ਸਰਜਰੀ
ਸਰਜਰੀ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Surgery; ਲਾਤੀਨੀ: chirurgiae, ਭਾਵ "ਹੱਥ ਦਾ ਕੰਮ") ਇੱਕ ਮੈਡੀਕਲ ਸਪੈਸ਼ਲਿਟੀ ਹੈ ਜਿਸਵਿੱਚ ਰੋਗੀ ਤੇ ਸਰੀਰਿਕ ਫੰਕਸ਼ਨ ਜਾਂ ਦਿੱਖ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਣ ਲਈ ਰੋਗ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਜਾਂ ਸੱਟ ਵਰਗੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਜਾਂ ਇਲਾਜ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਅਣਚਾਹੇ ਫਟੇ ਹੋਏ ਅੰਗਾ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਰੇਟਿਵ ਮੈਨੂਅਲ ਅਤੇ ਸਹਾਇਕ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸਰਜਰੀ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ "ਸਰਜੀਕਲ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ", "ਆਪਰੇਸ਼ਨ", ਜਾਂ ਬਸ "ਸਰਜਰੀ" ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਕ੍ਰਿਆ "ਓਪਰੇਟ" ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਰਜਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਹੈ। ਸਰਜਰੀ ਸੰਬੰਧੀ "ਸਰਜੀਕਲ" ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ; ਉਦਾ. ਸਰਜੀਕਲ ਯੰਤਰਾਂ ਜਾਂ ਸਰਜਰੀ ਨਰਸ। ਮਰੀਜ਼ ਜਾਂ ਜਿਸ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਸਰਜਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਜਾਨਵਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਰਜਨ ਸਰਜਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਡਾਕਟਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਸਰਜਨ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਰਜੀਕਲ ਟੀਮ ਸਰਜਨ, ਸਰਜਨ ਦੇ ਸਹਾਇਕ, ਅਨੱਸਥੀਸੀਆ ਪ੍ਰਦਾਤਾ, ਸੰਚਾਰ ਕਰਵਾਈ ਨਰਸ ਅਤੇ ਸਰਜੀਕਲ ਤਕਨਾਲੋਜਿਸਟ ਦੁਆਰਾ ਬਣੀ ਹੈ। ਸਰਜਰੀ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਿੰਟਾਂ ਤੋਂ ਘੰਟਿਆਂ ਤੱਕ ਦੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ' ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਜਾਂ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਇਲਾਜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ "ਸਰਜਰੀ" ਉਹ ਥਾਂ ਦਾ ਸੰਦਰਭ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਰਜਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਾਂ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ, ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਡਾਕਟਰ[1], ਦੰਦਾਂ ਦਾ ਡਾਕਟਰ ਜਾਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦਾ ਡਾਕਟਰ।
ਸਰਜਰੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਸਰਜੀਕਲ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਤਿਕਾਤਾ, ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਕਿਸਮ, ਸਰੀਰਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਅਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਾਜ਼-ਸਾਮਾਨ ਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਸਮੇਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ: ਅਚਾਨਕ ਸਰਜਰੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਜਾਨਸ਼ੀਨ-ਧਮਕੀ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਮਰੀਜ਼ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਰਜਨ ਅਤੇ ਸਰਜੀਕਲ ਸਹੂਲਤ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਦੇ ਅਧੀਨ। ਇਕ ਅਰਧ-ਚੋਣਵੀਂ ਸਰਜਰੀ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਸਥਾਈ ਅਯੋਗਤਾ ਜਾਂ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮੁਲਤਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਸਰਜਰੀ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਹੈ ਜੋ ਜੀਵਨ, ਅੰਗ, ਜਾਂ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਤੁਰੰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
- ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ: ਕਿਸੇ ਖੋਜ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨ ਜਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਜਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਲਾਜ ਦੀ ਸਰਜਰੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਤਸ਼ਖ਼ੀਸ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਕੋਸਮੈਟਿਕ ਸਰਜਰੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਆਮ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਦਿੱਖ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
- ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ: ਐਂਟੀਪਟੇਸ਼ਨ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ, ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਕ ਅੰਗ ਜਾਂ ਅੰਕ; castration ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਘੁਸਪੈਠ ਇਕ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅੰਗ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਅਜਿਹੇ ਅੰਗ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸੇ (ਫੇਫੜੇ ਦੀ ਲੋਬੀ; ਜਿਗਰ ਕਵੇਰਡੈਂਟ) ਦਾ ਅੰਗ ਜਿਸਦਾ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਜਾਂ ਕੋਡ ਅਹੁਦਾ ਹੈ ਰੀਪਲੇਟੇਸ਼ਨ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।ਟਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਸਰਜਰੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ (ਜਾਂ ਜਾਨਵਰ) ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਰੋਗੀ ਨਾਲ ਸੰਮਿਲਤ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਅੰਗ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਹੈ। ਟਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜਾਨਵਰ ਜਾਂ ਜਾਨਵਰ ਤੋਂ ਅੰਗ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ ਇੱਕ ਸਰਜਰੀ ਦੀ ਕਿਸਮ ਵੀ ਹੈ।
- ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ: ਜਦੋਂ ਇਕ ਅੰਗ ਸਿਸਟਮ ਜਾਂ ਢਾਂਚੇ ਤੇ ਸਰਜਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਅੰਗ, ਅੰਗ ਸਿਸਟਮ ਜਾਂ ਟਿਸ਼ੂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਲ ਦੀ ਸਰਜਰੀ (ਦਿਲ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ), ਗੈਸਟਰੋਇੰਟੇਸਟਾਈਨਲ ਸਰਜਰੀ (ਪਾਚਨ ਟ੍ਰੈਕਟ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਹਾਇਕ ਅੰਗਾਂ ਅੰਦਰ ਕੀਤੀ ਗਈ), ਅਤੇ ਆਰਥੋਪੈਡਿਕ ਸਰਜਰੀ (ਹੱਡੀਆਂ ਜਾਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
- ਸਰਜੀਕਲ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਅਸੀਮਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ: ਘਟੀਆ-ਹਮਲਾਵਰ ਸਰਜਰੀ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀਆਂ ਬਾਹਰੀ ਚੀਰਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਲਾਪਰੋਸਕੋਪਿਕ ਸਰਜਰੀ ਜਾਂ ਐਂਜੀਓਪਲਾਸਟੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਗਲੇ ਜਾਂ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਮਿਲਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਇੱਕ ਖੁੱਲੀ ਸਰਜਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲਾਪਰੋੋਟਮੀ ਲਈ ਵਿਆਜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਐਕਸੈਸ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਡੀ ਚੀਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਵਰਤੇ ਗਏ ਸਾਜ਼-ਸਾਮਾਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ: ਲੇਜ਼ਰ ਸਰਜਰੀ ਵਿੱਚ ਸਕਾਲਪੀਲ ਜਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਟਿਸ਼ੂ ਕੱਟਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਲੇਜ਼ਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਾਈਕ੍ਰੋਸੁਰਜਰੀ ਵਿੱਚ ਸਰਜਨ ਦੁਆਰਾ ਛੋਟੇ ਢਾਂਚੇ ਦੇਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਕੋਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਰੋਬਿਟ ਸਰਜਰੀ ਸਰਜਨ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੰਸਟਰੂਮੈਂਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸਰਜੀਕਲ ਰੋਬੋਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦਾ ਵਿੰਚੀ ਜਾਂ ਜਿਉਸ ਸਰਜੀਕਲ ਸਿਸਟਮ।
ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ
[ਸੋਧੋ]
ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹੜੱਪਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ (c.3300 ਈ.) ਦੰਦਾਂ ਦਾ ਸਬੂਤ 9000 ਸਾਲ ਦੀ ਮਿਤੀ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰੀ ਗਈ ਸੀ।[2]ਸੁਸੂਤਤਾ ਇਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਸਰਜਨ ਜੋ ਕਿ ਲੇਖਕ ਸੁਸ਼ਰੂਤ ਸੰਠਾ ਦਾ ਲੇਖਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[3] ਉਸ ਨੂੰ "ਸਰਜਰੀ ਦਾ ਬਾਨੀ ਪਿਤਾ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ 1200-600 ਬੀ.ਸੀ. ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਮ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਨਾਂ ਬੋਵਰ ਮੈਨੁਸਕਪਟ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸੁਸ਼ੂਤਤਾ ਨੂੰ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ 10 ਸੰਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਵਿਚ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[4] ਟੈਕਸਟਸ ਇਹ ਵੀ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕਾਸ਼ੀ ਵਿਖੇ ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਦਵਾਈ ਦੇ ਦੇਵਯੋਗ ਭਗਵਾਨ ਧੰਨਵੰਤਰੀ ਤੋਂ ਸਰਜਰੀ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਸੀ।[5][6] ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਸਰਜੀਕਲ ਪਾਠਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰੀਖਣ, ਨਿਦਾਨ, ਇਲਾਜ ਅਤੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਰਤੂਸਰੀ ਦੀ ਸਰਜਰੀ, ਪਲਾਸਟਿਕ ਸਰਜਰੀ ਅਤੇ ਰਹੈਨੋਪਲਾਸਟੀ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਕਰਨ ਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ।[7]
ਨੋਟਸ ਅਤੇ ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Doctor's surgery". Collins English Dictionary. Archived from the original on 10 February 2018. Retrieved 10 February 2018.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ "Stone age man used dentist drill". BBC News. 6 April 2006. Archived from the original on 22 April 2009. Retrieved 24 May 2010.
{{cite news}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ Monier-Williams, A Sanskrit Dictionary (1899)
- ↑ Singh, P.B.; Pravin S. Rana (2002). Banaras Region: A Spiritual and Cultural Guide. Varanasi: Indica Books. p. 31. ISBN 81-86569-24-3.
- ↑ Kutumbian, pages XXXII–XXXIII
- ↑ Monier-Williams, A Sanskrit Dictionary, s.v. "suśruta"
- ↑ History of plastic surgery in India. Rana RE, Arora BS, – J Postgrad Med Archived 1 March 2009 at the Wayback Machine.