ਕਰਣਪ੍ਰਯਾਗ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ

ਅਲਕਨੰਦਾ ਅਤੇ ਪਿੰਡਰ ਨਦੀ ਦੇ ਸੰਗਮ ਉੱਤੇ ਬਸਿਆ ਕਰਣਪ੍ਰਯਾਗ ਧਾਰਮਿਕ ਪੰਜ ਪ੍ਰਯਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਹੈ ਜੋ ਮੂਲ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਤੀਰਥ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਬਦਰੀਨਾਥ ਮੰਦਿਰ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਸਾਧੂਆਂ, ਮੁਨੀਆਂ, ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਪੈਦਲ ਤੀਰਥਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਇਥੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵੀ ਸੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹੋਰ ਭਾਗਾਂ ਤੋਂ ਆਕੇ ਲੋਕ ਇੱਥੇ ਬਸ ਗਏ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ਸਨ। ਇਸ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਉੱਤੇ ਸਾਲ 1803 ਦੀ ਬਿਰੇਹੀ ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਕਾਰਨ ਰੋਕ ਲੱਗ ਗਈ ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਪਰਵਾਹ ਵਿੱਚ ਵਗ ਗਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਉਮਾ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ। ਫਿਰ ਸਾਮਾਨਿਇਤਾ ਬਹਾਲ ਹੋਈ, ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਪੁਨਰਨਿਰਮਾਣ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੁਬਾਰਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਸਾਲ 1803 ਵਿੱਚ ਗੋਰਖੀਆਂ ਨੇ ਗੜਵਾਲ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਕਰਣਪ੍ਰਯਾਗ ਵੀ ਆਮ ਸ਼ੇਸ਼ ਗੜਵਾਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕਤਿਊਰੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਿਤ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਜੋਸ਼ੀਮਠ ਦੇ ਕੋਲ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਤਿਊਰੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪ ਕੁਮਾਊਂ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਕੁਝ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੁਆਰਾ ਹਾਰ ਹੋ ਗਏ।

ਕਤਿਊਰੀਆਂ ਦੇ ਹੱਟਣ ਵਲੋਂ ਕਈ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਉਦਏ ਹੋਇਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਬਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪੰਵਾਰ ਹੋਏ। ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਨੀਂਹ ਕਨਕ ਪਾਲ ਨੇ ਚਾਂਦਪੁਰ ਗੜੀ, ਕਰਣਪ੍ਰਯਾਗ ਵਲੋਂ 14 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ, ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਿਸਦੇ 37ਵੇਂ ਵੰਸ਼ਜ ਅਜੈ ਪਾਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸ਼ੀਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਬਸਾਈ। ਕਨਕ ਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਵੰਸ਼ ਪਾਲ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਕਹਲਾਇਆ ਜੋ ਨਾਮ 16ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਾਹ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਾਲ 1803 ਤਕ ਗੜਵਾਲ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।

ਗੋਰਖਿਆਂ ਦਾ ਸੰਪਰਕ ਸਾਲ 1814 ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੀਮਾਵਾਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ਼ ਲਗਦੀਆਂ ਸਨ। ਸੀਮਾ ਦੀਆਂ ਕਠਿਨਾਈਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 1815 ਵਿੱਚ ਗੜਵਾਲ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗੋਰਖੀਆਂ ਨੂੰ ਗੜਵਾਲ ਵਲੋਂ ਖਦੇੜਕਰ ਇਸਨੂੰ ਬਰੀਟੀਸ਼ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਲਿਆ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਦੋ ਭੱਜਿਆ– ਪੂਰਵੀ ਗੜਵਾਲ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਗੜਵਾਲ– ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ। ਪੂਰਵੀ ਗੜਵਾਲ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਕੋਲ ਰੱਖਕੇ ਇਸਨੂੰ ਬਰੀਟੀਸ਼ ਗੜਵਾਲ ਨਾਮਿਤ ਕੀਤਾ। ਸਾਲ 1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੱਕ ਕਰਣਪ੍ਰਯਾਗ ਵੀ ਬਰੀਟੀਸ਼ ਗੜਵਾਲ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਭਾਗ ਸੀ।

ਬਰੀਟੀਸ਼ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਕਰਣਪ੍ਰਯਾਗ ਨੂੰ ਰੇਲ ਸਟੇਸ਼ਨ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ, ਉੱਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲ ਗਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਭੁਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸਾਲ 1960 ਦੇ ਦਸ਼ਕ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਕਰਣਪ੍ਰਯਾਗ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਣ ਲਗਾ ਜਦੋਂ ਉਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪੱਕੀ ਸੜਕਾਂ ਬਣੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੀ ਇਹ ਇੱਕ ਤਹਸੀਲ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁੜ ਅਤੇ ਲੂਣ ਵਰਗੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਸਤਾਂ ਲਈ ਵੀ ਕਰਣਪ੍ਰਾਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੋਟਦਵਾਰ ਤੱਕ ਪੈਦਲ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਸਾਲ 1960 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਚਮੋਲੀ ਜਿਲਾ ਬਣਾ ਤੱਦ ਕਰਣਪ੍ਰਯਾਗ ਉੱਤਰਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਤਰਾਖੰਡ ਦਾ ਇਹ ਭਾਗ ਬਣਾ ਜਦੋਂ ਸਾਲ 2000 ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ।