ਮਾਗਹੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ
ਮਗਧ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਭਾਸ਼ਾ, ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਅਤੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਨਾਲ ਅਮੀਰ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਮਗਧ ਮਹਾਜਨਪਦ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮੌਜੂਦਾ ਮਗਧ ਖੇਤਰ ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਝਾਰਖੰਡ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਾ ਮਾਗਹੀ ਹੈ।[1][2][3]
ਭਾਸ਼ਾ[ਸੋਧੋ]
ਮਾਗਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੱਖਣੀ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੰਡੋ ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਬਿਹਾਰੀ ਸਮੂਹ ਹੈ। ਲਗਭਗ 16 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕ ਮਾਗਹੀ ਨੂੰ ਮੂਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਸੱਤ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ (ਗਇਆ, ਪਟਨਾ, ਜਹਾਨਾਬਾਦ, ਔਰੰਗਾਬਾਦ, ਨਾਲੰਦਾ, ਨਵਾਦਾ, ਸ਼ੇਖਪੁਰਾ, ਅਰਵਲ, ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਸੱਤ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ (ਹਜ਼ਾਰੀਬਾਗ, ਚਤਰਾ, ਕੋਡਰਮਾ, ਜਾਮਤਾਰਾ, ਬੋਕਾਰੋ, ਧਨਬਾਦ, ਗਿਰੀਡੀਹ, ਪਾਲਮ)[4] ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸੱਭਿਆਚਾਰ[ਸੋਧੋ]
ਮਾਗਹੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਮਗਧ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।[5] ਮਗਧ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਅਮੀਰ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਧਰਤੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਧਰਤੀ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਇਸ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਸਨੇ ਨਿਰਵਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸ਼ਟਾਂਗਿਕਾ-ਮਾਰਗ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਜਨਮ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੇ ਚੱਕਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਹੈ। ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚੇਲਿਆਂ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਤਪੱਸਿਆ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ। ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੋਵੇਂ ਸੱਚ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲਈ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਮਗਧ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਨ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਇਸ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹੀਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਪਟਨਾ ਵਹਾਬੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹਿਦ ਨੇ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਲਹਿਰ ਸੀ। ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ।
ਕਲਾ[ਸੋਧੋ]
ਮਗਧ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਮੌਰੇਆ ਕਲਾ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਾਹੀ ਕਲਾ ਹੈ। ਅਸ਼ੋਕਨ ਥੰਮ੍ਹ ਵਿਲੱਖਣ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਦੁੱਤੀ 'ਮੁਕੰਮਲ' ਭਾਰਤੀ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦਾ ਮਾਣ ਹੈ। ਸਾਰਨਾਥ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਥੰਮ੍ਹ ਅਸ਼ੋਕ ਦੇ ਥੰਮ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਥੰਮ੍ਹ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਉੱਕਰੀਆਂ ਚਾਰ ਸ਼ੇਰਾਂ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੌਰੀਆ ਕਲਾ ਉੱਤੇ ਈਰਾਨੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ, ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਸੰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਈਰਾਨ ਤੋਂ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖਾਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗੁਫਾਵਾਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਮੌਰਿਆ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ। ਗਯਾ ਵਿੱਚ ਬਾਰਾਬਾਰ ਅਤੇ ਨਾਗਾਰਜੁਨੀ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਚੱਟਾਨਾਂ ਤੋਂ ਕੱਟੀਆਂ ਗੁਫਾਵਾਂ ਮੌਰੀਆ ਕਾਲ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਅਸ਼ੋਕ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੋਤੇ ਦਸ਼ਰਥ ਨੇ ਅਜੀਵਿਕ ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਲਈ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋਕ ਕਲਾ ਦੀ ਝਲਕ ਮਥੁਰਾ, ਪਾਵਾ ਅਤੇ ਪਟਨਾ ਤੋਂ ਮਿਲੇ ਯਕਸ਼ ਅਤੇ ਯਕਸ਼ਾਨੀ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਟਨਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀਦਾਰਗੰਜ ਦੀ ਯਕਸ਼ਨੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਰੀਆ ਪਾਲਿਸ਼ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਧਰਮ[ਸੋਧੋ]
ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਗੁਪਤਾ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਭਗਵਤਵਾਦ (ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ), ਸੈਵ ਮੱਤ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਵਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉਭਰਿਆ। ਭਗਤੀ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਫਲਸਫੇ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਈ।
ਤਿਉਹਾਰ[ਸੋਧੋ]
ਛਠ ਮਾਗਹੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ।[6] ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਿਉਹਾਰ ਹੋਲੀ, ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ, ਜਿਤੀਆ, ਤੀਜ, ਦੀਵਾਲੀ, ਕਜਰੀ, ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ, ਭਾਵ ਮਾਗਧੀ ਨਵਾਂ ਸਾਲ ਅਤੇ ਹੋਲੀ ਹਨ।[7][8]
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ[ਸੋਧੋ]
- ਨਿਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ, ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Prasad, Saryoo (2008). Magahī Phonology: A Descriptive Study. p. 6. ISBN 9788180695254. Retrieved 30 March 2017.
- ↑ Brass, Paul R. (2005). Language, Religion and Politics in North India. p. 93. ISBN 9780595343942. Retrieved 30 March 2017.
- ↑ Prasad, Saryoo (2008). Magahī Phonology: A Descriptive Study. p. 6. ISBN 9788180695254. Retrieved 19 January 2020.
- ↑ "Magahi". ethnologue.
- ↑ "मजबूत है मगध की संस्कृति व सांस्कृतिक धरोहर". 13 July 2018. Retrieved 19 January 2020.
- ↑ "Bhopal: Over 25k devotees perform Chatt puja with religious fervor". 4 November 2019. Retrieved 19 January 2020.
- ↑ Maitra, Asim (1983). Magahi Culture: A Monographic Study. Retrieved 19 January 2020.
- ↑ A Peep into seventyfive years of Bihar. 1987. Retrieved 19 January 2020.