ਰੋਝ

ਨੀਲ ਗਾਂ
ਨੀਲ ਗਾਂ ਨਰ ਦੀ ਨੀਲੀ ਆਭਾ
Conservation status
LC (iucn3 . 1)
Scientific classification
Kingdom:	ਪ੍ਰਾਣੀ
Phylum:	ਰੱਜੁਪ੍ਰਾਣੀ
Class:	ਥਣਧਾਰੀ
Order:	ਆਰਟਿਓਡੈਕਟਾਇਲਾ
Family:	ਬੋਵਿਡੀ
Subfamily:	ਬੋਵਿਨੀ
Genus:	ਬੋਸਲਾਫਸ ਬਲੈਨਵਿਲ, 1816
Species:	B . tragocamelus
Binomial name
Boselaphus tragocamelus (ਪਲਾਸ, 1766)
ਤਸਵੀਰ:Nilgai distribution map . gif
ਵੰਡ ਨਕਸ਼ਾ www . ultimateungulate . com ਦੁਆਰਾ

ਨੀਲ ਗਾਂ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਜਾਨਵਰ ਹੈ। ਕੱਦ ਵਿੱਚ ਨਰ ਨੀਲ ਗਾਂ ਘੋੜੇ ਜੇਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉੱਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਬਣਾਵਟ ਘੋੜੇ ਦੇ ਸਮਾਨ ਸੰਤੁਲਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਮਗਰਲਾ ਭਾਗ ਅਗਲੇ ਭਾਗ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉੱਚਾ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਭੱਜਦੇ ਸਮਾਂ ਇਹ ਅਤਿਅੰਤ ਅਟਪਟਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਮਿਰਗਾਂ ਦੀ ਤੇਜ ਚਾਲ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਬਾਘ, ਤੇਂਦੁਏ ਅਤੇ ਸੋਨਕੁੱਤਿਆਂ ਦਾ ਸੌਖ ਨਾਲ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਨਰ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਬਾਘ ਲਈ ਵੀ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਛੌਨੋਂ ਨੂੰ ਲਕੜਬੱਘੇ ਅਤੇ ਗਿਦੜ ਉਠਾ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਦੇ ਰਹਿਣ ਦੇ ਖੁੱਲੇ, ਖੁਸ਼ਕ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਰਭਕਸ਼ੀ ਤੋਂ ਡਰਨਾ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਪਾਣੀ ਪੀਤੇ ਬਹੁਤ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਰਭਕਸ਼ੀ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜ ਪਾਣੀ ਪੀਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਪਰਭਕਸ਼ੀ ਅਜਿਹੇ ਖੁਸ਼ਕ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਨੀਲ ਗਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਾਣੀ ਲਈ ਓਨਾ ਸਾਰਥਕ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮਾਦਾਵਾਂ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਨੀਲੱਤਣ ਬਾਲਗ ਨਰ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਲੋਹੇ ਦੇ ਸਮਾਨ ਸਲੇਟੀ ਰੰਗ ਦਾ ਅਤੇ ਧੂਸਰ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਜਾਨਵਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਅੱਗੇ ਦੇ ਪੈਰ ਪਿਛਲੇ ਪੈਰਾਂ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਬਲਿਸ਼ਠ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਪਿੱਠ ਪਿੱਛੇ ਦੀਵੱਲ ਨੂੰ ਢਲਵੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਵਿੱਚ ਗਰਦਨ ਉੱਤੇ ਅਯਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਰਾਂ ਦੀ ਗਰਦਨ ਉੱਤੇ ਸਫ਼ੈਦ ਵਾਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਲੰਮਾ ਅਤੇ ਸੰਘਣਾ ਗੁੱਛਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਉੱਤੇ ਗੋਡਿਆਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਚਿੱਟੀ ਪੱਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਰ ਦੀ ਨੱਕ ਤੋਂ ਪੂੰਛ ਦੇ ਸਿਰੇ ਤੱਕ ਦੀ ਲੰਮਾਈ ਲੱਗਭੱਗ ਢਾਈ ਮੀਟਰ ਅਤੇ ਮੋਢੇ ਤੱਕ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਲੱਗਭੱਗ ਡੇਢ ਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਭਾਰ 250 ਕਿੱਲੋ ਤੱਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਾਦਾਵਾਂ ਕੁੱਝ ਛੋਟੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੇਵਲ ਨਰਾਂ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ, ਨੁਕੀਲੇ ਸਿੰਘ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਲੱਗਭੱਗ 20 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਲੰਬੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਨੀਲ ਗਾਂ (ਮਾਦਾ)

ਨੀਲ ਗਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਮਿਰਗ ਜਾਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਹੈ। ਮਿਰਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜੰਤੂਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਾਈ ਸਿੰਘ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਯਾਨੀ ਹਿਰਨਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿੰਘ ਹਰ ਸਾਲ ਡਿੱਗ ਕੇ ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਉੱਗਦੇ।

ਨੀਲ ਗਾਂ ਦਿਵਾਚਰ ਪ੍ਰਾਣੀ ਹੈ। ਉਹ ਘਾਹ ਵੀ ਚਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਝਾੜੀਆਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਵੀ ਖਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੌਕਾ ਮਿਲਣ ਉੱਤੇ ਉਹ ਫਸਲਾਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਹੱਲਾ ਬੋਲਦੀ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਬੇਰ ਖਾਣਾ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਹੈ। ਮਹੁਏ ਦੇ ਫੁਲ ਵੀ ਵੱਡੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਖਾਧੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਆਦਾ ਉੱਚਾਈ ਦੀਆਂ ਡਾਲੀਆਂ ਤੱਕ ਪੁੱਜਣ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪਿੱਛਲੀਆਂ ਟੰਗਾਂ ਉੱਤੇ ਖੜੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਸੁੰਘਣ ਅਤੇ ਦੇਖਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਚੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਸੁਣਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਕਮਜੋਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਖੁੱਲੇ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਕ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਘੱਟ ਉੱਚਾਈ ਦੀਆਂ ਕੰਟੀਲੀਆਂ ਝਾੜੀਆਂ ਛਿਤਰੀਆਂ ਪਈ ਹੋਣ। ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਪਰਭਕਸ਼ੀ ਦੂਰੋਂ ਹੀ ਵਿਖਾਈ ਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਤੁਰੰਤ ਭੱਜ ਖੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਊਬੜ - ਖਾਬੜ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਵੀ ਉਹ ਘੋੜੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਥਕੇ ਕਾਫ਼ੀ ਦੂਰ ਤੱਕ ਦੌੜ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਘਣੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭੁੱਲ ਕੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ।

ਸਾਰੇ ਨਰ ਇੱਕ ਹੀ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਆਕੇ ਮਲ ਤਿਆਗ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਲੇਕਿਨ ਮਾਦਾਵਾਂ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ। ਅਜਿਹੇ ਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਲ ਦਾ ਢੇਰ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਢੇਰ ਖੁੱਲੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਕਿ ਮਲ ਤਿਆਗਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਸੌਖ ਨਾਲ ਵੇਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਛਿਪੇ ਪਰਭਕਸ਼ੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਾ ਹੋ ਜਾਣ।

ਵੰਡ

ਨੀਲ ਗਾਂ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁੱਝ ਭਾਗ, ਦੱਖਣ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਆਂਧ੍ਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਸੁੱਕੇ ਅਤੇ ਪਰਣਪਾਤੀ ਵਣਾਂ ਦਾ ਨਿਵਾਸੀ ਹੈ। ਉਹ ਸੁੱਕੀ, ਖੁਰਦੁਰੀ ਘਾਹ-ਤਿਣਕੇ ਖਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲੰਮੀ ਗਰਦਨ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਉਹ ਪੇੜਾਂ ਦੀਆਂ ਉੱਚੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਤੱਕ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਅਗਲਾ ਭਾਗ ਪਿੱਠ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਉੱਚਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੇ ਲਈ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਢਲਾਨ ਚੜ੍ਹਨਾ ਜਰਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਕੇਵਲ ਖੁੱਲੇ ਜੰਗਲੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ।

ਸੁਭਾਅ

Nilgai (blue bull) Leaf from the Shah Jahan Album

ਨੀਲ ਗਾਂ ਵਿੱਚ ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾਵਾਂ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਵੱਖ ਝੁੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦੇ ਹਨ। ਇਕੱਲੇ ਘੁੰਮਦੇ ਨਰ ਵੀ ਵੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਿਆਦਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਨਰਾਂ ਨੇ ਝੁੰਡ ਤੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਾਦਾਵਾਂ ਦੇ ਝੁੰਡ ਵਿੱਚ ਛੌਨੇ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਨੀਲ ਗਾਂ ਨਿਰਾਪਦ ਜੀਵ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਉੱਤੇ ਨਰ ਅਤਿਅੰਤ ਝਗੜਾਲੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਮਾਦਾਵਾਂ ਲਈ ਅਕਸਰ ਲੜ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਲੜਨ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਵੀ ਨਿਰਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਕਮਰ ਨੂੰ ਕਮਾਨ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਦੇ ਵੱਲ ਮੋੜਕੇ ਉਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੋਲ ਆਉਣ ਉੱਤੇ ਉਹ ਅੱਗੇ ਦੀਆਂ ਟੰਗਾਂ ਦੇ ਗੋਡਿਆਂ ਪਰਨੇ ਬੈਠਕੇ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਲੰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਬਲਿਸ਼ਠ ਗਰਦਨਾਂ ਨਾਲ ਧਕੇਲਦੇ ਹਨ। ਇੰਜ ਆਪਣੀ ਗਰਦਨਾਂ ਨੂੰ ਉਲਝਾ ਕੇ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਜਿਰਾਫਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਜਿਆਦਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਨਰ ਆਪਣੇ ਵੈਰੀ ਦੇ ਮਗਰਲੇ ਭਾਗ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਤਿੱਖੇ ਸਿੰਘ ਦੀ ਚੋਟ ਮਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਮਜੋਰ ਨਰ ਭੱਜਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੇਤੂ ਨਰ ਆਪਣੀ ਝਾੜੂ ਵਰਗੀ ਪੂੰਛ ਨੂੰ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਝੰਡੇ ਦੇ ਸਮਾਨ ਫਹਿਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਗਰਦਨ ਨੂੰ ਝੁਕਾ ਕੇ ਮੈਦਾਨ ਛੱਡਕੇ ਭੱਜਦੇ ਵੈਰੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੌੜ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇੰਜ ਲੜਦੇ ਨਰ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਬੇਖਬਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਕੋਲ ਤੱਕ ਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਹਰ ਇੱਕ ਨਰ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਦੋ ਮਾਦਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਜਮਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਨੀਲ ਗਾਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਅਵਾਜ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਮਾਦਾ ਕਦੇ ਕਦੇ ਮੱਝ ਵਾਂਗੂੰ ਰੰਭਦੀ ਹੈ। ਨੀਲ ਗਾਂ ਸਾਲ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਜੋੜਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਜਨਨ ਸਮਾਂ ਨਵੰਬਰ-ਜਨਵਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਨਰਾਂ ਦੀ ਨੀਲੀ ਭਾਅ ਵਾਲੀ ਖਲ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ ਦਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਸੰਭੋਗ ਦੇ ਬਾਅਦ ਨਰ ਮਾਦਾਵਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਵੱਖ ਝੁੰਡ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਝੁੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਬਾਲਗ ਨਰ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਖਲ ਅਜੇ ਨੀਲੀ ਅਤੇ ਚਮਕੀਲੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਾਦਾਵਾਂ ਦੇ ਝੁੰਡਾਂ ਵਿੱਚ 10-12 ਮੈਂਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਨਰ ਜਿਆਦਾ ਵੱਡੇ ਝੁੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ 20 ਤੱਕ ਨਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਛੌਨਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਬਾਲਗ ਨਰਾਂ ਤੱਕ ਸਾਰੀਆਂ ਉਮਰਾਂ ਦੇ ਨਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਨਰ ਅਤਿਅੰਤ ਝਗੜਾਲੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਜ਼ੋਰ ਆਜ਼ਮਾਇਸ਼ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਝਗੜਨ ਲਈ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਸਿੰਗਾਂ ਨੂੰ ਝਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਹੀ ਦੇ ਮਾਰਦੇ ਹਨ।

ਨੀਲ ਗਾਂ ਚਰਦੇ ਜਾਂ ਸੁਸਤਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਅਤਿਅੰਤ ਚੇਤੰਨ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸੁਸਤਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਖੁੱਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਚੁਣਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਪਿੱਠ ਜੋੜ ਕੇ ਲਿਟਦੀ ਹੈ। ਇੰਜ ਲਿਟਦੇ ਸਮੇਂ ਹਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਝੁੰਡ ਦਾ ਕੋਈ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਨਿਗਰਾਨੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਖ਼ਤਰਾ ਵਿੱਖਣ ਉੱਤੇ ਉਹ ਤੁਰੰਤ ਖੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਬੀ ਅਵਾਜ ਵਿੱਚ ਪੁਕਾਰਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।

ਛੌਨੇ ਸਤੰਬਰ-ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਘਾਹ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛਿਪਾਉਣ ਲਈ ਸਮਰੱਥ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਛੌਨੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੇ ਅੱਠ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਖੜੇ ਹੋ ਪਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਜੁੜਵੇ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਛੌਨਿਆਂ ਨੂੰ ਝੁੰਡ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮਾਦਾਵਾਂ ਮਿਲਕੇ ਪਾਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਭੁੱਖ ਲੱਗਣ ਉੱਤੇ ਛੌਨੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਾਦਾ ਦੇ ਕੋਲ ਜਾਕੇ ਦੁੱਧ ਪੀਂਦੇ ਹਨ।

ਨੀਲ ਗਾਂ ਅਤਿਅੰਤ ਗਰਮੀ ਵੀ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਪਹਿਰ ਦੀ ਕੜਕਦੀ ਧੁੱਪ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਭਰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਛਾਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਪਾਣੀ ਜਿਆਦਾ ਪੀਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਆਪਣੀ ਖੁਰਾਕ ਤੋਂ ਹੀ ਉਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਮੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ।

ਨੀਲ ਗਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੇਕ ਖੁਸ਼ਨਸੀਬ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਜਾਨਵਰ ਦੇ ਨਾਮ ਦੇ ਨਾਲ ਗਾਂ ਸ਼ਬਦ ਜੁੜਿਆ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਲੋਕ ਗਾਂ ਦੀ ਭੈਣ ਸਮਝਕੇ ਮਾਰਦੇ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਨੀਲ ਗਾਂ ਖੜੀ ਫਸਲ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਪਾਲਤੂ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਰ ਨੀਲ ਗਾਂ ਤੋਂ ਬੈਲ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੱਲਕੀ ਗੱਡੀ ਖਿੱਚਵਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।