomon 1988, p. 6, "It is with Kant that philosophical claims about the self attain new and remarkable proportions. The self becomes not just the focus of attention but the entire subject-matter of philosophy. The self is not just another entity in the world, but in an important sense it creates the world, and the reflecting self does not just know itself, but in knowing itself knows all selves, and the structure of any and every possible self."
↑ Critchley 2001, p. 38.

[1] Leiter 2007, p. 2: "As a first approximation, we might say that philosophy in Continental Europe in the nineteenth and twentieth centuries is best understood as a connected weave of traditions, some of which overlap, but no one of which dominates all the others."

[2] Critchley, Simon (1998), "Introduction: what is continental philosophy?", in Critchley, Simon; Schroder, William (eds.), A Companion to Continental Philosophy, Blackwell Companions to Philosophy, Malden, MA: Blackwell Publishing Ltd, p. 4.

[3] The above list includes only those movements common to both lists compiled by Critchley 2001, p. 13 and Glendinning 2006, pp. 58–65

[4] Glendinning 2006, p. 12.

[5] The following list of four traits is adapted from Rosen, Michael, "Continental Philosophy from Hegel", in Grayling, A.C. (ed.), Philosophy 2: Further through the Subject, p. 665

[6] Critchley 2001, p. 115.

[7] Critchley 2001, p. 57.

[8] Leiter 2007, p. 4: "While forms of philosophical naturalism have been dominant in Anglophone philosophy, the vast majority of authors within the Continental traditions insist on the distinctiveness of philosophical methods and their priority to those of the natural sciences."

[9] Continental philosophers usually identify such conditions with the transcendental subject or self: Solomon 1988, p. 6, "It is with Kant that philosophical claims about the self attain new and remarkable proportions. The self becomes not just the focus of attention but the entire subject-matter of philosophy. The self is not just another entity in the world, but in an important sense it creates the world, and the reflecting self does not just know itself, but in knowing itself knows all selves, and the structure of any and every possible self."

[10] Critchley 2001, p. 38.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]