ਅਪਰਾਧ ਵਿਗਿਆਨ
ਅਪਰਾਧ ਵਿਗਿਆਨ (ਲਾਤੀਨੀ ਕ੍ਰਾਈਮੈਨ ਤੋਂ, "ਇਲਜ਼ਾਮ" ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੂਨਾਨੀ ਕ੍ਰਿਆ "ਕ੍ਰਿਨੋ" "κρίνω" ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੂਨਾਨੀ -λογία, -ਲੌਜੀ | -ਲਾਗਿਆ, ਤੋਂ "ਲੋਗੋ" ਭਾਵ "ਸ਼ਬਦ," "ਕਾਰਨ" ਜਾਂ "ਯੋਜਨਾ") ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਤੇ, ਕੁਦਰਤ, ਹੱਦ, ਪ੍ਰਬੰਧਨ, ਕਾਰਨਾਂ, ਨਿਯੰਤਰਣ, ਨਤੀਜਿਆਂ ਅਤੇ ਅਪਰਾਧਿਕ ਵਿਹਾਰ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਅਧਿਐਨ ਹੈ। ਅਪਰਾਧ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਵਹਾਰਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੰਤਰ-ਸ਼ਾਸਤਰਕ ਖੇਤਰ ਹੈ, ਖਾਸਤੌਰ ਤੇ ਸਮਾਜ ਸਾਸ਼ਤਰੀਆਂ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ, ਦਾਰਸ਼ਨਕ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ, ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਨਵ ਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਹੈ।
1885 ਵਿੱਚ ਇਤਾਲਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਰਫੇਏਲ ਗੋਰੋਫਲੋ ਨੇ ਅਪਰਾਧੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਮਾਨਵਤਾਵਾਦੀ ਪਾਲ ਟੋਕਿਨਾਰਡ ਨੇ ਫ੍ਰੈਂਚ ਟਰਮ ਕ੍ਰਿਮਨੀਲੋਜੀ ਦੀ ਸਮਾਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ।[1]
ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਪਰਾਧ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਸਕੂਲ ਦੀ
[ਸੋਧੋ]18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਮੀਨਲੌਲੋਜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਸਮਾਜਿਕ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ਰਾਂ ਨੇ ਅਪਰਾਧਾਂ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਕਈ ਸੋਚ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਨੇ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਹੈ। 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਤੱਕ, ਅਪਰਾਧਕ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਸਨ: ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਸਕਾਰਾਤਮਕ, ਅਤੇ ਸ਼ਿਕਾਗੋ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਦੇ ਕਈ ਸਮਕਾਲੀ ਸਿੱਟਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਪ-ਸਭਿਆਚਾਰ, ਨਿਯੰਤਰਣ, ਤਣਾਅ, ਲੇਬਲ ਲਗਾਉਣਾ, ਗੰਭੀਰ ਅਪਰਾਧ ਵਿਗਿਆਨ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਪਰਾਧ ਵਿਗਿਆਨ, ਪੋਸਟ-ਮੈਡੀਸ਼ਨ ਅਪਰਾਧੀ ਵਿਗਿਆਨ, ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਕ੍ਰਿਮੀਨਲੌਜੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਹੇਠਾਂ ਵਿਚਾਰੇ ਗਏ ਹਨ।
ਕਲਾਸੀਕਲ ਸਕੂਲ
[ਸੋਧੋ]ਕਲਾਸਿਕਲ ਸਕੂਲ ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਉੱਠਿਆ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਆਧਾਰ ਉਪਯੋਗੀ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ। ਸਿਜ਼ਾਰੇ ਬੇਕਰਰੀਆ[2], ਆਨ ਕਰਾਈਜ਼ ਐਂਡ ਪਨਿਸ਼ਮੈਂਟਜ਼ (1763-64) ਦੇ ਲੇਖਕ, ਜੇਰੇਮੀ ਬੈਨਟਮ (ਪੈਨਟਟੀਕਨ ਦੇ ਖੋਜਕਾਰ) ਅਤੇ ਇਸ ਦਫਤਰ ਦੇ ਹੋਰ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਸੀ:
- ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਹੈ।
- ਰੁਕਾਵਟ ਦਾ ਆਧਾਰ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨਸਾਨ 'ਕੱਟੜਪੰਥੀ' ਹਨ ਜੋ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦਰਦ ਤੋਂ ਬਚਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ 'ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਕੈਲਕੂਲੇਟਰ' ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਹਰ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਖਰਚੇ ਅਤੇ ਲਾਭਾਂ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕੀਤਾ ਹੈ. ਇਹ ਅਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਬੇਧਿਆਨੀ ਦੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
- ਸਜਾ (ਸਖ਼ਤ ਗੰਭੀਰਤਾ) ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਅਪਰਾਧ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਖਰਚਿਆਂ (ਜ਼ੁਰਮਾਨੇ) ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਸਜ਼ਾ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਅਪਰਾਧ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।[2]
- ਜਿੰਨੀ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਜ਼ਾ, ਅਪਰਾਧਿਕ ਵਰਤਾਓ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੈ।
[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਇਹ ਸਕੂਲ ਪਨਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਸਮਾਜ ਨੇ ਅਤਿ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਦੀ ਡਿਜਾਈਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੁਧਾਰਾਂ, ਫ੍ਰੈਂਚ ਇਨਕਲਾਇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਵੀ ਹੋਇਆ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਪਾਜੇਟਿਵਿਸਟ ਸਕੂਲ
[ਸੋਧੋ]ਪੋਜੀਟਿਵਿਸਟ ਸਕੂਲ ਦਾ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਅਪਰਾਧਿਕ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਕਾਰਕਾਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਕੂਲ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿਗਿਆਨੀ ਮਨੁੱਖੀ ਵਤੀਰੇ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਧਾਰਨਾਵਾਦ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ: ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨਿਕ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਧਾਰਨਾਤਮਿਕ।[3]
ਇਤਾਲਵੀ ਸਕੂਲ
[ਸੋਧੋ]ਸੈਸਰ ਲੋਮਬਰੋਸੋ (1835-1909), 19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਇਤਾਲਵੀ ਸਮਾਜ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਨੂੰ ਅਕਸਰ "ਅਪਰਾਧੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਪਿਤਾ"[4] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਜੀਵ-ਜਾਇਜ਼ ਸੰਜੀਦਗੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਸਨ ਅਤੇ ਇਤਾਲਵੀ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਅਪਰਾਧੀ ਵਿਗਿਆਨ[5] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅਪਰਾਧ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਅਨੁਭਵੀ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਲੋਮਬਰੂਸੋ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ।[6] ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਰੀਰਕ ਲੱਛਣ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਲੇ ਬੋਨਜ਼ ਜਾਂ ਵਾਲਲਾਈਨ, ਜਾਂ ਫਾਲਟ ਤਾਲੂ (ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਨਿਏਂਡਰੈਥਲਸ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸੀ) ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, "ਅਨਾਦੀ" ਅਪਰਾਧੀ ਵਤੀਰੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪਹੁੰਚ, ਜਿਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਚਾਰਲਸ ਡਾਰਵਿਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਥਿਊਰੀ ਦੁਆਰਾ ਆਇਆ ਸੀ, ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਲੌਮਰਸੋ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਐਂਕਰੋ ਫੈਰਰੀ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਕਾਰਕੀਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ, ਅਤੇ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਪਰਾਧੀ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਾਰਕ ਹੋਏ ਹੋਣ ਤਾਂ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਨਹੀਂ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਪਰਾਧੀ ਵਿਗਿਆਨ ਨੇ ਲੈਮਬਰੋਸੋ ਦੇ ਜੈਵਿਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ।[7][8]
References
[ਸੋਧੋ]Notes
[ਸੋਧੋ]- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000000C-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ 2.0 2.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000000D-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ David, Christian Carsten. "Criminology - Crime." Cybercrime. Northamptonshire (UK), 5 June 1972. Web. 23 Feb. 2012. <http://carsten-ulbrich.zymichost.com/crimeanalysis/10.html Archived 2012-07-10 at Archive.is[permanent dead link]>.
- ↑ "Archived copy". Archived from the original on 27 December 2015. Retrieved 2015-12-26.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help)CS1 maint: archived copy as title (link) - ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000010-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000011-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000012-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Compare: Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000013-QINU`"'</ref>" does not exist.
<ref> tag defined in <references> has no name attribute.Bibliography
[ਸੋਧੋ]- Jean-Pierre Bouchard, La criminologie est-elle une discipline à part entière ? / Can criminology be considered as a discipline in its own right ? L'Evolution Psychiatrique 78 (2013) 343-349.
- Wikibooks: Introduction to sociology
- Beccaria, Cesare, Dei delitti e delle pene (1763–1764)
- Barak, Gregg (ed.). (1998). Integrative criminology (International Library of Criminology, Criminal Justice & Penology.). Aldershot: Ashgate/Dartmouth. ISBN 1-84014-008-91-84014-008-9
- Pettit, Philip and Braithwaite, John. Not Just Deserts. A Republican Theory of Criminal Justice ISBN 978-0-19-824056-3978-0-19-824056-3 (see Republican Criminology and Victim Advocacy: Comment for article concerning the book in Law & Society Review, Vol. 28, No. 4 (1995), pp. 765–776)
- Simply Criminology Archived 2014-02-22 at the Wayback Machine. - Criminology Articles, Research, Reviews and Library: (see The Online Criminology Resource Archived 2014-02-22 at the Wayback Machine.
- Catherine Blatier, "Introduction à la psychocriminologie". Paris : Dunod, 2010.
- Catherine Blatier, "La délinquance des mineurs. Grenoble". Presses Universitaires, 2nd Edition, 2002.
- Catherine Blatier, "The Specialized Jurisdiction: A Better Chance for Minors". International Journal of Law, Policy and the Family. (1998), pp. 115–127.
- Jaishankar, K. (2016). Interpersonal Criminology: Revisiting Interpersonal Crimes and Victimization (I ed.). Boca Raton, Florida: CRC Press, Taylor and Francis Group. ISBN 97814987485999781498748599.
- Jaishankar, K., & Ronel, N. (2013). Global Criminology: Crime and Victimization in a Globalized Era (I ed.). Boca Raton, Florida: CRC Press, Taylor and Francis Group. ISBN 97814398924979781439892497.
- Jaishankar, K. (2011). Cyber Criminology: Exploring Internet Crimes and Criminal Behavior (I ed.). Boca Raton, Florida: CRC Press, Taylor and Francis Group. ISBN 97814398294939781439829493. Retrieved 5 July 2017.
- Mathieu Deflem, 1997. "Surveillance and Criminal Statistics: Historical Foundations of Governmentality." pp. 149–184 in Studies in Law, Politics and Society, Volume 17, edited by Austin Sarat and Susan Silbey. Greenwich, CT: JAI Press.