ਅਸ਼ਟਕਮ
ਅਸ਼ਟਕਮ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਅਸ਼ਟ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਅੱਠ"। ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, 'ਅਸ਼ਟਕਮ' ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਅੱਠ ਬੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਰੂਪ[ਸੋਧੋ]
"ਅਸ਼ਟਕਮ" ਵਿਚਲੀਆਂ ਪਉੜੀਆਂ ਚਾਰ ਤੁਕਾਂ ਵਾਲੀ ਤੁਕਾਂਤ ਵਾਲੀ ਚੌਗਿਰਦੀ ਹੈ, ਭਾਵ ਅੰਤ ਦੀਆਂ ਤੁਕਾਂ ਨੂੰ aaaa ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇੱਕ ਅਸ਼ਟਕਾਮ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 32 ਲਾਈਨਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਪਉੜੀਆਂ ਇੱਕ ਸਖ਼ਤ ਤੁਕਾਂਤ ਸਕੀਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਸਟਕਮ ਲਈ ਸਹੀ ਤੁਕਬੰਦੀ ਸਕੀਮ ਹੈ: aaaa/bbbb….. (/ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਪਉੜੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ)। ਤੁਕਾਂਤ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੰਨ-ਰਾਇਮ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਤੁਕਾਂਤ ਦੋਵੇਂ ਹਨ। ਕੰਨ-ਰਾਇਮ ਜਿੱਥੇ ਅੰਤਲੇ ਅੱਖਰ ਧੁਨੀ ਅਤੇ ਸੁਣਨਯੋਗਤਾ ਵਿੱਚ ਤੁਕਬੰਦੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਅੱਖ-ਰਾਇਮ ਜਿੱਥੇ ਅੰਤ ਦੇ ਅੱਖਰ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਤੁਕਾਂਤ ਕ੍ਰਮ ਅਸਟਕਮ ਦੀ ਆਮ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਸਟਕਮ ਤੁਕਾਂਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ("ਹਾਰਡ-ਰਾਈਮ") ਜਾਂ ਸਮਾਨ ("ਨਰਮ-ਰਾਇਮ") ਧੁਨੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਾਹਰੀ ਤੁਕਾਂਤ ਲਈ ਲਾਈਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰੇ ਜਾਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੁਕਾਂਤ ਲਈ ਲਾਈਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ।
ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਤੁਕਬੰਦੀ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਅਮੀਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਸ਼ਟਕਾਮ ਲੰਮੀ ਰਚਨਾ ਵਿਚ ਤੁਕਾਂ ਦੇ ਸੀਮਤ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹਨ।
ਅਸ਼ਟਕਾਮ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ, ਕੁਆਟਰੇਨ (ਚਾਰ ਲਾਈਨਾਂ ਦੇ ਸੈੱਟ) ਅਚਾਨਕ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਦੋਹੇ (ਲਾਈਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਜੋੜਾ) ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਰੀਰ ਦੇ ਚਤੁਰਭੁਜਾਂ ਵਿੱਚ ਕਵੀ ਇੱਕ ਥੀਮ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸ ਨੂੰ ਅੰਤਮ ਪੰਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੱਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਦੋਹੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਣਸੁਲਝਿਆ ਛੱਡ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਅੰਤ ਦੇ ਦੋਹੇ ਵਿੱਚ ਕਵੀ ਦੀ ਸਵੈ-ਪਛਾਣ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਾਠ ਅਤੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਗਾਇਨ ਲਈ ਵਧੀ ਹੋਈ ਅਨੁਕੂਲਤਾ ਲਈ ਢਾਂਚਾ ਮੀਟਰ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਈ ਅਸ਼ਟਕਾਮ ਹਨ ਜੋ ਨਿਯਮਤ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਨਹੀਂ ਹਨ।
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਅਸ਼ਟਕਮ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸੰਮੇਲਨ ਇਸ ਦੇ 2500 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਏ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਸ਼ਟਕਮ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਆਦਿ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਅਸ਼ਟਕਮਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਅਸ਼ਟਕਮ ਚੱਕਰ ਬਣਾਇਆ, ਇੱਕ ਖਾਸ ਦੇਵਤੇ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤੀਆਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿੰਗਲ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸਾਰੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਸ਼ਟਕਾਮ। ਉਸਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਟੁਟੀ [ਸਮਰਪਣ] ਵਿੱਚ ਤੀਹ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਸ਼ਟਕਾਮ ਲਿਖੇ।
ਅਸ਼ਟਕਾਮ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਵੈਦਿਕ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਆਮ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਸ਼ੈਲੀ ਸੀ।