ਕਨ੍ਹਈਆ ਲਾਲ ਕਪੂਰ
ਕਨ੍ਹਈਆਲਾਲ ਕਪੂਰ[1] (27 ਜੂਨ, 1910 – 5 ਮਈ 1980), ਜਿਸਨੂੰ ਕੇ.ਐਲ. ਕਪੂਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਉਰਦੂ ਵਿਅੰਗਕਾਰ ਸੀ ਜੋ ਆਪਣੀ ਤਿੱਖੀ ਬੁੱਧੀ, ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਵਿਅੰਗਮਈ ਪੈਰੋਡੀ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[2] ਉਹ ਆਪਣੀ ਵਿਲੱਖਣ ਲਿਖਣ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸਨੂੰ ਉਰਦੂ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡਾ. ਫਖਰੂਦੀਨ ਅਲੀ ਅਹਿਮਦ ਦੁਆਰਾ ਸਾਲ 1974 ਵਿੱਚ ਗਾਲ਼ਿਬ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਜੀਵਨੀ[ਸੋਧੋ]
ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]
ਕਪੂਰ ਦਾ ਜਨਮ ਅਣਵੰਡੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਲਾਇਲਪੁਰ (ਹੁਣ ਫੈਸਲਾਬਾਦ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ। ਉਸਨੇ 1928 ਵਿੱਚ ਕਮਾਲੀਆ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਡੀਏਵੀ ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਉੱਥੇ ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨੂੰ ਵਿਕਲਪ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ। ਉਸਨੇ ਸਾਲ 1934 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੀ ਐਮ.ਏ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਸਾਲ 1931 ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਪੁਸ਼ਪਾਵਤੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ।
ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਵਰਣਨ[ਸੋਧੋ]
ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲੇ ਦੌਰਾਨ ਉਰਦੂ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਾਸਰਸਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਪਾਤਰਸ ਬੁਖਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਈ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, "ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੰਨੇ ਲੰਬੇ ਹੋ ਜਾਂ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਈ ਖਾਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਹੈ?" ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ 6.5 ਫੁੱਟ ਲੰਬਾ ਸੀ।
ਪਾਤਰ ਬੁਖਾਰੀ ਕਪੂਰ ਦੀ ਬੁੱਧੀ ਅਤੇ ਹਾਸੇ-ਮਜ਼ਾਕ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਕਪੂਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਚੰਦਰ ਦੀ ਲਿਖਤ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਖੁਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕੋ ਹੋਸਟਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਕਮਾਲ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਾਹਿਤਕ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਕਪੂਰ ਨੇ ਉਰਦੂ ਵਿਅੰਗ ਲਿਖਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੈਰੋਡੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਚੰਦਰ ਯਰਕਨ ਉੱਤੇ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਚੰਦਰ ਨੇ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਕਪੂਰ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਕਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।
ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ 1934 ਤੋਂ 1947 ਤੱਕ ਡੀਏਵੀ ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਲੈਕਚਰਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਲਾਹੌਰ ਛੱਡ ਕੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਮੋਗਾ ਚਲਾ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਹ 1947 ਵਿਚ ਲੈਕਚਰਾਰ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੋਗਾ ਵਿਚ ਡੀਐਮ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋਇਆ।[1] ਉਸਨੇ 1964 ਤੋਂ 1973 ਤੱਕ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ 1973 ਤੋਂ 1975 ਤੱਕ ਧਰਮਕੋਟ (ਮੋਗਾ) ਵਿੱਚ ਏ.ਡੀ. ਕਾਲਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਵੀ ਰਹੇ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਉਹ 1978 ਵਿੱਚ ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਫਿਰ 1979 ਤੋਂ 1980 ਤੱਕ ਪੂਨਾ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਸਨੇ ਉਰਦੂ ਵਿਅੰਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਕੇਸਰੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦ ਸਮਾਚਾਰ ਵਿੱਚ ਕਾਲਮ ਲਿਖਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।
ਉਸਦੀਆਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੈਰੋਡੀਜ਼ ਵਿੱਚ ' ਗਾਲਿਬ ਜਾਦੀਦ ਸ਼ੋਰਾ ਕੀ ਏਕ ਮਜਲਿਸ ਮੈਂ ' ('ਆਧੁਨਿਕ ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਗਾਲਿਬ') ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਲੀਮ ਕੀ ਭਾਗਵਤ (ਅਨਾਰਕਲੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਸਲੀਮ ਵਿਚਕਾਰ ਰੋਮਾਂਸ 'ਤੇ ਵਿਅੰਗ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[3]
ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ: ਸੰਗੋ-ਓ-ਕਿਸ਼ਤ (1942), ਚਾਂਗ-ਓ-ਰੁਬਾਬ (1944), ਸ਼ੀਸ਼ਾ-ਓ-ਤੀਸ਼ਾ (1946), ਨਾਈ-ਸ਼ੁਗੂਫ਼ੇ (1988), ਬਾਲ-ਓ-ਪਾਰ (1954)), ਗਾਰਡ-ਏਕਾਰਵਾਂ (1960), ਅਤੇ ਗੁਸਤਾਖੀਆਂ (1965)। ਉਸ ਦੀਆਂ ਉਰਦੂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਰੇਖਤਾ 'ਤੇ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।[4] ਉਸਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਾਮੇਡੀ ਹਿੰਦੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਹਸਿਆ-ਚਾਲੀਸਾ (1966) ਅਤੇ ਕਾਮਰੇਡ ਸ਼ੇਖ ਚਿੱਲੀ (1968) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਉਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਖ ਕਬੀਰਾ ਰੋਇਆ (1973), ਭੁੱਲ-ਚੁੱਕ (1967), ਮੋਗੇ ਦੀ ਮੁਸਕਾਨ ਅਤੇ ਤਿਲ-ਫੂਲ (1964) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਮੌਤ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ[ਸੋਧੋ]
ਕੇਐਲ ਕਪੂਰ ਦੀ ਮੌਤ 5 ਮਈ 1980 ਨੂੰ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਪੂਨਾ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ (ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਮੁੰਬਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ [5] ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ[6])[7] ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵੀ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ 1.0 1.1 Parekh, Rauf (2015-05-18). "Literary notes: Kanhaiya Lal Kapoor and his satirical writings". DAWN.COM (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2019-09-03.
- ↑ "In 'I Have Done My Bhartiya-karan', Kanhaiyalal Kapoor asks what it takes to become Indian - Firstpost". www.firstpost.com (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2019-09-03.
- ↑ "APPENDIX. All Journals in JSTOR, by Collection", JSTOR, Princeton University Press, 2012-12-31, pp. 387–392, doi:10.1515/9781400843114.387, ISBN 9781400843114
- ↑ "Urdu Books of Kanhaiya Lal Kapoor". Rekhta. Retrieved 2019-10-13.
- ↑ "Mumbai University M.A Urdu Syllabus" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2019-07-16.
- ↑ "Revised-Syllabi 2019 -20 - University of Delhi". www.du.ac.in. Retrieved 2019-10-13.
- ↑ "India-university-syllabus-urdu".
{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)