ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ
ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਹੈ. 20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਮੁਜਾਹਿਦੀਨ ਅਤੇ ਤਾਲਿਬਾਨ ਜਿਹੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਰਾਜ-ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੱਟ ਸੀ, ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ. 2001 ਵਿੱਚ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸਲਾਮੀ ਗਣਰਾਜ ਦੀ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਧੀਨ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬਦਲ ਗਏ ਹਨ.
ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ 'ਤੇ ਤਾਲਿਬਾਨ ਨੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਹੈ। 2023 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਦਮਨਕਾਰੀ ਦੇਸ਼ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ।[4] 2021 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵਾਪਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਤਾਲਿਬਾਨ ਨੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ 'ਤੇ ਕਈ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਇਕਲੌਤਾ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਛੇਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੜ੍ਹਨ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਹੈ।[5] ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰਕਾਂ, ਜਿੰਮਾਂ ਜਾਂ ਬਿਊਟੀ ਸੈਲੂਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੈਰ ਕਰਨ ਜਾਂ ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਹਰ ਜਾਣ, ਘਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਦਾ ਕੋਈ ਹਿੱਸਾ ਬੋਲਣ ਜਾਂ ਦਿਖਾਉਣ ਤੋਂ, ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਗਾਉਣ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਵੀ ਮਨ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਅਜਨਬੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।[6][7][8][9] ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਤਾਲਿਬਾਨ ਦੀਆਂ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮੂਹਿਕ ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ।[10][11]
ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵਿਭਚਾਰ ਲਈ ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਅਤੇ ਪੱਥਰ ਮਾਰਨ ਵਰਗੀਆਂ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। 2021 ਵਿੱਚ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਜਿਨਸੀ ਅਪਰਾਧ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਛੱਡ ਕੇ ਈਰਾਨ ਵਰਗੀਆਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਗਈਆਂ ਹਨ।[12][13]
ਤਾਲਿਬਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਤਕਰੇ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗਤਾ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ "ਲਿੰਗ ਰੰਗਭੇਦ" ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।[14]
ਅਬਾਦੀ
[ਸੋਧੋ]ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਲਗਭਗ 34 ਮਿਲੀਅਨ ਹੈ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ 15 ਮਿਲੀਅਨ ਮਰਦ ਅਤੇ 14.2 ਮਿਲੀਅਨ ਔਰਤਾਂ ਹਨ . ਕਰੀਬ 22% ਅਫਗਾਨ ਲੋਕ ਸ਼ਹਿਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਕੀ 78% ਪਿੰਡ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ . ਸਥਾਨਕ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਔਰਤਾਂ ਵਿਆਹ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ. ਉਹ ਆਪਣੀ ਬਾਕੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਘਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸੇ ਲਈ, ਇਹ ਯਤਨ ਅਸਫਲ ਹੋਏ ਹਨ. ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੁਝ ਆਗੂ ਜੋ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਬਦਲਾਅ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਸਨ. ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਅਮਾਨੁੱਲਾ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1919 ਤੋਂ 1929 ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ.
ਇਤਿਹਾਸ
[ਸੋਧੋ]ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਅਮੀਰਾਤ
ਦੁਰਾਨੀ ਸਾਮਰਾਜ (1747–1823) ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਾਰਕਜ਼ਈ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਅਫਗਾਨ ਔਰਤਾਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਿਤਾ-ਪੁਰਖੀ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਏ ਗਏ ਪਰਦੇ ਅਤੇ ਲਿੰਗ ਭੇਦਭਾਵ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਰਿਵਾਜ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕੁਝ ਵੱਖਰੇ ਸਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਖਾਨਾਬਦੋਸ਼ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਨਹੀਂ ਲੁਕਾਉਣੇ ਪੈਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਆਪਣੇ ਕੁਝ ਵਾਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਸਨ।
ਔਰਤਾਂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਜਨਤਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਹੀਂ ਨਿਭਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਔਰਤਾਂ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਜ਼ੋ ਤੋਖੀ ਅਤੇ ਆਇਸ਼ਾ ਦੁਰਾਨੀ, ਜੋ ਕਵੀਆਂ ਅਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਈਆਂ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਔਰਤ ਲਈ ਹਰਮ ਦੇ ਇਕਾਂਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਕਲਾ ਸੀ।[19]
ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਕੋਲ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਵਿਆਹ ਕੂਟਨੀਤੀ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਚਾਰ ਸਰਕਾਰੀ ਪਤਨੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਅਣਅਧਿਕਾਰਤ ਪਤਨੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ, [19] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗ਼ੁਲਾਮ ਹਰਮ ਔਰਤਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਨੀਜ਼ ("ਗੁਲਾਮ ਕੁੜੀ" [20]) ਅਤੇ ਸੂਰਤੀ ਜਾਂ ਸੂਰੀਅਤ ("ਮਾਲਕ" [20]) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਗੁਲਾਮ ਬੱਚਾ (ਖੁਸਰਿਆਂ) ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। [21] ਕੁਝ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਹੀ ਹਰਮ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਰਾਜ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਰਘੋਨਾ ਅਨਾ, ਮਿਰਮੋਨ ਆਇਸ਼ਾ ਅਤੇ ਬਾਬੋ ਜਾਨ। [22]
1927 ਵਿੱਚ, ਅਮਾਨਉੱਲਾ ਖਾਨ ਅਤੇ ਸੋਰਾਇਆ ਤਰਜ਼ੀ ਦੇ ਸੁਧਾਰ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਅਫਗਾਨ ਔਰਤਾਂ
ਕੁਝ ਅਫਗਾਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸੇ ਲਈ, ਇਹ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅਸਫਲ ਰਹੀਆਂ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੁਝ ਨੇਤਾ ਸਨ ਜੋ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ, ਭਾਵੇਂ ਅਸਥਾਈ ਹੋਣ, ਬਦਲਾਅ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸਨ। ਅਬਦੁਰ ਰਹਿਮਾਨ ਖਾਨ (ਰਾਜ 1880-1901) ਦੁਆਰਾ ਕੁਝ ਸੀਮਤ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਲਾਮ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕਬਾਇਲੀ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਨ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਸੀ, ਅਤੇ ਕੁਝ ਅਧਿਕਾਰ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਨੇ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਪਰ ਸਥਾਨਕ ਕਬਾਇਲੀ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੇ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ। [23]
ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਦਲ
[ਸੋਧੋ]ਅਫਗਾਨ ਸੰਸਦ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੂਆ ਬਾਰਾਕਜਾਈ, ਫੌਜ਼ੀਆ ਗਲੀਲਾਨੀ, ਨੀਲੋਹਰ ਇਬਰਾਹੀਮੀ, ਫੌਜ਼ੀ ਕੌਫ਼ੀ, ਮਲਾਵੀ ਜੋਯ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ. ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਸੁਹਿਲਾ ਸਿਦਿਕਕੀ, ਸਿਮਾ ਸੰਸਾਰ, ਹੁਸੈਨ ਬਾਨੋ ਗਜਨਫਰ ਅਤੇ ਸੂਰਿਆ ਦਲਾਲ ਸਮੇਤ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ. ਹਬੀਬਾ ਸਰਾਬੀ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਰਾਜਪਾਲ ਬਣੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਿਲਾ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ. ਅਜ਼ਰਾ ਜਾਫਰੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਯੁਨਿਡੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਮੇਅਰ ਬਣ ਗਈ.[1]|
ਸਿੱਖਿਆ
[ਸੋਧੋ]ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਬਹੁਤ ਮਾੜੀ ਹੈ ਪਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ. ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ ਸਿਰਫ 24.2% ਹੈ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਰੀਬ 9 ਮਿਲੀਅਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਨ. ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਗਭਗ 60% ਮਰਦ ਅਤੇ 40% ਔਰਤਾਂ ਹਨ. ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ 174,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦਾਖਲ ਹਨ. ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 21% ਔਰਤਾਂ ਹਨ.[2] 20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿਚ, ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ, ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਸੀ. ਕਈ ਵਾਰ ਲੜਕੀਆਂ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਗਈਆਂ
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Feminist Daily News 10/29/2015: Afghan Woman Runs in Country's First Marathon". Feminist.org. 29 October 2015. Archived from the original on 18 ਨਵੰਬਰ 2015. Retrieved 2 November 2015.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ "Education". United States Agency for International Development (USAID). Archived from the original on 2018-11-10. Retrieved 2017-05-26.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help)