ਕੁਤੁਬ ਪਰਿਸਰ
ਕੁਤੁਬ ਇਮਾਰਤ ਸਮੂਹ ਇੱਕ ਸਮਾਰਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਤੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੈ, ਜੋ ਮਹਿਰੌਲੀ, ਦਿੱਲੀ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਬਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇਮਾਰਤ ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ ਹੈ।
ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ
[ਸੋਧੋ]
ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣ ਦਿੱਲੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਮਹਰੌਲੀ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਇੱਟ ਵਲੋਂ ਬਣੀ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਮੀਨਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਉੱਚਾਈ 72.5 ਮੀਟਰ (237. 86 ਫੀਟ) ਅਤੇ ਵਿਆਸ 14. 3 ਮੀਟਰ ਹੈ, ਜੋ ਉੱਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ 2.75 ਮੀਟਰ (9.02 ਫੀਟ) ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਤੁਬਮੀਨਾਰ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਸੱਤ ਮੰਜਿਲ ਦਾ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਹੁਣ ਇਹ ਪੰਜ ਮੰਜਿਲ ਦਾ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ 379 ਸੀਢੀਆਂ ਹਨ। ਮੀਨਾਰ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਬਣੇ ਆਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕਲੇ ਦੇ ਕਈ ਉੱਤਮ ਨਮੂਨੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਅਨੇਕ ਇਸ ਦੇ ਉਸਾਰੀ ਕਾਲ ਸੰਨ 1193 ਜਾਂ ਪੂਰਵ ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪਰਿਸਰ ਯੁਨੇਸਕੋ ਦੁਆਰਾ ਸੰਸਾਰ ਅਮਾਨਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੰਜੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਅਲਾਇ ਮੀਨਾਰ
[ਸੋਧੋ]
ਇਹ ਮੀਨਾਰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਮਹਰੌਲੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੁਤੁਬ ਪਰਿਸਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਨੇ ਇਹ ਮੀਨਾਰ ਉਸਾਰੀ ਯੋਜਨਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਮੀਨਾਰ ਵਲੋਂ ਦੁਗੁਨੀ ਉੱਚੀ ਬਣਨੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਉਸਾਰੀ 24। 5 ਮੀਟਰ ਉੱਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਜਿਲ ਉੱਤੇ ਹੀ ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਨੋਂ ਕਾਰਨਾਂ ਵਲੋਂ ਰੁਕ ਗਿਆ।
ਕੁਵੱਤ-ਉਲ-ਇਸਲਾਮ ਮਸਜਦ
[ਸੋਧੋ]
ਇਸ ਮਸਜਦ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਗੁਲਾਮ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਾਸਕ ਕੁਤੁਬ - ਉਦ - ਦੀਨ ਐਬਕ ਨੇ 1192 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਮਸਜਦ ਨੂੰ ਬਨਣ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਸਾਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲਗਾ। ਲੇਕਿਨ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਅਲਤਮਸ਼ ਨੇ 1230 ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਨੇ 1351 ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਅਤੇ ਹਿੱਸੇ ਜੋਡ਼ੇ। ਇਹ ਮਸਜਦ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮੀਕ ਕਲਾ ਦਾ ਅੱਲਗ ਸੰਗਮ ਹੈ। ਇੱਕ ਤਰਫ ਇਸ ਦੀ ਛੱਤ ਅਤੇ ਖੰਭਾ ਭਾਰਤੀ ਮੰਦਿਰ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਲਾਤੇ ਹਨ, ਉਥੇ ਹੀ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਸ ਦੇ ਗੁੰਬਦ ਇਸਲਾਮੀਕ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਮਸਜਦ ਪ੍ਰਾਂਗਣ ਵਿੱਚ ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਦੀ (1488 - 1517) ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਮਸਜਦ ਦੇ ਇਮਾਮ ਰਹੇ ਇਮਾਮ ਜਮੀਮ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ - ਜਿਹਾ ਮਕਬਰਾ ਵੀ ਹੈ।
ਅਲੌਹ ਖੰਭਾ
[ਸੋਧੋ]
ਅਲੌਹ ਖੰਭਾ ਕੁਤੁਬ ਮੀਨਾਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ (ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ) ਧਾਤੁ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਇੱਕ ਜਿਗਿਆਸਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਹੀ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਰਾਜਾ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਵਿਕਰਮਾਦਿੱਤ (ਰਾਜ 375 - 413) ਵਲੋਂ ਉਸਾਰੀ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ, ਪਰ ਕੁੱਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਿਗਿਆਵਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਸੰਭਵਤ: 912 ਈਪੂ ਵਿੱਚ| ਖੰਭਾ ਦੀ ਉਂਚਾਈ ਲਗਭਗ ਸੱਤ ਮੀਟਰ ਹੈ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹਿੰਦੂ ਵ ਜੈਨ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਸੀ| ਤੇਰਹਵੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਕੁਤੁਬੁੱਦੀਨ ਐਬਕ ਨੇ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਕੇ ਕੁਤੁਬ ਮੀਨਾਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ| ਅਲੌਹ - ਥੰਮ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਕਰੀਬ 98 % ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣੇ ਤੱਕ ਜੰਗ ਨਹੀਂ ਲਗਾ ਹੈ।
